Usa ka madugoong krimen ang kabilin sa militar sa US sa Afghanistan ayha hingpit nga mihawa ang mga armadong tropa sa nasud human ang 20 ka tuig nga gyera sa pagsakop dinhi. Niadtong Agosto 29, nagbuhi ang mga armadong drone niini sa mga 20-libras nga Hellfire missile sa usa ka residensyal nga lugar sa sentrong syudad sa Kabul nga mipatay sa napulo ka sibilyan, lakip ang pito ka bata.

Atubangan sa dili malimud nga ebidensya, napugos nga angkunon sa US Central Command niadtong Setyembre 17 nga ang pagpamomba usa ka “makalilisang nga kasaypanan.” Kini human ang pipila ka semana nga pagduso nga malampuson nilang napatay ang usa ka teroristang lakip kuno sa ISIS-K. Nalambigit kuno ang maong tawhana sa suicide bombing sa tugpahanan sa Kabul niadtong Agosto 26 nga mipatay sa pipila ka tawo lakip ang 13 ka sundalong Amerikano.

Ayha giangkon ang kasaypanan, gipanghingusog sa mga upisyal militar sa US nga “98% sigurado” sila nga malampuson ang ilang pagpamomba ug nga wala na daw silay kinahanglang ipasabot o pamatud-an. Gamit ang drone, tibuok hapon kuno nilang gisubaybayan ang lihok sa gisuspetsahan nilang terorista ug nakita daw nilang mibisita ang biktima sa mga naila nilang “hideout.” Ginaduso sa militar sa US nga napugngan nila ang lain pang teroristang atake tungod kay ang lalaking gitarget nila nagkarga kanhi og bug-at nga butang sa likod sa iyang sakyanan nga gitoohan nilang mga eksplosibo.

Ang tinuod, ang napatay sa mga bomba sa drone sa US mao si Zemari Ahmadi, empleyado sa Nutrition and Education International, usa ka makitawhanong organisasyong Amerikano. Bag-o lang nakauli si Ahmadi gikan sa tibuok hapong pagtrabaho sa paghatod-sundo sa mga empleyado sa ilang upisina. Dihang mibusikad ang misayl sa US, nagadiskarga siya sa dagkung container sa mainum nga tubig alang sa iyang pamilya. Lakip ang iyang mga anak sa napatay.

Miangkon na lamang ang US human gibutyag sa gihimong imbestigasyon sa mga midya sa Afghanistan kaabag ang iladong mantalaang New York Times ug Washington Post sa US. Gisulti nila nga si Ahmadi lakip sa mga Afghan nga nakigtinabangay kanhi sa pagpanakop sa US ug nagplano unta nga makaadto sa US human gibawi sa Taliban ang poder niadtong milabayng bulan.

Ayha niini, pipila ka beses nang napugos ang US nga moangkong nasayop sila ug mga sibilyan ang ilang napatay. Lakip dinhi ang pagbomba sa usa ka kasal niadtong 2002, pagpatay sa kapin 100 ka sibilyan sa prubinsya sa Farah niadtong 2006 ug pagbomba sa usa ka ospital niadtong 2016 kung asa 42 ka duktor ang napatay.

Matud sa Bureau of Investigative Journalism, dili moubos sa 16,900 na ang napatay ug 3,900 ang nasamdan sa Afghanistan, Pakistan, Somalia ug Yemen sukad nga unang migamit ang US og mga drone niadtong 2001. Wala kiniy eksaktong datos sa kaswalti sa paggamit sa US og drone sa Iraq, Syria, Nigeria, Mali, Libya, Gaza ug West Bank sa Palestine, sa rehiyon sa Kurd sa Turkey ug sa Pilipinas.

Sa milabayng 20 ka tuig, nagpabungolbungol ang mga upisyal militar sa US sa singgit sa liboang pamilya sa mga biktima sa ilang pagpamomba gikan sa kahanginan gamit ang mga drone. Makiusa ka bahin nga gipanghinambog sa US ang teknolohiya ug bentaha nila sa paggamit og drone sa natad sa gubat. Pugos nilang ginabalewala ug ginalubong sa ilang propaganda ang kamatuuran nga ang paggamit sa mga drone lapas sa mga balaod sa gubat ug ginagamit sa ilang interbensyon sa lain-laing bahin sa kalibutan.

Ang mga drone mao mga sakyanang pangkahanginan nga adunay dalang tin-aw nga kamera, thermal sensor (pasukod ug pagtandi sa kainit sa mga butang) ug uban pang himan alang sa pagpaniktik o pagpang-ispiya. Adunay mga drone nga nagadala og mga misayl o bomba.

Usa ka MQ-9 Reaper drone ang gigamit sa US sa pagbomba niini kang Ahmadi. Aduna kini kapasidad nga molupad sulod sa 42 ka oras nga adunay dalang 450 kilo nga eksplosibo. Ginakontrol kini gikan sa mga kampo militar sulod sa US ug pwedeng paluparon sa lain-laing bahin sa kalibutan gamit ang komunikasyong nagaagi sa mga satelayt sa kawanangan. Adunay mga “drone command center” ang US sa Las Vegas, Nevada ug lain-laing kampong militar sulod sa US ug 27 ka kampo niini sa lain-laing bahin sa kalibutan, lakip ang upat nga anaa sa Afghanistan ug usa sa Pilipinas.

(Magpadayon sa sunod isyu.)