Agdagupen iti ₱78.45 milyon ti kabuklan a pannakadadael iti sektor ti agrikultura gapo iti tikag idiay Negros Occidental ken paset ti Western Visayas, ti rehiyon a nakaro a dinidigra itatta ti El Nino. Sangapulo ket maysa ( tallo a syudad ken walo nga ili) kadagiti 32 a munisipalidad ti kaadoan a naapektaran ti tikag. Rinibo a pamilya ti agsagsagaba itatta iti panagbisin ken kinakirang ti mainom a danum.

Iti sangoanan ti panangbaybay-a ti lokal a gobyerno ken ti rehimen nga US-Marcos, agraman ti di agressat a militarisasyon, awanen ti sabali a pagkamangan ti masa a mannalon no di ti agkaykaysa a mangsango iti didigra ti tikag.

Panangsingir iti gobyerno

Ti plano dagiti timpuyog ti mannalon iti panangitandudo ti kampanya a masa idiay Negros Occidental tapno sangoen ti El Nino ket koordinado ken tukad-tukad. Inrugi dan dagiti konsultasyon, panagmiting ken kampanya ti panagadal iti tukad barangay, ken ikagkagumaan da nga ituloy dayta agingga iti tukad ti ili ken distrito. Nangisagana da ti petisyon a naglaon ti kiddaw da iti gobyerno a maipaayanda iti umdas a tulong, taraon ken subsidyo iti produksyon.

Ado a mannalon iti probinsya ti maipaspasango itan iti pannakadadael dagiti apit da. Iti 94, 297 nga ektarya a puntirya ti irigasyon, 41, 140 laeng nga ektarya ti adda danum na, a maapektaran met ita ti tikag. Kuna ti maysa a mannalon, “saan kamin a makaaramid ti maikatlo a panag-cropping ti pagay gapo ta mangnamnama kami laeng ti tudo para iti padanum”.

Gapo iti dayta, ti dadduma ket agpampanunot laengen nga agimula ti mais tapno pangnayon ti taraon da. Nupay kasta, dida pay mabalin a mangrugi agingga nga awan ti agtinnag a tudo a mangted ti danum. Dadduma ket agmula iti natnateng ken ita ket agan-anos nga agsakdo ti danum iti nakaad-adayo a bubun tapno pangsibog. ” Dagiti ubbog, uray pay dagiti babassit a karayan, napukaw dan”, kuna ti sabali pay.

Iti intero a pagilian, 67% laeng iti puntirya ti gobyerno a padur-asen kadagiti irigasyon ti naipatungpal na iti napalabas a tawen. Ado a kanal ti saanen a maus-usar, mabalbaliwan ti usar ken naan-anay a nadadaelen. Nakaro a kissay met ti padanum para iti irigasyon aggapo kadagiti dam gapo ta ilatlatang daytoy iti industriya ken serbisyo a pangkuryente.

Uray dagiti taraken da a dinguen ket naapektaran. Awanen ti pagpastuan ti nuang, baka, kalding, ken dadduma pay a taraken a dinguen gapo ta namagaanen dagiti ruut ken awanen ti panganan da. Natay ti dadduma a dinguen gapo iti nakaro a pudot.

Saan laeng a ti pagbiagan, no di ket uray ti salun-at dagiti residente ti apektaran ti El Nino. Ti nakaro a pudot a napasaran ket nagresulta kadagiti epidemya a kas ti uyek, gurigor, panateng ken dadduma pay a sakit. Nairekord met iti sumagmamano a kaso ti stroke, panagngato ti blood pressure, ken alisto a pannakabannog.

Iti sangoanan dayta, nainsulto da unay iti sangkabassit a ₱2,500 a tulong nga iwaras ti lokal a gobyerno kadagiti mannalon nga addaan tallo ektarya a kapagayan. Kuna da, naladaw ken pammarang laeng ti ₱15 milyon a pondo tapno igatang kadagiti bomba ken alikamen para iti padanum.

Pangngeddeng da, no saan ida a maitdan ti naan-anay a tulong, nakasagana da nga agtignay a sangsangkamaysa para iti dayalogo ken komprontasyon kadagiti lokal nga ahensya.

Dagyaw-alayon

Tapno mapadur-as ti produksyon, pinagungar dagiti mannalon ti dagyaw-alayon, ti tradisyonal a porma ti panagtitinnulong iti panagtalon iti rehiyon.

Iti makin-abagatan a paset ti Negros Occidental, inkeddeng a komunal a pagmulaan ti maysa nga erya iti daga a bungkalan a naiballigi iti maysa a kampanya. Nagnunumuanda nga agmula iti mais iti daga. “Daytoy ti umuna nga aspeto ti kooperasyon… sursuroten mi ti balabala ti “work points”, panangibingay ti mannalon a kalaok. Tunggal rabii, nagnunumuanda a ti grupo dagiti babbai ti mangsibog iti kamaisan.

Nagbunga met ti pannakikaykaysa ken pannaki-alyansa da iti akintengnga a pwersa iti komunidad. Kunada, dakkel a tulong dagiti hose a naala da a suporta. Daytoy ti us-usaren da a pangsibog nangnangruna ta adayo ti pangalaan ti danum.

” Mas mapadur-as ti panagtitinnulong mi iti panawen ti El Nino…nangruna ta aglippasen ti trabaho kadagiti kampo (kaunasan)”, kuna pay ti maysa a mannalon. Makatulong met daytoy, kunana, iti pangalaan ti taraon ita a tikag. Iti kastoy a panawen, napaneknekan pay ti maysa a mannalon nga, “awan ti sabali a pangnamnamaan no di ti panagtitinnulong mi.”