Bago siya panawan ng hininga, tinipong lahat ni Antay Gabriel ang mga kamag-anak at naghabilin:   "Ako'y papanaw na, kayat makinig na mabuti."   "Bago dumating ang ating hukbo tayong taong-bundok katiting ma'y wala.   "Ang mga ama't inang nauna sa ati'y tumakas sa kinasusuklamang mga gwardya sibil sa patag, nanirahan dito't nag-isip ng kalayaan."   "Binuwag nila ang nagtatayugang mga puno nagkaingin sa paligid ng bundok para sa minsan-isang taong ginintuang pangarap nangaso't nangisda gamit ang kanilang lambat at sibat ngunit kailanma'y di sila naging malaya.   "Tulad ng dati, dumating ang mga gwardya sibil sumunod ang mga tulisan at kinalauna'y ang mga konstabularyo. Lahat sila'y may baril at lahat ay dumating para mang-alipin, mandambong at pumatay. Sa galit, ang mga ama't ina nati'y mabangis na lumaban para ipagsanggalang ang sarili ngunit dahil hiwa-hiwalay at di pa mulat sa huli'y walang nagawa."   " Sa ganyang abang kalagaya't mala-hayop na kamangmangan tayong anak nila'y isinilang sa mundo't nagdurusa. Tulad nila, tayo'y nagkaingin nangaso't nangisda, at higit pa'y tinigib ng ating paggawa ang mga asyenda tiniis ang pag-aglahi ng mga panginoong maylupa nanginig sa takot at lumuhod sa harap ng mga maykapangyarihan nakitang pinatay ang ating mga kapatid ng walang pakundangan at, o anong sakit, wala man lang tayong sinabi...   "pagkat ang lupa, ang ilog at sapa, ang hanging ating hinihinga - ating inakalang atin at wala nang iba pang mahalaga.   "Makaraa'y muli silang dumating, ang mga taong may baril nakasuot ng kanilang palalong uniporme, at nagsabing: 'Ang lupang ito'y pag-aari ng Army Reservation. Magbayad ng upa, kundi'y mamamatay kayo!' Tungo ang ulo, ang ating mga kapatid- tayong lahat - ay nagngingitngit sa tinitimping galit, ngunit tayo'y walang sinabi....   "At gayon na nga: tayo'y nagbanat ng buto hubo't hubad pa rin tayo sa karukhaan naghihirap pa rin ang ating mga anak at hindi tayo malaya.   "At dumating ang ating hukbo."   Napaka-kaiba sa ibang taong may baril. May magiliw na pamimitagan, ating kinalinga ang mga lalaki't babaeng ito at nakita natin ang kanilang katatagan, ang kanilang kahinahuna't disiplina. Maraming bagong bagay ang ating natutuhan sa kanila: ang ugat ng ating paghihirap ang katusuha't kataksilan ng kaaway ang rebolusyonaryong digma- ang ating hinaharap!   "Doon nagsimula ang painut-inot na pag-iipon natin ng lakas. Tulad ng mga kabuting ligaw sa bukid pagkaraan ng mga unang ulan ng Mayo ang mga organisasyong kailanman sa nakaraa'y di nakilala ay nagsipagsibulan sa ating mga nayon sa kabundukan: komite, grupo sa pag-aaral, pangkat sa pagtutulungan, milisya!   "Ni halos wala kundi kamay-kamay lang ating binago ang mukha ng ating tahanang bundok. Ginawa nating halamanan at taniman ng mga punong namumunga ang lupang tiwangwang ginawang palaisdaan at palayan ang dalisdis ng mga sapa- walang natakot magsakripisyo para sa ikabubuti ng lahat!   "Isa-isa'y bumagsak yaong nagtangkang wasakin ang ating mga pinaghirapan: mga traydor sa ating hanay, ispyang galing sa labas, ICHDF! Mula pa ng panahon ng ating mga ama't ina walang pakikibakang tulad ng sa atin ang nakaabot sa buong sakop ng Angas!   "Taas-noo sa wakas tayong mga taong-bundok ay nagsimulang mamuhay bilang tao.   "At ngayo'y ganito na nga: nagbabanat ng buto hubo't hubad pa rin tayo sa karukhaan naghihirap pa rin ang ating mga anak dumarating pa rin ang mga demonyong naka-baril para mang-alipin, mandambong at pumatay ngunit nakamtan na natin ang dakilang kaalaman: alam na natin ngayon kung paano lumaban at malayo na rin ang ating naabot.   "Kaya. . . Inihahabilin ko sa inyo ang mga gawaing dapat pang harapin.   "Inihahabilin ko ang ating mga sundalo: kalingain sila. Higit sa lahat, matuto sa kanila.   "Huwag mag-awayan; nahaharap kayo sa matagalang digma- itaguyod ito ng may isang puso't isip. Magpakatapang. Maging tulad ng punong yakal: malakas at di matitinag magpakailanman.   "At huwag akong tangisan; ako'y nasisiyahan. Ilaan ang hinagpis sa mga namatay sa digma ngunit huwag kailanman lilimuting... ang lupa... ang ilog at sapa... ang hanging hinihinga... ay inyo't... ng mga bata... sa wakas."   Pagkabigkas ng habilin, Pumanaw si Antay Gabriel Nang matiwasay.   (K.M.)