“Da­la­wa lang pa­pa­tay sa amin: gu­tom o ‘yung vi­rus. Mauu­na pa ‘a­ta ka­ming ma­ma­tay sa gu­tom.”

Lag­pas isang bu­wan na mu­la unang ipa­tu­pad ni Rod­ri­go Du­ter­te ang mi­li­ta­ris­tang lockdown sa Luzon. Sa pa­na­hong ito, tu­luy-tu­loy na lu­ma­ki ang bi­lang ng mga ka­so ng mga nag­po­si­ti­bo sa COVID-19. Noong Abril 20, uma­bot na sa 6,459 ang na­ha­wa ng sa­kit, ha­bang 428 na ang na­ma­tay da­hil di­to.

Bu­kod sa kri­sis pang­ka­lu­su­gan, pag­ka­lam ng sik­mu­ra ang pa­ngu­na­hing idi­na­da­ing ng ma­ma­ma­yan sa ila­lim ng lockdown. Na­nga­ko si Du­ter­te na ma­mi­gay nang hang­gang P8,000 sa 18 milyong pa­mil­ya sa ila­lim ng Social Ame­lio­ra­ti­on Prog­ram.

Isa sa mga sek­tor na pi­na­ka­hi­rap sa lockdown ang ma­la-pro­le­tar­yo sa ka­lun­su­ran. Si­la ang na­ka­ti­ra sa sik­si­kang mga lu­gar at nag­du­ru­sa sa ku­lang na mga ser­bi­syong pan­li­pu­nan.
Si­la rin ang mang­ga­ga­wang wa­lang per­ma­nen­teng ka­bu­ha­yan at wa­lang ti­yak na ki­ta tu­lad ng mga ma­ni­nin­da, dray­ber, bar­ker sa dyip, la­ban­de­ra at iba pa. Tu­lad ng mga mang­ga­ga­wang “no work no pay,” hin­di ni­la ti­yak kung paa­no ni­la mai­ta­ta­wid sa ba­wat araw ang ka­ni­lang pa­mil­ya ga­yong gi­pit ang ka­ni­lang ka­bu­ha­yan. Sa nga­yon, na­ka­ra­ra­os la­mang si­la da­hil sa ma­la­sa­kit at tu­long ng mga in­di­bid­wal, gru­po at insti­tu­syo­n.

Emar, pin­tor

Isang pintor ng bahay si Emar, 39 taong gu­lang, ng isang kum­pan­ya sa ­konstruk­syon sa Met­ro Ma­ni­la. Na­bu­bu­hay si Emar sa sa­hod na P555 ka­da araw. Ani­ya, re­la­ti­bong maa­yos at ma­ka­tao ang ka­sa­lu­ku­yan ni­yang kum­pan­ya da­hil nag­bi­bi­gay ito ng sub­sid­yo. Ga­yun­pa­man, hi­rap si­yang pag­ka­sya­hin ito.

“Ma­hi­rap, ma­hi­rap pa rin ka­hit sa pa­na­hon nga­yon. Iba yung ki­ki­ta­in mo sa alawans mo na na­ta­tang­gap…[hin­di na­pu­pu­nan] yung pa­nga­ngai­la­ngan ko. Iba pa rin yung ma­la­ya akong ma­ka­ka­pun­ta at ma­ka­ka­pagtra­ba­ho nang wa­la yung ga­ni­tong sa­ku­na.”

Mu­la sa mi­ni­mum na P555 ka­da araw ay P1000 na ala­wans na bi­gay ng kum­pan­ya ang pi­nag­ka­ka­sya ni Emar ka­da ling­go. Hin­di si­ya ka­sa­li sa ma­bi­big­yan ng ayu­da mu­la sa es­ta­do, da­hil wa­la si­ya sa lis­ta­han ng “pi­na­ka­ma­hi­rap sa ma­hi­rap” ng De­partment of Social Work and Deve­lop­ment.

Alin­su­nod sa unang mga ali­tun­tu­nin ng ahen­sya, hindi kasali sa bi­bigyan ng ayuda ang mga pamilyang may isang myembrong nag­ta­tra­baho. Ii­sang pa­mil­ya rin la­mang ang bi­big­yan ba­wat isang bu­bong, ka­hit pa 2-3 pa­mil­ya ang na­ka­ti­ra ri­to.

Ayon pa kay Emar: “Da­pat sa­na mai­bi­gay [yung Social Ame­lio­ra­ti­on Prog­ram] sa mga na­nga­ngai­la­ngan. Ka­si ako, ka­hit may tra­ba­ho ako, kai­la­ngan ko rin ‘yun. Sa­na hin­di ni­la pi­li­in. Kai­la­ngan kung anong si­na­bi, ‘yun din ibi­gay ni­la sa tao. Ka­si kung hin­di ga­ni­to ang nang­ya­ya­ri, ba’t na­man na­min ku­ku­nin ‘yun, si­la na­man ang nag-decla­re ‘nun. Ka­si kung maa­yos ang pa­na­hon, di mo kai­la­ngan ma­ki­pag­ta­lo dyan sa P8,000, P5,000 na ‘yan.”

Joel, 35, dray­ber ng dyip

Labis ding apektado ang ka­bu­hayan ng dray­ber ng dyip na si Joel, 35 taong gu­lang. May asa­wa at tat­long anak si Joel. Ang bun­so ni­ya ay anim na bu­wan pa la­mang. Sa kan­yang 19 oras na pa­ma­ma­sa­da, ka­da­la­sang ku­mi­ki­ta siya ng P2,000, ba­go iba­was ang P1,000 na bawnderi o upa ni­ya sa ope­rey­tor o may-a­ri ng dyip.

Sa ila­lim ng lockdown, wa­lang ki­ta si Joel da­hil ba­wal bum­ya­he ang mga pam­pub­li­kong sa­sak­yan. Hin­di rin si­ya ma­kau­wi sa pa­mil­ya ni­ya sa Pam­pa­nga da­hil sa­ra­do ang mga hang­ga­nan, wa­la si­yang ma­sak­yan at wa­la rin si­yang pa­ma­sa­he. Na­tu­tu­log na la­mang si­ya sa na­ka­ga­ra­heng dyip ng kan­yang ope­rey­tor. Di­na­dal­han si­ya ng kan­yang ope­reytor ng pag­ka­in araw-a­raw at na­ka­ka­tang­gap din si­ya ng tu­long mu­la sa mga nag­ma­ma­la­sa­kit. Pe­ro hin­di na­ka­sa­sa­pat ang mga ito da­hil may­ro­on si­yang pa­mil­yang kai­la­ngang bu­ha­yin. Wala pa siyang natatanggap na ayu­da mu­la sa lo­kal na gub­yer­no da­hil hin­di si­ya bo­tan­te sa lu­gar. Ani­ya, “na­ka­re­histro ka­mi sa LTFRB pe­ro wa­la pang bi­ni­bi­gay na ID pa­ra ma­la­gay (a­ko) sa lis­ta­han ng mga be­ne­pi­sya­ryo.”

Pa­ra ma­kai­was sa sa­kit, hin­di lu­ma­la­bas si Joel sa ga­ra­he at na­na­na­ti­li si­ya sa loob ng kan­yang mi­na­ma­ne­hong dyip. Ta­nging face mask ang kan­yang inaa­sa­hang pro­tek­syon. Giit ni Joel kay Du­ter­te: “Big­yan ng su­por­ta ang ma­hi­hi­rap ‘tsa­ka ti­ya­kin ang ka­bu­ha­yan sa pa­na­hon na may ku­ma­ka­lat na sa­kit.”

Na­sa­an ang ayu­da?

Alin­su­nod sa ulat na ila­bas ni Du­ter­te noong Abril 20, na­sa 4 na mil­yon pa la­mang sa 18 mil­yong ma­ra­li­tang pa­mil­ya ang na­big­yan ng sub­sid­yo sa ila­lim ng Social Ame­lio­ra­ti­on Prog­ram. Ma­yor­ya (3.7 mil­yon) sa ka­ni­la ay da­ti nang na­ka­ta­tang­gap ng sub­sid­yo sa ila­lim ng prog­ra­mang 4Ps. Da­hil sa ma­gu­lo, pa­hi­rap at ma­ba­gal na pro­se­so ng distri­bu­syo­n, ma­hi­git 600,000 (4.5%) pa­mil­ya pa la­mang sa tar­get na 13.5 mil­yong pa­mil­yang hin­di be­ne­pi­sya­ryo ng 4Ps ang na­ka­ta­tang­gap ng ayu­da. Ha­los hin­di nag­ba­go ang bi­lang na ito kum­pa­ra noong na­ka­ra­ang ling­go. Noong Abril 17, na­sa 2.3% pa la­mang sa ti­na­ta­yang 5 mil­yong ma­la-mang­ga­ga­wa sa ka­lun­su­ran ang na­big­yan ng ayu­da. Ito ay ha­bang na­sa 9% (40,400) sa 435,000 dray­ber ang na­big­yan ng sub­sid­yo.

Sa­man­ta­la, si­nus­pin­de ng DOLE ang ayu­dang pi­nan­syal ni­to sa mga mang­ga­ga­wa noong Abril 17 da­hil nau­bos na diu­ma­no ang pon­do. Sa 10.7 milyong manggagawa, 321,975 lang ang planong ayudahan ng DOLE, at 237,653 pa lang ang ini­ulat na nabigyan.

Lan­tad ang pa­gi­ging tu­so at si­nu­nga­ling ng re­hi­meng Du­ter­te sa distri­bu­syon ng pon­do mu­la sa Social Ame­lio­ra­ti­on Prog­ram. Sad­yang pi­na­hi­ra­pan ni­to ang mga ma­ra­li­ta sa pa­ma­ma­gi­tan ng pag­hi­ngi ng na­pa­ka­ra­ming re­ki­si­to. Imbis na pa­simple­hin ang pro­se­so pa­ra sa ma­bi­lis at ma­ga­an na pa­mi­mi­gay ng pon­do, gi­ni­gi­pit at si­ni­si­si pa si­la ng re­hi­men. Pang-aa­res­to at ban­tang pa­ma­mas­lang ang sa­got ni­to sa mga nag­re­rek­la­mo.

Lam­pas 136,000 na ang si­ni­ta, pinarusahan o inaresto ng mga pu­lis da­hil diu­ma­no sa pag­la­bag sa mga alin­tun­tu­nin ng kwa­ran­ti­na tu­lad ng curfew, ili­gal na “pag­t­iti­pon” at social dis­tancing. Isang 68-an­yos na la­la­ki ang bi­na­ril ng mga pu­lis sa isang tsek­poynt sa Agu­san del Nor­te noong Abril 6 da­hil sa pag­su­way diu­ma­no ni­to sa lockdown.

Kontra-ma­ma­ma­yan ang mi­li­ta­ris­tang lockdown. Ito ay da­hil wa­lang na­ka­la­tag na pro­se­so pa­ra sa ma­bi­lis at ma­sak­law na pa­mi­mi­gay ng ayu­da, wa­lang ser­bi­syong me­di­kal pa­ra sa la­hat, at wa­lang mass tes­ting. Da­hil din sa mga kun­di­syong si Du­ter­te mis­mo ang lu­mi­lik­ha ng dag­dag na ka­gi­pi­tan, hin­di ma­la­yong ba­ba­ngon mga ma­la-mang­ga­ga­wa tu­lad ni­na Emar at Joel pa­ra pa­tal­si­kin siya sa pwesto.