Bayat a sumsumrek iti panagtutudo ti Pilipinas itatta nga Hunyo, agbalbaliw met ti panawen manipod El Niño agturong iti La Niña. Idi Mayo, inkabilen ti PAG-ASA iti 69% a posibilidad a mapasamak ti La Niña iti panawen ti Hulyo-Setyembre. Kagagalad ti La Niña ti kanayon ken napipigsa a panagtudo, a sigurado a mangitulod ti nakarkaro a panaglayus, panagrigga-ay ti daga ken bagyo.

Ti El Niño ken La Niña ket dua a paset ti penomena a pangklima a maaw-awagan nga El Niño Southern Oscillation wenno ENSO. Kagagalad ti ENSO ti saan a regular a panagbaliw iti angin ken temperatura idiay taaw Pasipiko. Pakarwen dagiti epekto na ti panagbara ti temperatura iti intero a lubong gapo ti panagusar ti fossil fuel para iti enerhiya, transportasyon ken produksyon a pang-industriya.

Nakalak-amen ti Pilipinas ti saan a kumurang iti lima a siklo ti La Niña manipod dekada 1980. Umab-ababa ti baet ti kada siklo ken dumakdakkel ti dadael nga intunda na iti pagilian. Iti La Niña idi 1988-1989, agdagop iti ₱900 milyon ti mapattapatta a dadael kadagiti mula. Nakalak-am ti pagilian ti dua a nagsaruno a La Niña nga addan 10 tawen a baet—1998-2001 ken 2010-2011. Pimmaut ti La Niña agingga iti nasapa a paset ti 2012 a nangpakaro kadagiti bagyo a simmangbay iti pagilian, nangruna idiay Mindanao.

Nasurok 1,000 ti naipadamag a natay, 900 ti saanen a nasarakan ken manopulo a ribo ti naawanan ti pagtaengan idi immablat idi Diyembre 2012 ti bagyo a Pablo (internasyunal a nagan: Bopha) idiay rehiyon ti Davao. Nasurok met a 1,200 ti natay ken kapada ti kaado ti napukaw idiay Region 10, partikular idiay Cagayan de Oro idi nagdisso ti bagyo a Sendong (Washi) idi Disyembre 2011. Awan pay lima a tawen, adda manen La Niña (2016-2017). Daytoy a La Niña ti nangpakaro iti bagyo a Niña (Nock-Ten, 2016) a nagdisso idiay rehiyon ti Bicol.

Kaudian a nakapadas ti La Niña ti Pilipinas idi 2020-2022. Iti tawen a 2020 laeng, 23 a bagyo ti nagdisso iti Pilipinas, nangatngato iti gagangay a 20 bagyo kada tawen. Kakaruan ditoy ti bagyo a Rolly (Goni, 2020) ken Ulysses (Vamco, 2020) a nagdisso idiay Visayas ken Amianan a Luzon. Mapattapatta a nasurok ₱40 bilyon (wenno ₱20 bilyon kada maysa) ti dadael nga intunda dagitoy dua a bagyo. Dandani awanen ti patingga a bimmalaet iti panaglippas ti La Niña, sakbay a simrek manen ti baro a siklo ti ENSO idi Hulyo 2023.

Panangdadael ti aglawlaw ken ENSO

Kadagiti bagyo a Pablo ken Sendong, ti nabatad a pakaigapuan dagiti makapapatay a panaglayus ti panangkalbo ti kabakiran no sadino nga immapres ti danum manipod iti kabanbantayan agturong iti nababbaba a lugar kadagiti baybay. Ngem saan laeng a dayta, nalawlawa ti epekto ti panangkalbo ti kabakiran iti Pilipinas iti siklo ti ENSO idiay Pasipiko.

Iti maysa a panagadal idi 2023, pinatalgedan dagiti syentista ti dakkel a papel ti panagkalbo ti kabakiran iti maaw-awagan a Maritime Continent (MC) iti masansan ken panagkaro ti ENSO kadagitoy naglabas a dekada. Ti MC ket buklen ti Indonesia, New Guinea, Malay Peninsula, Pilipinas ken ti taaw a manglikmot kadagitoy. Kuna da, gapo iti panangkalbo kadagiti kabakiran kadagitoy a pagilian, ngimmato iti 11.7% ti posibilidad a tumaod dagiti narigrigat ken di mailadawan nga El Niño; ken iti 14.6% ti La Niña.

Dagiti kasdiay a panangkalbo ket duron kangrunaan ti panangbaliw ti usar ti daga, komersyal a panagtroso ken panangipasdek kadagiti komersyal a plantasyon ti kayo, ken nasaknap ken managdadael a panagminas.

Ti kakaruan nga agsagsagaba iti didigra ti La Niña ket dagiti nailian a minorya ken mannalon, a mapukpukawan ti pagtaengan ken pagbiagan tunggal dumteng dagiti bagyo ken panaglayus. Umiso ti panangsingir da kadagiti kumpanya iti minas ken plantasyon a mangted danyos iti didigra a nalak-am dagiti komunidad da gapo iti pananggamrud ken panangdadael dagitoy iti aglawlaw.

Kas pagarigan ti panangirupir dagiti residente ti Masara, Davao de Oro (sigud a Compostella Valley) a tarimaanen ti Apex Mining Corporation dagiti nadadael a dalan ken rangtay iti ili kalpasan ti bagyo a Pablo. Idiay Cagayan Valley, kiddaw met dagiti mannalon nga itantan ti panangsingir, nu saan ket ilayon a waswasenen, dagiti utang da iti produksyon tapno maikkan ida ti gundaway nga agrekober iti sumaruno a siklo ti panagmula. Kagiddan dagitoy, inrupir da iti reaksyonaryo nga estado a mangilatang ti pondo a danyos para kadagiti pagtaengan ken pagbiagan a nadadael.