Inyanunsyo idi napan a bulan ti lokal a gubyerno ti Iloilo City a pagad-adalan dan ti sistema a bus-rapid transit (BRT) nga indatag ti First Balfour Inc. Daytoy nga iskema ket paset ti peke a Public Utility Vehicle Modernization Plan (PUVMP) a makagapu iti panangpadisi kadagiti dyip iti kalsada ken panang-agaw iti pagbiagan ti babassit a drayber ken opereytor. Plano a maitakder ti BRT kadagiti kalsada a pinalawa ti jeepney phaseout ken dagiti ruta a pinaingpis ti Local Public Transport Route Plan. Ti First Balfour ket sanikua ti pamilya nga Ayala, maysa iti kadakkelan a burges-kumprador iti pagilyan.

Binukel dagiti “eksperto” a Swede idi 2023 ti plano para iti iskema a BRT iti syudad. Nausar ditoy ti $1 milyon a “grant” manipud iti Swedfund, maysa nga institusyon iti pinansya ti gubyerno ti Sweden. Ti panagserrek dagiti konsultant ken kumpanya a Swedish iti lokal a sektor ti transportasyon ket paset ti panangited ti “grant,” nga iti aktwal ket pautang iti lokal a gubyerno.

Ti iskema a BRT ket ipapaalun-on ti Swedfund ken dagiti kakumplot daytoy nga upisyal ti Iloilo iti rason a kasapulan daytoy ti syudad para iti “panangtagiben iti aglawlaw ken sistema iti transportasyon nga urban a nababa-a-karbon.” Iti sidong daytoy, sukatan dagiti e-bus dagiti “daan a dyip” tapno kano kissayan ti polusyon ken greenhouse gases (GHG) ti syudad a mangpakpakaro iti panagpudot ti planeta. Dakkel a kalokuan daytoy gapu ta ti agipugpugso ti GHG iti isla ket mismo a dagiti planta nga agparpartuat ti kuryente. Ti 91.9% a kasapulan a kuryente ti Panay ket nakasanggir kadagiti planta a coal-fired (58.2%) ken diesel/bunker-fired (33.7%). Kumpara kadagitoy, bassit a paset ti ipugpugso a GHG dagiti regular a bus ken dyip.

Ti proyekto ket mapatta-patta nga agkasapulan ti ₱2.4 bilyon para iti panagpalawa kadagiti kalsada ken panangiplastar ti kasapulan a pasilidad kas kadagiti waiting shed, traffic light ken dadduma pay a rekisito iti panagandar ti sistema a BRT. Daytoy ket ikamkampanya tatta ti lokal a gubyerno tapno ipasidong iti programa a Public-Private Partnership a pangilatangan ti pampubliko a pondo ti nailyan a gubyerno.

Umuna a sakupen ti First Balfour ti mayor a ruta ti Diversion Road ken dagiti kangrunaan a ruta iti distrito ti Jaro ken Arevalo. Iti plano daytoy, gumatang ti umuna a 48 nga e-bus wenno de-baterya a bus manipud iti BYD (Build Your Dreams), maysa a kumpanya a multinasyunal a nakabase iti China. Dagiti e-bus ti BYD ket aggatgatad ti $246,000 agingga $605,000 tunggal maysa wenno ₱14.27 milyon-₱35.09 milyon (iti sinnukat a 58=₱1). Iti agdama a limitado a serbisyo dagiti e-bus iti Metro Manila, addan iti $1 (₱58) ti basaran a plete. Tallo agingga uppat a daras a nanginngina iti plete kadagiti regular a bus ken 4-5 a daras a nanginngina kumpara kadagiti tradisyunal a dyip.

Adda ti 2,500 a tradisyunal a dyip iti syudad idi Disyembre 2023. Iti datos ti ahensya iti transportasyon ti syudad, 75% kadagitoy ket pimmauneg iti konsolidasyon iti buteng a maawanan ti trabaho nu dumteng ti Mayo. Ti 625 a yunit a saan a nagpakonsolida ket tuloy-tuloy a napangtaan a mapadisi iti dalan. Nakaro pay, manipud Hunyo, 40% laengen kadagiti dyip manipud kadagiti ili a nakapalikmot iti syudad ti napalubosan iti uneg daytoy, uray pimmauneg dagiti drayber iti pwersaan a konsolidasyon. Nagresulta daytoy iti nakaro a panagtennag ti sapul dagiti drayber manipud ₱800/kada aldaw agturong ti ₱300 ken dagiti opereytor manipud iti ₱3,500 agturong iti ₱1,500 kada aldaw.

Pangikabilan ti gangannaet a puonan

Malaksid iti Iloilo BRT, 11 pay a sistema a BRT ti nakaipasidong iti programa a pangtransportasyon ti rehimen Marcos. Amin dagitoy ket duron ken iskema dagiti gangannaet nga institusyon iti pinansya.

Adda iti tukad iti panagsagana, panagplano ken panagpadur-as dagiti sistema a BRT iti Bataan, Central Luzon, Manila Bay, EDSA (Metro Manila High-Quality Bus Corridor ken EDSA Busway Improved Project), Skyway, Panglao-Tagbilaran iti Bohol, General Santos City ken Cagayan de Oro. Aprubadon ti proyekto a Davao BRT ken narugianen ti konstruksyon ti BRT iti Cebu.

Dagiti BRT iti EDSA ken Davao ket dagiti proyekto ti Asian Development Bank ti Japan. Maysa a bilyon a dolyar wenno ₱58 bilyon ti inpautang daytoy para iti Davao BRT.

Kabayatanna, ti Cebu BRT ket proyekto ti World Bank iti sidong ti Clean Technology Finance daytoy ken Agence Française de Développement ti gubyerno a France. Naiyaramiden ti “ground breaking” ti proyekto a dinar-ayan mismo ni Ferdinand Marcos Jr idi Pebrero 27, 2023.