Gin-anunsyo sadtong nagligad nga bulan sang lokal nga gubyerno sang Iloilo City nga ginatun-an na sini ang sistema nga bus-rapid transit (BRT) nga ginplastar sang First Balfour Inc. Kabahin ang iskema nga ini sang peke nga Public Utility Vehicle Modernization Plan (PUVMP) nga kabangdanan sang pagpahalin sa mga dyip sa kadalanan kag pag-agaw sa palangabuhian sang gagmay nga drayber kag opereytor. Plano nga tukuron ang BRT sa mga dalan nga ginpaligwahan sang jeepney phaseout kag ang mga ruta nga ginpanipis sang Local Public Transport Route Plan. Ginapanag-iyahan ang First Balfour sang pamilya Ayala, isa sa pinakadako nga burges-kumprador sa pungsod.

Gindihon sadtong 2023 ang plano para sa iskema nga BRT sa syudad sang mga “eksperto” nga Swede, gamit ang $1 milyon nga “grant” halin sa Swedfund, institusyon pangpinansya sang gubyerno sang Sweden. Kabahin sang paghatag sang “grant,” nga sa aktwal pautang sa lokal nga pagdumalahan, ang pagsulod sang mga consultant kag kumpanya nga Swedish sa lokal nga sektor sang transportasyon.

Ginpatulon sang Swedfund kag kahimbon sini nga mga upisyal sang Iloilo ang iskema nga BRT sa pagrason nga kinahanglan ini sang syudad para sa “pagtipig sa kinaiyahan kag sistema sa transportasyon sang urban nga manubo ang karbon.” Sa idalom sini, pagabuslan sang mga e-bus ang mga “”daan nga dyip” para kuno buhinan ang polusyon kag greenhouse gases (GHG) sang syudad nga nagapalala sa pag-init sang planeta. Dako nga pagpanginto ini tungod ang mayor nga nagabunga sang GHG sa isla ang mismo mga planta nga nagatuga sang kuryente. Nagasalig ang 91.9% nga kinahanglan nga kuryente sang Panay sa mga planta nga coal-fired (58.2%) kag diesel/bunker-fired (33.7%). Kumpara sa mga ini, gamay nga bahin ang ginabuga nga GHG sang mga regular nga bus kag dyip.

Ginabulubanta nga magakinahanglan ang proyekto sang ₱2.4 bilyon para sa pagpaligwa sang mga dalan kag pagbutang sang mga kinahanglanon nga pasilidad pareho sang mga waiting shed, traffic lights kag iban pa nga rekisito sa pag-andar sang sistema nga BRT. Ginakampanya ini subong sang lokal nga gubyerno para ipaidalom sa programa nga Public-Private Partnership para tigan-an sang pampubliko nga pondo sang pungsodnon nga gubyerno.

Panugod nga pagasakupon sang First Balfour ang mayor nga ruta sang Diversion Road kag yabi nga mga ruta sa distrito sang Jaro kag Arevalo. Sa plano sini, magabakal sang panugod nga 48 ka e-bus ukon mga debaterya nga bus halin sa BYD (Build Your Dreams), isa ka kumpanya nga multinasyunal nga nakabase sa China. Nagabili ang mga e-bus sang BYD sang $246,000 tubtob sa $605,000 kada isa ukon ₱14.27 milyon-₱35.09 milyon (58=₱1). Sa subong limitado ang serbisyo sang mga e-bus sa Metro Manila, yara sa $1 (₱58) na ang sandigan nga pamasahe. Tatlo tubtob apat ka sulit ini nga mas mahal sa plete sa regular nga mga bus kag 4-5 ka sulit nga mas mahal kumpara sa mga tradisyunal nga dyip.

May yara sang 2,500 ka tradisyunal nga dyip sa syudad sadtong Disyembre 2023. Sa datus sang ahensya sa transportasyon sang syudad, 75% sa mga ini ang nasulod sa konsolidasyon sa kahadlok nga mawad-an sang palangabuhian pag-abot sang Mayo. Malala pa, halin Hunyo, 40% na lang sa mga dyip halin sa mga banwa nga nakapalibot sa syudad ang gintugutan nga magbyahe sa sulod sini, bisan nagpasakop ang mga drayber sa pwersahan nga konsolidasyon. Nagresulta ini sa mabaskog nga pagnubo sang kita sang mga drayber halin ₱800/adlaw padulong ₱300 kag sang mga opereytor halin ₱3,500 padulong ₱1,500 kada adlaw.

Bulutangan sang dumuluong nga kapital

Magluwas sa Iloilo BRT, 11 pa ka sistema nga BRT ang napaidalom sa programa nga pangtransportasyon sang rehimen Marcos. Tanan nga mga ini ang duso kag padihot sang mga dumuluong mga institusyon sa pinansya.

Yara sa lebel-pangandam, pagplano kag pagpauswag ang mga sistema nga BRT sa Bataan, Central Luzon, Manila Bay, EDSA (Metro Manila High-Quality Bus Corridor kag EDSA Busway Improved Project), Skyway, Panglao-Tagbilaran sa Bohol, General Santos City kag Cagayan de Oro. Aprobado na ang proyekto nga Davao BRT kag ginsugdan na ang konstruksyon sang BRT sa Cebu.

Ang mga BRT sa EDSA kag Davao ang mga proyekto sang Asian Development Bank sang Japan. Isa ka bilyon ka dolyar ukon ₱58 bilyon ang ginpautang sini para sa Davao BRT.

Samtang, ang Cebu BRT ang proyekto sang World Bank sa idalom sang Clean Technology Finance sini kag Agence Francaise de Developpment sang gubyerno sang France. Ginlunsar na ang “ground breaking” sang proyekto nga gintambungan mismo ni Ferdinand Marcos Jr sadtong Pebrero 27, 2023.