Gianunsyo sa miaging bulan sa lokal nga gubyerno sa Iloilo City nga ginatun-an na niini ang sistemang bus-rapid transit (BRT) nga gi-presentar sa First Balfour Inc. Kabahin kini sa mini nga Public Utility Vehicle Modernization Plan (PUVMP) nga hinungdan sa pagpalagpot sa mga dyip sa kalsada ug pag-ilog sa panginabuhian sa mga gagmayng drayber ug opereytor. Pagatukuron ang BRT sa mga kalsadang gipaluag sa jeepney phaseout ug ang mga rutang gipanipis sa Local Public Transport Route Plan. Ang First Balfour gipanag-iyahan sa pamilyang Ayala, usa sa mga labing dakung burges-kumprador sa nasud.

Gitibuok niadtong 2023 ang plano para sa iskemang BRT sa syudad sa mga “ekspertong” Swede, gamit ang $1 milyong “grant” gikan sa Swedfund, institusyong pangpinansya sa gubyerno sa Sweden. Kabahin sa paghatag og “grant,” nga sa aktwal usa ka pautang sa lokal nga gubyerno, ang pagsulod sa mga konsultant ug kumpanyang Swedish sa lokal nga sektor sa transportasyon.

Ginapatulon sa Swedfund ug sa mga kakunsabo niining mga upisyales sa Iloilo ang iskemang BRT sa rason nga gikinahanglan kini sa syudad para sa “pag-amping sa kinaiyahan ug sistema sa transportasyong urban nga ubos ang karbon.” Ilalum niini, pagapulihan sa mga e-bus ang mga “karaang dyip” aron kuno makunhoran ang polusyon ug greenhouse gases (GHG) sa syudad nga nagpagrabe sa pag-init sa planeta. Daku kining kabuang tungod kay ang mayor nga nagabuga og GHG sa isla mao ang mga plantang nagamugna og kuryente. Nagsalig ang 91.9% nga panginahanglan sa kuryente sa Panay sa mga plantang coal-fired (58.2%) ug diesel/bunker-fired (33.7%). Kung itandi, gamay ra ang bahin nga ginabugang GHG sa mga regular nga bus ug dyip.

Gibanabanang manginahanglan ang proyekto og ₱2.4 bilyon para sa pagpaluag sa mga kalsada ug pagbutang sa mga gikinahanglang pasilidad sama sa mga waiting shed, traffic light ug uban pang rekisito sa paggana sa sistemang BRT. Ginakampanya kini karon sa lokal nga gubyerno aron ipailalum sa programang Public-Private Partnership aron gahinan og pangpublikong pondo sa nasudnong gubyerno.

Pagalangkuban sa First Balfour ang mayor nga ruta sa Diversion Road ug yaweng mga ruta sa distrito sa Jaro ug Arevalo. Sa plano niini, mopalit og pasiunang 48 ka e-bus o mga debateryang bus gikan sa BYD (Build Your Dreams), usa ka multinasyunal nga kumpanya nga nakabase sa China. Nagkantidad ang mga e-bus sa BYD og $246,000 hangtud $605,000 kada usa o ₱14.27 milyon-₱35.09 milyon (58=₱1). Sa kasamtangang limitadong serbisyo sa mga e-bus sa Metro Manila, anaa na sa $1 (₱58) ang batakang pamasahe. Tulo hangtud upat ka beses kini nga mas mahal sa pamasahe sa regular nga mga bus ug 4-5 ka beses nga mas mahal kumpara sa mga tradisyunal nga dyip.

Adunay 2,500 ka tradisyunal nga dyip sa syudad niadtong Disyembre 2023. Sa datos sa ahensya sa transportasyon sa syudad, 75% dinhi ang nagpailalum sa konsolidasyon tungod sa kahadlok nga mawad-an og panginabuhian pag-abot sa Mayo. Ang 625 ka yunit nga wala nagpakonsolida makanunayong gipahimangnoang palagputon sa kalsada. Mas grabe, gikan Hunyo, 40% na lamang sa mga dyip gikan sa mga lungsod nga nakapalibot sa syudad ang gitugutang mamasada sulod niini, bisan pa og nagpailalum na ang mga drayber sa pugos nga konsolidasyon. Nagresulta kini sa grabeng pagkahagba sa kita sa mga drayber gikan sa ₱800/kada adlaw ngadto sa ₱300 ug sa mga opereytor gikan sa ₱3,500 ngadto sa ₱1,500 kada adlaw.

Han-ukanan sa langyawng kapital

Gawas sa Iloilo BRT, 11 pa ka sistemang BRT ang nakapailalum sa programang pangtransportasyon sa rehimeng Marcos. Kining tanan duso ug pakana sa mga langyawng institusyon sa pinansya.

Anaa pa sa pagpangandam, pagplano ug pagpalambo ang mga sistemang BRT sa Bataan, Central Luzon, Manila Bay, EDSA (Metro Manila High-Quality Bus Corridor ug EDSA Busway Improved Project), Skyway, Panglao-Tagbilaran sa Bohol, General Santos City ug Cagayan de Oro. Aprubado na ang proyektong Davao BRT ug gisugdan na ang konstruksyon sa BRT sa Cebu.

Ang mga BRT sa EDSA ug Davao mga proyekto sa Asian Development Bank sa Japan. Usa ka bilyong dolyar o ₱58 bilyon ang gipautang niini para sa Davao BRT.

Samtang, ang Cebu BRT usa ka proyekto sa World Bank ilalum sa Clean Technology Finance niini ug Agence Française de Développement sa gubyerno sa France. Nahuman na ang “ground breaking” sa proyekto nga gisalmutan mismo ni Ferdinand Marcos Jr niadtong Pebrero 27, 2023.