Wala pa kita sa putok-putokan sang tig-alani, madasig na nga nagasarurot ang presyo sang mais!” Ini ang dako nga ginakahangaw-an sang mga mangunguma nga nagatanom sang dalag nga mais sa Cagayan Valley subong nga panahon sang tig-alani.

Sa report nga ginpagwa sang Danggayan Cagayan Valley (Alyansa sang mga Mangunguma sa Lambak ng Cagayan), yara sa ₱7/kilo lang ang baklanay sang regular nga mais sa Lasam, Cagayan; ₱10/kilo sa San Mariano, Ilagan, Roxas kag ₱10.50 sa San Guillermo. Sa Gattaran, ₱11.50/kilo ang baklanay sang regular nga mais samtang ang “good & dry” (may manubo nga moisture content) ang ₱15-17.50/kilo lang.

Yara sa ₱17/kilo naman ang baklanay sa Cotabato (halin ₱25/kilo antes ang tig-alani), amo man sa Bukidnon kag Maguindanao. Sa Zamboanga, ₱17-₱19 ang kilo halin ₱20/kilo. Sa iban nga bahin sang BARMM, yara sa P16 lang ini halin ₱26-₱27 antes ang tig-alani. Ginabulubanta sang mga mangunguma nga maganubo pa ang mga presyo sa putok-putokan sang tig-alani.

“Nakaluwas kita sa army worm, sobra nga hangin, baha kag bag-o lang na-igo sang El Niño, pero indi kita makaluwas sa tuman ka barato nga presyo sang mais,” reklamo sang mga mangunguma. Ginkundenar nila ang pagpangbarat sang mga komersyante pag-abot sang tig-alani. Suno sa ila, halos pangayuon na lang sang mga ini ang ila nga produkto. Kalbaryo sa ila ang tuman ka nubo nga baklanay ilabi pa wala sang untat ang pagtaas sang gasto nila sa produksyon. Naglab-ot sa ₱64,000 kada ektarya ang kinahanglan nila nga kapital para makatanom.

“Halos 80% sang aton gasto ang sa binhi, abono kag labor,” suno sa Danggayan. “Ang aton nga gina-utangan amo man ang nagabakal sa aton nga mais sa presyo kag klasipikasyon nga gintalana nila. Ang ginabakal sa aton nga ₱16/kilo good & dry, ginabaligya naman nila sang ₱50/kilo sa dalagko nga planta sang feeds sa Bulacan kag Manila. Sa diin na ang hustisya sa presyo sang mais subong?

Ikaduha nga pinakalapad nga pananom ang mais sa Pilipinas. Masobra 500,000 ka pamilya nga mangunguma ang nagatanom sang mais sa halos 2.5 milyon ektarya. Ang 72% sang mais nga tanom nila ang yellow corn nga panakot sa pagkaon sang baboy, manok kag isda. Ang Cagayan Valley (Isabela) kag Northern Mindanao (Bukidnon) ang may pinakadako nga produksyon sang mais.

Magluwas sa dalag nga mais, nagatanom man sang puti nga mais ang mga mangunguma nga ginagamit naman nga panakot sa tayubong, binatog kag kornik. Ginagaling man ini para kan-on pangbulos sa bugas.