Wala pa gani tingsanggi, apan paspas nang mius-os ang presyo sa mais!” Kini ang dakung kabalaka sa mga mag-uuma nga nagatanum og dalag (yellow) nga mais sa Cagayan Valley karong tingsanggi.

Sa taho nga gipagula sa Danggayan Cagayan Valley (Alyansa ng mga Magsasaka sa Lambak ng Cagayan), anaa sa ₱7/kilo lamang ang palit sa regular nga mais sa Lasam, Cagayan; ₱10/kilo sa San Mariano, Ilagan, Roxas ug ₱10.50 sa San Guillermo. Sa Gattaran, ₱11.50/kilo ang palit sa regular nga mais samtang ang “good & dry” (may ubos nga moisture content) ₱15-₱17.50/kilo lamang.

Anaa sa ₱17/kilo usab ang palit sa Cotabato (gikan ₱25/kilo sa wala pa ang tingsanggi), ingonman sa Bukidnon ug Maguindanao. Sa Zamboanga, ₱17-₱19 ang kilo gikan ₱20/kilo. Sa uban bahin sa BARMM, anaa sa ₱16 lamang kini gikan ₱26-₱27 sa wala pa ang tingsanggi. Gibanabana sa mga mag-uuma nga mohagba pa ang mga presyo atol sa tingsanggi.

“Nakaluwas ta sa army worm, sobrang hangin, baha ug sa bag-ohay lang nga El Niño, apan dili ta luwas sa ubos kaayong presyo sa mais,” reklamo sa mga mag-uuma. Gikundena nila ang pagpamintaha sa mga komersyante sa tingsanggi. Matud nila, halos pangayoon na lang sa mga komersyante ang ilang produkto.

Kalbaryo kanila ang labing ubos nga palit ilabina nga walay hunong ang pagsaka sa ilang gasto sa produksyon. Mikabat sa ₱64,000 kada ektarya ang kinahanglan nilang kapital aron makatanum. Sagad, ginautang nila ang maong kantidad sa labing taas nga interes nga 30%-40%.

“Halos 80% sa gasto atong gasto napadulong sa binhi, abono ug labor,” matud sa Danggayan. “Ang atong ginautangan mao usab ang nagapalit sa atong mais sa presyo ug klasipikasyong ilang ginatakda. Ang ginapalit sa ato nga ₱16/kilo good & dry, ila man usab nga ibaligya og ₱50/kilo sa dakung planta sa feeds sa Bulacan ug Maynila. Asa ang hustisya sa presyo sa mais karon?”

Ang mais ang ikaduha sa pinakalapad nga pananum sa Pilipinas. Kapin 500,000 ka pamilyang mag-uuma ang nagatanum niini sa halos 2.5 milyong ektarya. Yellow corn ang 72% sa ilang tanum, nga sangkap sa pagkaon sa baboy, manok ug isda. Ang Cagayan Valley (Isabela) ug Northern Mindanao (Bukidnon) ang adunay pinakadakung produksyon sa mais.

Gawas sa dalag, nagatanum usab og puting mais ang mga mag-uuma nga ginagamit isip sangkap sa gawgaw, binatog ug kornik. Ginagaling usab kini isip alternatiba sa bugas.