Mi­nil­yon nga pu­mu­lu­yo nga na­pi­li­tan nga mag­bak­wit agud pa­lag­yu­han ang mga ge­ra, pag­pa­mi­gos, im­bes­ti­ga­syon kag ki­na­ga­mo sa tag­sa-tag­sa ni­la ka pung­sod ang na­gaa­tu­bang su­bong sang ma­lub­ha nga kri­sis sa nag­ka­la­in­la­in nga ba­hin sang ka­li­bu­tan. Na­gaa­gi si­la sang in­di ma­ka­ta­wo nga kun­di­syo­n, wa­la sang ka­si­gu­ru­han, na­ga­sing­ki nga ka­la­ka­san kag mga pag­la­pas sa taw­ha­nong ki­na­ma­ta­rung. Ka­dam-an sa ila na­pi­li­tan nga tem­po­rar­yo mag­pa­bi­lin sa mga kam­po sam­tang na­ga­hu­lat sang ka­hi­ga­yu­nan nga ma­ka­kad­to sa ibang pung­sod o per­ma­nen­te nga ma­ka­say­lo sang ma­si­lu­ngan. Da­ku nga nu­me­ro man sang mga na­ga­tu­yo nga mag­ta­buk sa ibang pung­sod pa­ra mag­pa­ngi­ta sang lu­was nga ma­puy-an ang gi­na­ta­bog nga la­pas sa in­ter­na­syu­nal nga taw­ha­non nga la­yi.

Gi­na­tantya nga 82.4 mil­yon su­bong ang nu­me­ro sang mga na­pi­li­tan nga mag­bak­wit sa bug-os nga ka­li­bu­tan, dob­le sang­sa ka­da­mu­on sa nag­li­gad nga de­ka­da. Na­ga­ka­hu­lu­gan ini nga isa sa ka­da 95 in­di­bid­wal sa bi­log nga ka­li­bu­tan ang bak­wit nga gin­ba­ya­an ang ta­nan ni­la nga mga prop­ye­dad kag pa­nga­bu­hi­an. Ara sa 42% (35 mil­yon) sa ila mga ba­ta. La­kip di­ri ang 48 mil­yong in­ter­nally displaced per­son (IDP) o mga ta­wo nga nag­bak­wit ha­lin sa ila mga pu­luy-an pe­ro na­ga­pa­bi­lin sa ila mga pung­sod) kag 26.6 mil­yong refu­gee o mga ta­wo nga nag­sang­twar­yo sa ibang pung­sod. Sa su­bong, 1.4 mil­yong bak­wit pa ang na­ga­pa­ngi­ta sang lu­was nga ma­say­lu­han.

Gi­nai­na­kup sang Tur­key ang pi­na­ka­ma­da­mo nga refu­gee (3.7 mil­yong Syri­an). Ara man sa 22% ukon 6.6 mil­yong bak­wit ang na­ga­gi­nu­tok su­bong sa mga refu­gee camp sang Uni­ted Na­ti­ons, nga ki­na­an­dan may at­ra­sa­do nga sis­te­ma sang ikaa­yong la­was, pa­tu­big kag sa­ni­ta­syo­n. Ang pi­na­ka­da­ku nga refu­gee camp ma­kit-an sa mga pi­na­kai­mol nga pung­sod pa­re­ho sang Ken­ya, Jor­dan, Bang­la­desh kag Su­dan. Indi sa­kup sang ayu­da ha­lin sa UN ang da­ku nga nu­me­ro sang mga refu­gee nga wa­la na­ga­es­tar sa mga refu­gee camp.

Liw-as sa in­ter­na­syu­nal nga la­yi, ma­da­mo nga mga pung­sod ang nag­si­ra sang ila mga du­lu­nan pa­ra ta­bu­gon ang mga refu­gee nga na­ga­ta­bok sa­kay ang ma­hi­na nga sa­lak­yan pang­da­gat. Pi­na­kag­ra­be di­ri ang pag­si­ra sang mga du­lu­nan sa Me­di­ter­ra­ne­an Sea sang mga pung­sod sa Eu­ro­pe. Ang pag­ta­bog nag­re­sul­ta sa pag­ka­lu­mos kag pag­ka­ma­tay sang 1,645 bak­wit su­bong nga tuig, ka­dam-an ha­lin sa Su­dan, Egypt, Erit­rea, Lib­ya, Syria, Iraq, Pa­les­ti­ne kag iban pa. Ha­lin 2014, nag­lab-ot na sa 22,930 ang na­pa­tay o in­di ga­ni na­du­la nga mga bak­wit sa amo nga da­gat, sam­tang 166 na­man ang na­lu­mos sa English Chan­nel sang mag­tu­yo nga mag­su­lod sa Uni­ted King­dom.

Sang Agos­to 2021, na­re­port nga nag­si­ra sang mga du­lu­nan ang kai­ping nga pung­sod sang Afgha­nis­tan. Na­gaa­tu­bang su­bong sa ka­ta­lag­man ang li­ni­bo nga mga bak­wit ha­lin sa Syria du­lot sang pag­si­ra sang Iraq sa du­lu­nan si­ni sang nag­li­gad nga bu­lan, kag mga bak­wit ha­lin Africa kag Middle East nga nag-a­gi sa Be­la­rus du­lot sang pag­si­ra sang Po­land sa du­lu­nan si­ni sang Nob­yembre 2021.

Sa pi­hak sang pan­dem­ya nga Covid-19, nag­pa­da­yon ang pad­ron sang ma­da­mu­an nga pag­bak­wit nga pa­ngu­na­hon gin­du­lot sang pag­pa­da­yon sang mga ar­ma­dong ina­way kag ki­na­ga­mo. Sang 2020, nag­lab-ot sa 11.2 mil­yon ang nag­bak­wit, ga­may lang nga mas ma­ta­as sa 11 mil­yon nag­bak­wit sang 2019.

Ma­da­mo sa mga nag­tu­yo nga mag­su­lod sa du­lu­nan sang ibang mga pung­sod pa­ra mag­sang­twar­yo ang gi­na­ta­bog o gi­na­ku­long nga daw mga kri­mi­nal. Gi­na­da­bu­kan sang mga ultra-Tuo nga reak­syu­nar­yo ang kul­tu­ra nga kontra-refu­gee pa­ra ha­ta­gan-ra­son ang po­li­si­ya nga ma­pang-i­pit kag ma­pi­gu­son ba­tuk sa mga refu­gee. Ki­na­an­dan nga gi­na­ba­li­bad sang mga pung­sod nga na­ga­ba­li­bad nga pa­sud­lon ang mga refu­gee ang pag­ka­pu­no ku­no sang ka­pa­si­dad sang mga ini.

Pag­bak­wit du­lot sang imperyalistang mga ata­ke

Ha­los 60% (15.7 mil­yon) sang mga refu­gee nag­ha­lin la­mang sa apat ka pung­sod nga lun­say na­gaa­gi sang ge­ra kag ki­na­ga­mu nga bu­nga sang pag­sul­sol kag pag­pa­si­la­bot sang US. Pi­na­ka­da­mo ang refu­gee nga nag­bak­wit sa Syria, South Su­dan, Afgha­nis­tan kag Ve­nezue­la.

Ang Syria ang na­gaa­gi sang pi­na­kag­ra­be nga kri­sis sang pi­lit nga pag­bak­wit sa su­bong. Na­ga­lab-ot sa 11.1 mil­yong bak­wit (6.8 mil­yon refu­gee, kag 6.7 mil­yon IDP) nga na­pi­li­tan nga mag­bak­wit di­ri du­lot sang na­ga­pa­da­yon nga ge­ra si­bil sa pung­sod nga nag­lu­pok sang 2011 bu­nga sang pag­pang­sul­sol sang US sang “ge­ra kontra-te­ro­ris­mo.”

Nag­pa­da­la di­ri ang US sang mga ad­bay­ser mi­li­tar, nag­bu­hos sang pon­do kag gin-ar­ma­san ang mga ar­ma­dong gru­po pa­ra pa­tal­si­kon ang gub­yer­no ni Bas­har al-Assad. Na­tu­lod si­la nga mag­bak­wit ba­ngud sa ma­pin­tas nga ar­ma­dong ina­way kag wa­la sang pa­tug­si­ling nga pag­pa­mom­ba sang US nga na­ga­tar­get sa mga si­bil­yan.

Na­gaa­tu­bang ang Afgha­nis­tan sa pi­na­ka­ma­la­ba kag na­ga­pa­da­yon nga kri­sis sang pi­lit nga pag­pa­la­yas sa bi­log nga ka­li­bu­tan du­lot sang im­per­ya­lis­ta nga mga pag­pa­si­la­bot sa pung­sod sa nag­li­gad nga apat ka de­ka­da. May ara ini nga 6 mil­yong bak­wit sa su­bong, 2.6 mil­yon sa ila ang mga refu­gee kag 3.5 mil­yon ang IDP. Re­sul­ta ang pag­bak­wit sang du­ha ka de­ka­da nga oku­pa­syon kag pag­pang­ge­ra sang US sa pung­sod sa nga­lan sang “ge­ra kontra-te­ro­ris­mo.” Bi­san na­ta­pos na ang di­rek­ta nga pag-o­ku­par si­ni sa pung­sod sang Agos­to 2021 sang ma­ba­wi sang Ta­li­ban ang es­ta­do-po­der, wa­la pa gi­ha­pon na­ka­ba­lik ang mga refu­gee kag IDP sa ila nga mga ko­mu­ni­dad, kag na­ga­pa­da­yon ang pag­bak­wit sang mga re­si­den­te.

May ara man sang 4.1 mil­yong refu­gee ha­lin sa Ve­nezue­la, ma­lu­was sa in­di mai­sip nga in­di do­ku­men­ta­do nga bak­wit nga na­ga­pa­lag­yo sa kri­sis bu­nga sang gin­pa­pa­na­og sang US nga blo­ke­yo o pag­pang-i­pit sa eko­nom­ya. Bu­nga si­ni, gra­be ang ka­ku­lang sa sup­lay sang pag­ka­on, mga bu­long kag iban pang ba­se­hang ser­bi­syo nga nag­re­sul­ta sa pi­la ka tuig na nga sob­ra-sob­ra nga pag­ta­as sang pre­syo. Sa una nga si­yam ka bu­lan lang sang 2021, 47,762 bak­wit nga Ve­nezue­lan ang gin-a­res­to kag gin­ku­long sang US ba­ngud sa tu­yo nga pag­su­lod sa mga du­lu­nan si­ni nga wa­la sang na­ga­kai­go nga mga do­ku­men­to.

Sa South Su­dan, 2.3 mil­yong refu­gee kag 1.87 mil­yon IDP ang nag­bak­wit ha­lin sang mag­lu­pok ang ge­ra si­bil nga gin­sul­su­lan sang US nga nag­re­sul­ta sa pag­ka­tu­kod sang pung­sod sang 2011. Sang 2003 pa gin­tu­kod kag gin-ar­ma­san sang US ang gru­po sang mga re­bel­de sa Su­dan sa tu­yo nga tu­nga­on ang pung­sod paa­gi sa ar­ma­dong re­bel­yon kag ipa­bi­lin ang ini sa he­ge­mon­ya sang US. Sang uli­hi, na­tu­nga sa 30 nga na­gai­li­na­way nga mga gru­po ang mga re­bel­de kag nag­lu­pok ang ma­du­go kag na­ga­pa­da­yon nga ar­ma­dong ten­syon sa su­lod sang pung­sod.