Nalpas ti El Niño ken simreken iti nepnep, ngem agtultuloy latta a bakbaklayen ti masa nga anakling-et, nangruna dagiti mannalon ken mangngalap, ti kalbaryo iti panangdadael ti tikag iti pagbiagan da, a pinakaro pay ti panagbalbaliw ti klima. Kurang la unay ken pasig a pammarang laeng ti nagbalin a sungbat ti rehimen Marcos iti agarup maysa tawen a panangdidigra daytoy.

Iti kaudian a konserbatibo a datos ti Department of Agriculture, saan a bumaba iti ₱9.89 bilyon ti kabuklan a balor ti dadael iti sektor ti agrikultura nu sadinno ket ₱57.72 milyon iti pagkalapan. Iti kabuklan, dimmanon iti 1.5 milyon pamilya ti naapektaran iti nasaknap a tikag a nangdidigra iti 7,184 barangay iti 15 rehiyon. Gapu iti nakaro a didigra, naipasidong iti state of calamity ti 432 syudad ken ili.

Dadael idiay Ilocos

Manipud 2020 ket dakkelen iti panagsuek iti apit ken pastrek dagiti mannalon idiay Ilocos gapu iti kinakirang ti padanum, agtultuloy a panagngato ti gastos iti produksyon, saan nga umannatop a bin-i ti pagay a high-yielding variety, dagiti didigra ken peste, ken kinaawan ti subsidyo ti gobyerno. Pinakaro ti tikag dagitoy a parikut.

Mangnamnamnama laeng iti tudo ti kaaduan a talon iti rehiyon. Gapu iti tikag, nagsuek ti apit dagiti mannalon iti 50% inggana 80%. Nalawa a kataltalonan ti saan a naraepan iti second crop (maikadua a panagmula iti tawen), ken saanen a namulaan kadagiti produkto a pangkwaresma kas iti sandya ken lasuna.

Bimmaba ti apit iti mais iti 50% (manipud 4-5 tonelada agturong ti 2-3.5 tonelada kada ektarya) gapu ta saan a nakadakkel ken palalo a namagaan dagitoy. Dakkel met laeng ti naperdi ken nagbabaan iti kalidad ti mula a tabako. Iti naala a datos iti 49 mannalon iti lima a barangay nga agmulmula ti pagay, dimmanon iti 12.31 ektarya wenno 67% iti talon da ti nadidigra ken napukawan da iti ₱644,645 pastrek.

Kadagiti mangngalap, dimmanon iti 99% ti bimmabaan iti nakalapan da nga ikan iti baybay. Manipud iti sigud a 500 kilo a makalapan, pasaray awan pay lima kilo ti maiyawid dan. Gapu iti daytoy, adu a mangngalap ti manmano wenno saanen a tumapog gapu iti nakaro a pannakalugi. Naabbatan met laeng dagiti karayan, waig ken ekta-ektarya a pupukan ti lames.

Binaklay dagiti mannalon ti nayon a gastos iti krudo, gasolina ken kuryente nga agtultuloy a ngumin-ngina. Lalo a pimmigsa ken simmansan iti panagbomba iti danum usar ti krudo ken kuryente, manipud iti maysa ta daras agturong ti tallo kada lawas. Ad-adu met laeng a gasolina ti inusar dagiti mangngalap gapu ta kasapulan dan nga umadayo tapno makapagkalap.

Uwaw ti napasaran iti kaaduan a nakurapay nga Ilokano gapu iti pannakaabbat dagiti bubon. Kaaduan a komunidad ket awanan nasayaat ken libre a serbisyo iti nadalus a mainom a danum. An-anusan da a sumakdo iti nakaad-adayo, nu saan ket narurugit nga ubbog, gapu iti pannakaabbat ti danum. Ti dadduma ket gimmatang laengen ti nangina a ₱60/drum-₱80/drum a danum.

Korapsyon ken pasismo idiay Cagayan

Sangkapirit la ngaruden, saan pay a nalappedan ti panangkurakot iti pondo nga inlatang ti estado tapno makaannatop iti didigra iti El Niño. Idiay Cagayan Valley, ti intantan a pondo para iti bagyo nga Egay idi 2023 ti kaaduan a naiwaras kadagiti mannalon ken mangngalap.

Palpak met laeng dagiti naiwaras a bin-i gapu ta saan dagitoy nga agtubo iti agrengrengngat a daga. Problemado pay ti ilaslastog a cash-for-work program iti gobyerno. Laksid a kurang unay ken sumagmamano laeng ti “benepisaryo,” naudi unayen ti panangited iti kompensasyon kadagiti nagmunar iti daytoy. Nakadidillaw met ti saan a panangaprubar ti Philippine Crop Insurance Corporation iti aplikasyon ti 9,000 mannalon para iti insurance iti mulmula da.

Ketdi, mas inlatangan ti rehimen Marcos iti pondo ken panawen ti panangpairteng iti gerra kontra-insurhensya ken kampanya a represyon iti rehiyon. Inusar pay daytoy ken dagiti militar ti panagiwaras ti ayuda tapno agipasaknap ti kinaulbod ken saywar iti umili.