Ipilpilit nga iparupa ni Ferdinand Marcos Jr nga agnumnumar dagiti mannalon iti ubbaw a Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP) iti uneg ti rehimen na. Iti naglabas a bulan, agsusumbangir ti panagrikus na iti pagilian para iti pabuya na a seremonya iti panangiwaras kadagiti Certificate of Land Ownership Awards (CLOA). Kinapudno na, ubbaw dagitoy a programa gapu ta agtaltalinaed a kontrolado ti sumagmamano nga apo’t daga ti dagdaga iti pagilian.

Pammaneknek iti daytoy ti kaso ti 7,000-ektarya nga Hacienda Ramos idiay Nasugbu, Batangas. Magudgudua daytoy iti tallo a parsela: ti Hacienda Palico, Hacienda Banilad, ken Hacienda Kaylaway a sumaksaklaw kadagiti nadumaduma a baryo.

Idi dekada 1980, rimsua ti pannakidangadang ti masa idiay Hacienda Roxas nga inyuna dagiti mangmangged iti Central Azucarera de Don Pedro, dagiti mangmangged-talon, ken dagiti tenante iti daga iti uneg ti asyenda. Binukel da iti Damayan ng mga Manggagawang Bukid sa Asyenda Roxas-National Federation of Sugar Workers (DAMBA-NFSW) ken Katipunan ng mga Magbubukid sa Hacienda Roxas Inc. (KAMAHARI) tapno idauluan ti pannakilaban para iti nainkalintegan a sueldo, makatao a kondisyon iti tegged ken dadduma pay a karbengan.

Kalpasan a narpuog ti diktadura a Marcos Sr ken sinukatan daytoy ti rehimen Aquino I, naipauneg iti CARP ti 2,941 ektarya nga asyenda. Idi naikkan ti CLOA dagiti mannalon idi 1988, ginundawayan iti kinnumplot ti Department of Agrarian Reform (DAR), Roxas and Company (RCI), ken oportunista a sigud a lider ti DAMBA-NFSW a ni Roy Mahinay ken ti asawa na a ni Atty. Nenita Mahinay, nga idi ket mangibagbagi kadagiti mannalon, ti nakaad-adu nga abut ti CARP tapno lapdan ti panangiwaras ti dagdaga.

Limed nga inlako ti agassawa a Mahinay ti pannakilaban dagiti mannalon ken pimmabor da iti apo’t daga nga RCI. Kalpasan iti mano dekada a karkari, nangiruar ti DAR iti Consolidated Order idi Disyembre 2023 nu sadinno ket nakalanad iti panagsanud kampay idi iti RCI ken dagiti mannalon kadagiti immuna a petisyon. Basar ditoy, maipaima iti korte ti usapin iti panagtagikua iti daga. Kinapudno na, saan nga immanamong iti daytoy dagiti mannalon, ken ni Atty. Mahinay laeng ti nagplano iti dayta, basar iti mandar ti apo’t daga nga RCI.

Iti mandar ti DAR, masurot ti ubbaw a “50-50 win-win solution” nga inrekomenda ti Korte Suprema basar iti kiddaw ti RCI. Mawaswas dagiti immuna a “mother CLOA” ken naibaon ti rinibribu a mannalon nga agipasa manen kadagiti papeles tapno maikkan da kadagiti bukod a CLOA.

Iti maysa laeng a kumpas dagiti apo’t daga ket dagus a nawaswas dagiti CLOA ken sigida a marabsut ti dagdaga dagiti mannalon. Iti aktwal, awan iti napasamak a panangiwaras iti daga iti uneg ti 36-tawen a panagraira ti CARP iti asyenda. Awan sabali nu di ket sangkapirgis a papel ti naiggeman da ken saan a ti naan-anay a panagtagikua kadagiti suksukayen da a daga.