Sa pagsulod sang panahon sang tig-ululan, liwat nga nagtaas ang kahangawa sang pumuluyo sa Northern kag Central Luzon sa perwisyo kag pagbaha nga pagatugahon sang mga dam nga plano nga tukuron sang rehimen Marcos sa Cordillera. Masobra 100 ka negosyong hydropower dam ang natalana nga tukuron sa rehiyon. Indi magnubo sa 20 ang pagatukuron sa mayor nga mga suba sang Kalinga.

Nagaserbe nga kuluhaan sang ilimnon nga tubig kag irigasyon ang mga suba kag sapa sa Kalinga. Mayor nga produkto diri ang humay, mais, kape, saging kag nagkalain-lain nga klase sang beans.

Nagapanguna nga suba sa prubinsya ang Chico River nga nagahalin sa Mountain Province kag naga-usoy sa kalabaon nga 175 kilometro bag-o magtingob sa Cagayan River. Sa baylo nga protektahan ang mga manggad tubig nga ini, kag pauswagon para sa pagpataas sang produksyon kag kinahanglanon sang pumuluyo, ginalibod ini sang rehimen Marcos sa mga dumuluong kag lokal nga kapitalista. Sa tabon sang pagtib-ong sa “renewable energy,” ginaduso sang rehimen Marcos ang mga hydropower dam bilang kuluhaan sang kuryente.

Ginakabig ang Cordillera bilang may pinakadako nga potensyal para sa hydropower. Ginalawayan ni Marcos kag sang iya mga alipures ang pondo nga igabubo sang mga imperyalista nga pungsod sa pagpatukod sang mga dam sa ngalan sang “pag-atubang sa krisis sa klima.” Todo-hatag siya sang mga pribilehiyo sa mga kumpaniya, kabahin ang paglibre sa pagbayad sang buhis kag iban pa nga insentiba.

Upod man nga pagpang-engganyo sa mga dumuluong ang ginpadasig kag ginpahapos nga pag-apruba sa ila nga aplikasyon. Ginagamit ang mga ahensya sang gobyerno para tiplangon, bahin-bahinon kag piliton ang mga grupo sang pungsodnon nga minorya nga suportahan ang mga proyekto nga ini. Ginbutang man ang AFP para mag-gwardya sa mga proyekto kag sumpuon ang pagpamatok sang mga ini.

Pinakadako sa mga proyekto ang Chico River Hydropower Project nga ginahambal nga may kabilogan nga kapasidad nga 150 megawatts. Ginapangunahan ini sang San Lorenzo Ruiz Piat Energy and water, Inc.

Malaparan nga kahalitan

Wala sang iban nga dala sa mga tumandok sang Kalinga kag Cordillera, kag pumuluyo sang katambi nga mga rehiyon, ang mga proyekto nga ini kundi malaparan nga kahalitan. Madamo sang puno sang kahoy ang paga-utdon para sa konstruksyon sang mga dam, magahigko kag mawasak ang kadutaan. Ubuson sang mga kumpanya ang mga mineral nga makuha sa duta.

May mga komunidad nga pagabahaon, samtang may yara sang mawad-an sang tubig. Ang mga komunidad sa ubos sang dam ang maka-agum sang gulpi nga mga pagbaha. Kasubong sini ang inagihan sang Cagayan Valley sang magpanalasa ang bagyong Ulysses sadtong Nobyembre 2020. Nalunod sadto sa baha ang 60 ka banwa kag syudad pagkatapos kinahanglan buksan ang Magat Dam tungod sa paglapaw sang mga suba. Masobra 300,000 ka pumuluyo ang nahalitan.

Samtang, ang mga komunidad naman sa ibabaw ukon unahan sang dam ang maka-agum sang siltation ukon pagnabaw sang suba, tungod sa pagtipon sang duta kag pagbag-o sang ilig sang tubig.

Ano man ang desenyo sang dam may mabuhin sa tubig nga libre nga ginapanginpuslan sang pumuluyo para sa irigasyon kag gamit sa balay. Bisan pa ihambal sang mga kumpaniya nga “gamay nga dam” ang pagatukuron, kon serye ukon sundanay sa isa ka suba, pareho lang man sa gihapon sa dako nga dam ang epekto sang mga ini suno sa Cordillera People’s Democratic Front (CFDF)-Kalinga.

Maapektuhan man sang ilig kag dalom sang tubig ang mga kasapatan kag pananom nga nagakabuhi sa tubig. Mahimo sila nga maanod tungod nagdalom ang tubig sa dam ukon nangin tuman ka baskog ang ilig sang tubig pasulod sa tunnel. Mapatay man ang mga sapat kag pananom sa ibabaw nga bahin kon magnabaw ang tubig kag magdamo ang lay-on.

Sa atubang sang mga ini, hangkat sang CFDF-Kalinga ang pagtukod sang pinakamalapad nga paghiliugyon sang pumuluyo sa Cordillera agud ululupod nga pangapinan ang ila duta kag rekurso. Dapat nga gamiton ang mga porma sang paghugpong pareho sang mga progresibo kag rebolusyonaryo nga bodong, pagtukod sang rebolusyonaryong gobyerno sang pumuluyo sang Cordillera (CPRAG ukon Cordillera People’s Revolutionary Autonomous Government) kag mga sanga sang CPDF.

Panawagan man nila nga makig-isa sa mga pumuluyo sa iban nga mga rehiyon sang Pilipinas kag sa iban nga pungsod nga nagapanindugan batuk sa pagpang-agaw sang mga negosyong kapitalista sa ila nga duta kag rekurso.

Halin sa praymer sang CPDF-kalinga, Mayo 2024.