Nakadepende sa gidaghanon sa sabon nga gakahimo sa mga mamumuo sama ni Mae ang ilang kita sa katapusan sa semana. Nakapailalum siya ug pareho niyang mga mamumuo sa ginatawag nga sistemang “piece-rate” o por-piraso. Lapas kini sa katungod sa mga mamumuo nga pagabayaran ang 8 ka oras nga pagtrabaho sulod sa usa ka adlaw.

Sa pabrika, nahulog sa ₱27 kada 100 piraso sa sabon ang ginasuhol sa mga mamumuo. Isip pakonswelo sa hakog nga kapitalista, gipatas-an kini bag-o lang ngadto sa ₱31 kada 100 piraso.

Bahin-bahinon pa nila kini sa mga myembro sa tim. “Kung lima kami sa tim, ang ₱31 nga kita… ₱6.20 ang madawat sa kada mamumuo,” matud ni Mae sa usa ka interbyu sa Malayang Pilipina, ang mantalaan sa Makabayang Kilusan ng Bagong Kababaihan (Makibaka).

Matud niya, ang usa ka klase sa sabon nga ilang gihulma, gipino ug gipakete sagad nga mapalit sa merkado sa presyong ₱38. Sa kada sabon, nagadawat lamang siya og ₱0.04 nga halos 1,000 beses nga mas gamay kaysa sa presyo sa merkado.

Desisays na ka tuig nga nagatrabaho si Mae sa maong pabrika. Hapit na siya mahimong senior citizen. Taliwala sa halos duha ka dekadang pagtrabaho, sa piece-rate pa gihapon siya.

“Niadtong una, ako lang gyung giagwanta hangtud sa nagdugay na. Akong giapas ang SSS kay tulo ka tuig na lang 60 na ko, ug may na lang naay pensyon. Ug kung moundang ko, unsa man pud nga trabaho ang akong sudlon?”

Dili molapas sa ₱1,000 ang iyang inadlawan. Ginakibhangan pa kini sa pinugos nga singil sa SSS, Pag-IBIG ug PhilHealth. Usahay duha o tulo ka beses lamang siya ginapatungha sa pabrika sa usa ka semana.

Sumala kang Mae, sagad nga nagagasto ang iyang pamilya og ₱400 para pa lang sa pagkaon ug pamasahe, wala pay labot ang pangbayad sa kuryente, tubig, abang sa balay ug uban pang gastos. “Pamasahe pa lang nako kada adlaw, apil pagkaon, ₱100 na ang akong gasto…dili gyud igo ang akong kita nga ₱250 sa upat ka oras nga trabaho,” paambit niya.

Dugang pagpahimulos pa kanila ang dili maayong kundisyon sa pabrika. Ginapasuot sila og hairnet, apron, ug face mask apan maglisud sila sa pagginhawa tungod sa grabeng kainit. Dugang pa dinhi ang isog ug lain-laing baho sa mga sabon. Gibawalan sila nga moinum og tubig sa ilang istasyon.

Gawas niini, labaw pang gipagamay sa kapitalista ang ihap sa mga mamumuo nga unang gipatuman atol sa pandemya. Hangtud karon, wala pa gihapon nagdugang og mamumuo ang kapitalista. Ang gidaghanon sa sabon nga namugna sa 16 ka mamumuong piece-rate katugbang sa gakamugna kanhi sa 80 ka mamumuo.

Isip pakonswelo sa mga mamumuong dugay nang piece-rate ang usahay nga pag-ila kanila nga “regular” nga piece-rate.

Matngon si Mae sa kumplekadong kalainan sa kahimtang sa mga mamumuong por-piraso ug regular—gikan sa suhulan ug benepisyo, hangtud naglunang sa dili makitawhanong trabaho. Matud niya, “lugi pa gani mi kung buot hunahunaon kay mas bug-at ang trabaho sa piece-rate nga manu-mano kumpara sa regular nga adunay makina.”

Gamay usab kaayo ang ginahatag nga separation pay sa sama nilang por-piraso kung asa ginahatagan lamang sila og ₱1,000 sa kada tuig sa trabaho.

Atubangan sa patung-patong nga pagpahimulos, gipaambit ni Mae ang kahadlok sa mga mamumuo nga magtukod og unyon ug molihok. “Karon, panawagan namo nga mahimong regular, ang problema dili pa sila mosalmot sa mga organisasyon ug nahadlok nga kalabanon ang factory,” matud niya.

Ingonman, pursigido si Mae nga ipasabot ang katungod sa mga susama niyang mamumuo, naghunahuna og lain-laing pamaagi aron hinayhinay nga wagtangon ang kahadlok nga ilang nabati ug matransporma kini ngadto sa pagsukol. Isip myembro sa Makibaka sa komunidad, matngon nga ginaplano sa iyang kolektiba ang pag-organisa dili lamang sa ilang pabrika kundili sa mga kasikbit usab niini.

Nakatukod sila og usa ka alyansa sa mga mamumuo sa syudad nga nagaduso sa pagpataas sa suhulan. Padayon ang ilang paningkamot aron magbunga kini sa pagtukod og unyon ug daghan pang kahugpungan sa mga mamumuo sa komunidad ug pabrika.

Masaligon siya nga sa umalabot nga panahon, mapalihok ang mga mamumuo sulod sa ilang pabrika aron iduso ang mga katungod sa regularisasyon ug makabuhi nga suhulan.

Gikan sa Malayang Pilipina, Agosto 2024.