Sang ginpatuman sang diktaduryang US-Marcos ang laye militar sadtong Septyembre 1972, direkta nga gindumili sang rehimen ang mga konseho sang estudyante, mga organisasyon, kapatiran kag mga publikasyon sa mga unibersidad kag eskwelahan. Kabahin ini sang pangkabilugan nga pagsumpo sa demokratiko nga kinamatarung sang mga pamatan-on kag sang bug-os nga pungsod.

Ginkabig nga pamahog ni Marcos sa iya nga paghari militar ang ano man nga pagtililipon sang mga estudyante kag pamatan-on. Nagpadala siya sang puluan ka mga ahente sa mga unibersidad nga nagapakuno-kuno nga mga estudyante, manunudlo ukon empleyado para panilagan kag tumuron ang mga kritikal sa iya nga rehimen.

Hayagan nga ginakontrol sang diktadurya ang mga administrasyon sang mga unibersidad. Pila ka beses man ini nga gintilawan nga wasakon ang nagahorma nga paghugpong sang mga pamatan-on paagi sa brutal nga pag-aresto, intimidasyon kag militarisasyon sang mga unibersidad.

Sa pihak sini, wala nalutos ang espirito nga makig-away sang mga pamatan-on kag estudyante. Nagpaninguha sila sa pagpukaw, pag-organisa kag pagpahulag sang pareho nga pamatan-on para sa ila mga demokratiko nga kinamatarung.

Una nila nga ginhangkat ang diktadurya sa mga malinong nga martsa, mga kalit-protesta, pagpetisyon, panagtag sang polyeto, pagpatapik sang mga poster kag pagpinta sang mga panawagan kag iban pa nga matinugahon nga pamaagi para mapalab-ot sa mas malapad nga numero ang kahimtangan sa idalom sang rehimen. Nagserbe man nga iligan sang panawagan kag paghimakas sang mga estudyante kag masang Pilipino ang mga publikasyon sa kampus. Sa ulihi, magabunga ang mga ini sa isa ka nagalanog-lanog nga kahublagan protesta.

Rali sang 200,000 ka pamatan-on estudyante

Lima ka tuig pagkatapos sang deklarasyon sang laye militar, gintay-og ang diktaduryang Marcos sang dalagkuan nga mga rali sang mga pamatan-on estudyante para sa ila mga demokratiko nga kinamatarung. Nagdangat ini sa isa ka higante nga rali sadtong Hulyo 1977 nga gintambungan sang halos 200,000 ka estudyante halin sa 10 ka kolehiyo kag unibersidad. Ginboykot nila ang ila mga klase sa University of the Philippines, Araneta University Foundation, University of the East, Adamson University, Trinity College, Philippine College of Commerce, University of Santo Tomas, Philippine Women’s University, Feati University kag Philippine College of Criminology.

Naghiliugyon sila sa idalom sang Alyansa ng Mag-aaral Laban sa Pagtaas ng Tution Fee. Ginhan-ay sini ang pito ka mga demanda, nagapanguna ang pagkuha sang tanan nga tropa kag ahente sang reaksyunaryo nga Armed Forces of the Philippines halin sa mga kampus; pagbalik sa mga konseho sang estudyante nga gindumili sa idalom sang laye militar; kag untaton ang pagsaka sang matrikula.

Tungod sa kalaparon sang hublag, natulod ang diktaduryang Marcos nga untaton ang plano nga pagpasaka sang matrikula sang mga pribado nga eskwelahan pagkasunod nga semester. Nangin inspirasyon ini agud labi pa nga pabaskugon ang pagpaninguha sang kahublagan sang pamatan-on para iduso ang diktaduryang Marcos nga kilalanon ang ila demokratiko nga mga kinamatarung. Pagkasunod nga tuig, amat-amat na nga maduso sa lain-lain nga unibersidad ang pagbalik sa mga konseho sang estudyante kag pagbuhi sa mga pamantalaan sa kampus.

Padayon nga ginapakigbato

Pila ka dekada pagkatapos pukanon si Marcos Sr, importante nga padayon nga uyatan ang mga demokratiko nga kinamatarung nga nadaog sang kahublagan estudyante sa idalom sang laye militar. Kabahin sini ang aktibo nga pagtukod sang mga konseho kag pagpadalagan sang mga dyaryo. Labi nga malahalon ini sa atubang sang padayon nga imperyalistang opensiba sa kultura kag ideolohiya para itib-ong ang indibidwalismo kag liberalismo para maglinapta kag magpa-iya-iya ang pamatan-on kag kuhaan sila sang kusog bilang pwersang pangkatilingban kag pangkasaysayan.

Sa malawig nga panahon, gingamit sang mga estudyante ang ila mga konseho kag pamantalaan pangkampus bilang butkon kag tingog batuk sa mapanumpo nga administrasyon sa kampus. Mas nga krusyal ini sa subong nga panahon sa atubang sang kakinahanglanon nga sanggon ang mga atake sang rehimen Marcos, partikular sang National Task Force-Elcac, kag ang pagbalik sang mga ahente kag pwersa militar kag pulis sa mga kampus.

“Dapat protektaran kag itib-ong sang mga estudyante kag mga institusyon nga ini ang isa kag isa,” suno sa isa ka tigpamahayag pangkampus.