Dayag nga nasaksihan sa minilyong Pilipino ang kriminal nga pagpasagad sa gubyerno ni Rodrigo Duterte dihang nanggun-ob ang bagyong Quinta, Rolly ug Ulysses. Samtang nangalunod sila sa baha tungod sa kusog nga ulan, naghinanok sa pagkatulog si Duterte sa iyang mga responsibilidad ug tulubagon. Aron tabunan ang iyang kapalpak, gibasol niya ang mga biktima nga wala kuno naminaw sa mga pahimangno sa mga awtoridad. Mas grabe, pagbiaybiay sa mga hinanaling mitabang ug pagpanghulga ang tubag niya sa mga makmak batok sa iyang kapalpakan.

Pakyas si Duterte nga kumpasan ang lain-laing mga ahensya ug lokal nga yunit, maghimo og hinanaling mga lakang, magpusisyon og igong mga ginsakpan ug gamit alang paspas nga pagresponde. Ubay-ubay ka tuig na nga gikibhangan sa iyang rehimen ang pondong pangkalamidad busa nalimitahan ang mga nagresponde nga dungan-dungang tubagon ang mga lugar nga labing naapektuhan.

Resulta niini, minilyong Pilipino karon ang nag-antus tungod sa baha ug pagdahili sa yuta. Napuloan ka libong kabalayan sa kabanikanhan, sentrong lungsod ug syudad ang naguba sa kusog nga hangin, baha ug naghaguros nga tubig ug lapok. Nalunod ang mga humayan, gulayan ug uban pang tanum. Naguba ang mga bangkang pangisda. Naguba ang gipaningkamotang mga gamit sa balay ug negosyo. Daghan ang wala nabinlan og bisan unsa. Putol ang serbisyo sa tubig ug kuryente sa mga pribadong kumpanya. Mikabat na sa ₱12.3 bilyon ang pasiunang banabana nga kadaut.

Dugay miabot ug kulang kaayo ang ayuda sa gubyerno. Liboan ang nagpabilin sa piot nga mga evacuation center kung asa bulnerable silang matakdan sa Covid-19.

Bililhon ug kinahanglang dayegon ang mga paningkamot sa mga organisasyong masa ug indibidwal nga hinanaling miresponde aron luwason ang mga nabagyohan. Pero limitado lamang kini ug dili hulip sa responsibilidad sa estado aron malukpanon ug sistematikong tubagon ang panginahanglan sa mga nadautan.

Angayan lang nga paninglon si Duterte taliwala sa mga kalamidad ilabina nga layo kaayo ang mga prayoridad sa iyang rehimen sa hisgutanan sa atensyon ug paggahin og pondo. Padayon niining giuna ang “kontra-insurhensiya” ug puno-sa-korapsyon nga mga proyektong imprastruktura. Gikibhangan niini ang pondo alang sa pagresponde ug pagpangandam sa mga moabot nga kalamidad ug naggahin lamang og ₱15.7 bilyon alang niini karong tuiga, 60% nga mas ubos sa ₱39 bilyong gitagana niadtong 2017.

Kinahanglang iduso nga ibalhin ang pondo sa mga ahensyang nakapunting sa pagpanumpo, sama sa ₱19 bilyong pondo sa NTF-ELCAC, sa mga programa aron ihaw-as ang mga nadaut. Kinahanglang iduso ang hinanaling pag-apud-apud sa ₱83 bilyon pa nga gitago ug tinuyong wala gihatag sa mga ahensya sa gubyerno alang sa mga biktima sa pandemya ug kalamidad.

Atubangan sa palpak nga tubag sa rehimen, kinahanglang pahugton ug palapdon ang nagkahiusang tingog ug aksyon sa katawhan aron mapakusog ang protesta nga nagasingil sa palpak ug mapasagarong rehimen. Kinahanglan nilang abton ang mga komunidad, upisina, pabrika ug uban pang lugar kung asa nagpatigbabaw ang pagpanghadlok ug disimpormasyon sa rehimen. Himuon nilang mga sentro sa protesta ang ilang mga komunidad ug lugar sa ebakwasyon aron iduso ang rehimen nga palihukon ang tanang ahensya ug rekurso sa estado ug himuong prayoridad ang pagtabang sa mga apektado. Hangtud katagkatag ang mga singgit, pakaminusan lamang ni Duterte ang kasuko ug disgusto sa katawhan.

Kinahanglang ipasabot nga dili dapat maghulat, magpakiluoy o manglimos ang mga nabagyohan ug katawhan alang sa tabang materyal ug pinansyal sa nasudnong gubyerno. Katungod nila ang paspas nga pagtubag sa estado sa ilang panginahanglan alang sa pagkaon, tubig, sanina, gamit pangsanitasyon ug medikal. Katungod nila sa pondo ug serbisyo alang sa paspas nga paglimpyo sa mga gibaha nga komunidad, hinanali nga pagbalik sa tubig ug kuryente ug tabang sa pagtukod sa mga balay ug bilding.

Katungod nilang modawat og pondong pangkalamidad aron hulipan ang mga gamit nga nalunod sa baha sama sa mga dyip, motor, bangka, gamit sa balay ug uban pa. Aduna silay katungod sa pondo sa katawhan nga nakagahin alang sa naguba nga mga umahan, negosyo ug ibang tinubdan sa panginabuhian.

Kada tuig, kapin 20 ka bagyo ang mohapak sa Pilipinas. Angayan lamang ang panawagan alang sa pag-imbestiga sa mga upisyal, ahensya ug kumpanya nga hinungdan sa malukpanong pagkalunod sa gatusan ka mga komunidad sama sa kaso sa Magat Dam. Kinahanglang repasuhon ang kaandamon sa mga kalamidad ug mga lakang sa mga ahensyang nakapunting dinhi aron dili magbalik-balik ang mga trahedya.

Kinahanglan usab nga panubagon ang rehimen sa pakyas nga magpahigayon sa mahinungdanong rehabilitasyon sa kinaiyahan, pagpalalum sa mga kasubaan ug kasapaan ug uban pang lakang nga makakontrol sa pagbaha human ang upat ka tuig sa gahum. Makmakon si Duterte sa mini niyang panawagan alang sa “hustisya sa klima” samtang walay hunong ang pagmina, pagpangtroso ug ang magun-ubong mga proyektong imprastruktura nga ginapondohan sa langyaw nga nagbunga sa malukpanong pagkaguba sa kinaiyahan.

Ang kriminal nga pagpasagad ni Duterte sa kaayuhan sa katawhan atubangan sa kalamidad mipatong sa pipila ka bulan nang pakyas nga pag-atubang sa pandemya, pagtiurok sa ekonomiya ug dayag nga korapsyon. Ginaguba niini ang nasud sa walay hunong niining pagpangutang sa mga langyawng institusyon, pagpatuman sa maki-kapitalistang mga palisiya nga naghatag og kadaut sa mga mamumuo, kakulangon sa subsidyo sa agrikultura ug uban pa nga labaw pang nagpagrabe sa sitwasyon sa masang kabus.

Daw susama sa usa ka bagyo si Duterte nga sobra upat ka tuig na nga migun-ob sa nasud ug brutal nga mipatay sa kinsamang mibabag. Dili na masukod ang kadaut nga dala niya sa mga umahan, negosyo ug panginabuhian sa minilyong katawhan. Kinahanglang padayon nga tibuk-on ang kasuko sa katawhan hangtud nga mahimo ang usa ka bagyo sa protesta nga magtukmod kaniya nga magluwat o magpalagpot kaniya sa pwesto ug magpanupag sa tanan niyang krimen.