Karong pipila ka adlaw na lang ang nahabilin, ang atensyon sa katawhang Pilipino nakatutok sa eleksyong presidensyal sa Mayo 9. Aron mahatagag katin-awan ang daghang mga panghitabo ug grabeng gubat propaganda, giinterbyu sa Ang Bayan ang Chief Information Officer sa Partido Komunista ng Pilipinas nga si Marco L. Valbuena aron mahatagan og panukiduki sa sitwasyon ug posible pang mga panghitabo.

Unsa ang imong paghulagway sa eleksyong 2022?

Ang eleksyon sa Mayo 9 nahimong mahinungdanong natad sa pagbatok sa pagpadayon sa tiranya ni Duterte ug mga pagsulay nga ibalik sa poder ang pamilyang Marcos. Ang labing mahinungdanong kalamboan mao ang pag-ulbo sa anti-Marcos ug anti-Duterte nga kalihukan nga lakip sa kampanya ni Bise-Presidente Leni Robredo. Ang halos kada gabii nga mga dinagkung demonstrasyon sa masa nga gisalmutan sa gatusan ka libong katawhan sa lain-laing bahin sa nasud nagsilbing porma sa kasuko sa katawhang Pilipino batok sa bangis nga rehimeng Duterte.

Gikan sa mas estratehiko ug rebolusyonaryong panglantaw, ang umalabot nga eleksyon sa pagka-presidente maoy nag-unang gilantugian tali sa magkaatbang nga paksyon sa nagharing hut-ong aron pilion ang sunod nga hepe sa neo-kolonyal nga estado ug tagdumala sa dunot nga semikolonyal ug semipyudal nga sistema. Sama sa nangagi, ang eleksyon usa ka pseudo-demokratikong pulitikanhong ehersisyo diin ang mga myembro o representante lamang sa kwartahan nga nagharing hut-ong ang adunay dakung puruhan nga mapili.

Sa imong hunahuna, unsa kaha ang mahimong resulta sa umalabot nga eleksyon?

Angay natong tagdon, una sa tanan, ang kamatuoran nga sukad nga gigamit ang automated election system (AES) niadtong 2010, ang resulta sa piniliay sa Pilipinas nag-unang gitakda sa nagharing pundok nga mikontrol sa Comelec ug sa electoral system. Ang pagpanglimbong sa eleksyon (dugang-kibhang sa mga boto) nahimong yanong butang sa pagprograma sa mga makina o kompyuter sa pag-ihap ug pag-canvass. Kakumbina niini ang pre-shading sa mga balota nga adunay cash incentive sa mga botante. Ang pagpanglimbong nahimong mas kaylap apan mas lisud nga makit-an ubos sa AES tungod kay walay paagi ang katawhan nga ihapon ang ilang boto, i-crosscheck (o itandi) ang mga resulta ug siguruhon kung tinuod nga nagpakita sa ilang mga boto ang canvassing.

Buut ba nimong ipasabot nga tungod kontrolado ni Duterte ang AES, mamahimong modaug sa eleksyon sa Mayo 9 si Ferdinand Marcos Jr.?

Sa pagkatinuod, ang AES nakapabor kang Marcos Jr kay naa sa iyang panig si Duterte. Ang balikbalik nga deklarasyon ni Duterte nga magpabilin siyang nyutral kalabot sa lumba sa pagka-presidente usa ka bakak. Unsaon mahimong nyutral si Duterte nga midagan man gani ang iyang anak nga babaye ka-tandem si Marcos Jr., nga bag-o lang nakigkita siya kang Marcos sa Malacañang, sa dihang gibasura sa iyang mga tinuboy sa Comelec ang disqualification case batok kang Marcos, ug kung asa ang iyang partido ug labing suod nga mga alipures dayag nga nangampanya kang Marcos? Si Duterte nagpakaarun-ingnong nyutralidad aron lang malikayan ang mga akusasyon sa pagpanglimbong sa eleksyon pabor kang Marcos. Ang bag-ong mga pamahayag ni Marcos nga nagpasidaan sa pagpanglimbong batok kaniya usa ka pakanaa aron ituis ang kamatuoran nga siya ug ang mga Duterte ang anaa sa posisyon nga makahimog pagpanglimbong pinaagi sa AES.

Siyempre, ang pre-shaded nga mga balota, pagdugang-kibhang sa mga boto pinaagi sa AES adunay limitasyon. Dili nila pwede palabwan kung unsay katuohan o kasaligan. Kung imaniobra ni Duterte ang AES aron modaog si Isko Moreno o Norberto Gonzales, ang resulta sa eleksyon hingpit nga isalikway sa katawhan. Mao ni ang rason nganong dugay nang nagbubo og pundo ang kampo ni Duterte-Marcos aron mugnaon ang sayop nga hulagway nga dili na pwedeng mabuntog ang ilang “pagpanguna” sa ubang mga kandidato aron makondisyon ang huna-huna sa katawhan nga dawaton ang gilimbongan nga piniliay nga pabor kang Marcos.

Ang bag-ong survey sa Pulse Asia nagpakita nga si Marcos nag-una kang Robredo sa 56% ngadto sa 23%. Dili ba kini pruweba nga nag-una si Marcos?

Ang mga survey sa eleksyon, labi na kung gihimo sa usa lang ka entidad, kabahin sa pagmaniobra sa mga pagpanglingla ug pagkondisyon sa hunahuna sa katawhan. Ang pagtuo nga ang mga survey sa Pulse Asia wala mahugawi sa politikanhon o pinansyal nga mga interes kulang sa kahibalo sa kinaiya sa pulitika.

Niining miagi lang, gisabotahe sa Pulse Asia ang kaugalingon pinaagi sa pinakaulahing dili katuuhang sarbey nga nagpakita nga halos walay pagbag-o sa mga numero bisan tin-aw ang pagbwelo sa suporta alang kang Robredo nga makita sa dagkung mga demonstrasyon sa tibuok nasud sukad sa sayong bahin sa Marso. Ang papel niini sa pagkundisyon sa hunahuna sa panahon sa eleksyon labing nabutyag sa dihang ang tigpamaba niini nagduso nga “wala nay makakurat nga panghitabo” ug ang resulta sa eleksyon gipakita na sa Abril 16-21 nga sarbey niini. Gisalikway nila ang pagsaway sa mga eksperto sa estadistika sa pangatarungang aduna silay “lainlaing mga pamaagi.”

Subay sa bag-ong survey sa Pulse Asia, makaingon ka ba nga ang kadaugan ni Marcos dili kalikayan ug mahimong katuuhan, bisan pa adunay dugang-kibhang sa boto?

Dili, ang kadaugan ni Marcos dili “sigurado na.” Ang mga sarbey kabahin lamang sa gyera aron linglahon ang publiko. Ang gituuhang dili mabuntog nga pagpanguna ni Marcos, sa pagkatinuod, usa ka tumotumo sama sa gipakita sa pagsulbong sa halapad nga kalihukan sa katawhan nga determinadong pakyason ang tiraniya ni Duterte ug ang laraw sa pagbalik ni Marcos sa gahum. Uban sa dagkung mga demonstrasyon nga makanunayong gisalmutan sa gatusan ka libo ngadto sa tunga sa milyong katawhan, ang katawhang Pilipino ug ang ilang halapad nga anti-tiranya nga kalihukan malaumon nga mapildi nila si Marcos sa eleksyon.

Unsa pa ang ubang mga hinungdan nga magdeterminar sa resulta sa eleksyon?

Ang mga panagna, pagkondisyon sa hunahuna ug pagpanglimbong mahinungdanong mga paktor, apan aduna usay kusgan nga mga hinungdan nga nagdula. Partikular nga importante, ilabina sa 2022 nga eleksyon, mao ang pagpwestuhanay sa mga imperyalistang gahum nga US ug China, sama sa duha ka magkaaway nga nagadula og chess, aron mapanalipdan ang ilang estratehikong interes sa nasud.

Sa usa ka bahin, samtang ang US nagmintinar og mga sumpay sa tanang paksyon sa nagharing hut-ong, sa tanang posibilidad, mas gipalabi niini nga ang sunod nga pangulo sa kliyente-estado niini dili modangop kang Xi Jinping sama sa gihimo ni Duterte nga nagpadayon sa iyang mga burukrata kapitalistang interes. Uban sa mga kalambigitan niini sa mga grupo sa negosyong Pilipino ug mga partidong politikal, ingon man sa militar ug kapulisan, ang US makamugna og mga kondisyon nga pabor niini. Kinsa man kuno ang nagpaluyo sa pagbakwi sa duha ka mga testimonya sa mga yaweng saksi batok kang Senador Leila de Lima nga daw nagsulti kang Duterte ug sa iyang mga kauban nga naghupot sila og ace cards batok kanila?

Sa laing bahin, pwede usab magmaniobra ang China, nga dugay nang nagpalambo sa relasyon niini sa gamhanang mga burukratikong kapitalista ug mga upisyal sa militar ug pulis, aron ipadayon ang dobleng pagpakaitoy nga sama kang Duterte.

Unsa ang angay buhaton sa lapad nga kalihukan kontra tiraniya sa dili pa ug pagkahuman sa eleksyon?

Sa mosunod nga mga adlaw, kinahanglang ipakita sa kalihukan kontra tiraniya batok sa Marcos-Duterte tandem ang ilang kusog pinaagi sa paglunsad sa tibuok nasud og mga martsa ug milyon-milyong kusog nga mga demonstrasyon sa masa. Kung molampos sila Robredo sa pagtigum og kapin sa usa ka milyon ka tawo sa iyang miting de avance, ilang mapamatud-an nga si Robredo, mao gyud ang tinuod nga madaugong kandidato.

Kinahanglang masustiner sa kalihukan kontra tiraniya ang ilang mga pangmasang mobilisasyon ug tibuok gabii nga vigil gikan sa Mayo 9 pataas aron hugot nga bantayan ang pag-canvas sa mga boto ug magpabiling alerto sa bisan unsa ug tanang timailhan sa pagpanglimbong. Kini, siyempre, dili sayon nga matuman ubos sa AES ug sa hingpit nga pagkontrolar ni Duterte sa Comelec.

Aduna bay pag-alsa nga masa kung modaog si Marcos sama sa nahitabo niadtong 1986?

Ang kadaugan ni Marcos pinaagi sa automated dugang-kibhang sa mga boto siguradong magmugna og mga kundisyon alang sa dinagkung mga protesta, sama sa dinagkung pagpanglimbong niadtong Pebrero 7, 1986 pabor sa diktador nga si Marcos nga mipaulbo sa serye sa mga panghitabo nga misangput sa pag-alsa sa EDSA. Bisan pa man, mahimong mekanikal, nga ilhong awtomatikong masubli ang nangaging mga panghitabo sa kasaysayan. Mikat-on usab gikan sa nangagi ang mga nagharing reaksyunaryo.

Niadtong 1986, si Marcos lang ang pwedeng manglimbong pinaagi sa dayag nga manwal nga pag-usab sa mga resulta sa canvassing nga nakaaghat sa mga empleyado sa Comelec sa pag-walk-out sa ilang mga estasyon. Karon, ubos sa AES, ang pagpanglimbong mahimong himoon sa usa ka gamay nga grupo sa mga programmer, nga mas epektibong makatago sa bisan unsang anomalya. Nasayod si Duterte nga kinahanglan niyang itago ang tanang ebidensiya sa pagpanglimbong aron dis-armahan o hikawan sa legal nga basihan ang pulitikanhong oposisyon ug mga pwersang anti-tiranya. Ang iyang mga tinuboy sa Comelec kinahanglang lunod-patay nga nagadapig kaniya.

Sayod kaayo si Duterte mamahimong makapasilag sa katawhan ug mag-aghat kanila sa paglunsad og dinagkung demonstrasyon ang unsamang timailhan sa pagpanikas o anomalya sa eleksyon. Kung mahitabo pa gihapon kini bisan sa tanan niyang mga paningkamot, lagmit nga modangop si Duterte sa mga “false flag operation” (mga binuhatan o operasyong pulitikal o militar nga gihimo sa iyang kampo pero gibasol sa karibal o kaaway nga grupo), basulon ang “komunistang pagsamoksamok” ug atakehon ang oposisyon ug ang halapad nga kalihukang anti-tiranya pinaagi sa pagdakop sa mga nag-unang lider, partisipante o tigsuporta sa oposisyon sa pulitika, ug pagsiguro sa transisyon ug pagbalhin sa gahum ngadto sa iyang gipili nga mopuli sa Hunyo.

Unsa ang mga dahumon ubos sa sunod nga gubyerno?

Si Marcos o si Robredo man ang mopuli sa gahum, ang Partido wala magdahum og bisan unsang pundamental nga kausaban sa sistema sa ekonomiya sa nasud nga maoy sukaranan sa tibuok semikolonyal ug semipyudal nga sistema. Buot ipasabot, ang nagharing hut-ong sa ekonomiya sa dagkung burgesya komprador, nga mga dagkung kapitalista nga nakigkunsabo sa langyawng monopolyo kapitalista, ug dagkung agalong yutaan, magpabilin sa kinaibabwan sa katilingbang Pilipino.

Hinunua, ang mopuli nga rehimen, moatubang sa mga gidahum nga nagkagrabeng krisis atubangan sa malungtarong krisis pangkalibutan nga nagpahagba sa ekonomiya sa nasud nga nagsalig sa import ug utang ug nakasentro sa eksport. Mapailalum kini sa pagpamig-ot sa mga langyawng bangko ug multinasyunal nga kumpanya nga ipatuman ang mas daghang neoliberal nga mga lakang aron makamugna og dugang nga kita aron mabayran ang ₱12 trilyon nga langyawng utang, manghulam og dugang salapi, paubsan ang suhulan sa mga mamumuo, tangtangon ang tanang nahabiling mga pagdili sa pagkawkaw ug pagpuga sa minerales ug uban pang mga rekurso sa nasud, ug dugang nga nag-abli sa ekonomiya sa paghan-ok sa sobrang mga produkto sa agrikultura ug human-daang mga produkto.

Atubangan sa nagkagrabeng sosyo-ekonomikanhong krisis, ang lapad nga masa sa naghagong katawhan samot nga mahigwaos ug kusgang nagaduso alang sa hinanaling mga lakang sama sa dakung umento sa suhulan ug mga lakang sa estado sa pagpaubos sa presyo sa gasolina, pagkaon ug uban pang mga palaliton aron mapataas gilayon ang kahimtang sa katawhan, ug dinalian nga mga lakang aron maresolba ang pandemya ilabina atubangan sa mga hulga sa subling pagkuyanap sa mga impeksyon sa Covid-19. Ang momentum sa anti-Marcos ug anti-Duterte nga kalihukan sa niaging mga bulan mopadayon human sa eleksyon sa dagway sa mas daghang protesta nga nagpataas sa dinalian nga panginahanglan sa katawhan. Ang katilingbanon, ekonomikanhon ug pulitikanhong krisis lagmit nga mograbe sa umalabot nga mga tuig ug magpadayon sa pagmugna og mga kundisyon nga paborable sa armadong rebolusyon.

Ang sumusunod nga gubyerno magsilbing bag-ong administrador sa kliyenteng estado sa US. Pagaatubangon ang kahimtang sa pagpaigting sa mga operasyong militar sa US sa East ug Southeast Asia isip kabahin sa mga paningkamot niini nga pugngan ug hagiton ang China; ug aron pakusgon ang bangis nga mga operasyong kontra-insurhensiya nga migamit sa sobrang armas sa US. Pagaatubangon usab niini ang nagkusog nga paningkamot sa China aron masiguro ang iyang ekonomikanhon ug heopulitikanhong interes ug ang duso niining i-eksport ang sobrang kapital (sa porma sa mga pautang) ug pagkuha sa mga hilaw nga materyales gikan sa atrasadong mga nasud sama sa Pilipinas.

Unsa may mahitabo kung modaog si Marcos Jr. sa umalabot nga piniliay?

Alang sa mga Marcos, ang pagbalik sa Malacañang usa ka higayon aron tuison ang hukum sa kasaysayan, dugang nga paphaon ang mga pag-abuso ug korapsyon ubos sa balaod militar ni Marcos, ug bawion ug padak-on ang ilang bahandi. Mahimo nilang ipahimutang ang ilang mga kroni, bawion ang ilang kinawat nga mga katigayunan gikan sa kontrol sa gubyerno, ipwesto ang bag-ong mga huwes sa korte aron ipabasura ang mga kaso sa korapsyon, ug syempre, sakmiton ang bag-ong mga oportunidad sa pagdaku sa gahum ug bahandi. Mosamot ang pagsuborno ug pagbulsa sa pundo sa mga proyekto sa imprastraktura. Kining tanan lagmit mahitabo ubos sa takuban sa “panaghiusa”, “pag-move on”, ug labing kataw-anan, “anti-korapsyon.”

Sama ni Duterte, mogamit si Marcos Jr. sa populistang retorika ug pasistang pagpanumpo ubos sa takuban sa “gubat batok sa terorismo” ug gamiton ang Anti-Terror Law batok sa katawhan ug pulitikanhong oposisyon ug magpabiling walay gahum ang katawhan. Iyang iprayoridad ang pagpalig-on sa pagdapig sa militar ug kapulisan kaniya aron masiguro ang iyang pagmando ug gamiton ang mga armadong ahente sa estado sa pagpahilum sa mga kritiko.

Ang presidensiya ni Marcos Jr. siguradong mas mopaaghat sa lapad nga anti-pasista ug anti-tiranya nga nagkahiusang prente. Makapakusog kini pag-usab sa mga demanda alang sa hustisya para sa napuloan ka libong mga biktima sa pag-abuso sa militar ug pulis, masaker, tortyur, pagpatay, pulitikanhong detensyon ug uban pang grabeng paglapas sa tawhanong katungod ubos sa 14 ka tuig sa diktaduryang Marcos. Ang pagka-presidente ni Marcos Jr. maoy magsilbing tin-aw nga pagpamatuod sa panginahanglan ug pagkamakatarunganon sa paglunsad og armadong pakigbisog.

Ang kalihukang anti-tiranya kinahanglang padayong magpalig-on ug magpalapad sa kaugalingon. Kinahanglang padayon kining mangampanya sa pagsumpo sa kaylap nga dis-impormasyon nga gipasiugdahan sa mga Marcos. Ang mga progresibo ug demokratikong pwersa kinahanglang maglunsad og kontra-kultural nga rebolusyon batok sa kaylap nga pyudal ug ulipong mentalidad nga nagtugot sa mga bakak sa mga Marcos nga mokaylap.

Unsa may mahitabo kung si Leni Robredo ang modaog sa umalabot nga eleksyon?

Kinahanglang atubangon sa usa ka pangulohan ni Robredo ang halapad nga demokratikong demanda nga papanubagon si Duterte ug ang tanan niyang mga alipures sa kaylap nga mga krimen nga nahimo sa dagan sa peke nga “gubat batok sa droga” ug sa brutal nga kampanya sa kontra-insurhensiya. Iyang atubangon ang pagduso sa katawhan nga ibalhog si Duterte sa prisohan.

Ang anti-tiranya ug demokratikong kalihukan nga nakabaton og kusog sa milabayng mga bulan sa kampanya ni Robredo lagmit nga manghingusog sa iyang gubyerno sa paghimo gilayon og mga lakang aron buhian ang mga binilanggong pulitikal, aron tapuson ang palisiya sa militar sa pagpanglutos, pagpang-red-tag ug pag-akusar nga terorista sa patriyotiko ug demokratikong pwersa, aron tapuson ang kampanya sa aerial bombing, ug ipadayon ang negosasyon sa kalinaw.

Sa dagan sa iyang kampanya, si Robredo mihimo og halapad nga mga saad sa mga mamumuo, ug uban pang grupo nga nagrepresentar sa mga dinaugdaug ug kabos nga mga sektor. Atubangan sa grabeng krisis sa ekonomiya, kinahanglan niyang sulbaron ang mga gipangayo sa katawhan alang sa dinalian nga mga lakang sa pagpangita og hinanaling kahupayan, lakip na ang pagpataas sa suhulan, rolbak sa presyo sa gasolina, libreng pangpublikong panglawas, pagpataas sa badyet sa edukasyon, paghunong sa kaylap nga smuggling ug paghan-ok sa sobrang produkto sa agrikultura, pagkunhod sa buhis ug uban pa.

Sa samang higayon, gilauman nga mohimo siya og konkretong aksyon aron matuman ang iyang mga saad nga depensahan ang soberanya sa nasud sa West Philippine Sea ug protektahan ang katungod sa mga Pilipinong mananagat atubangan sa mga interbensyon sa China, ug sa samang higayon, paminawon ang demanda nga ibasura ang Mutual Defense Treaty ug uban pang dili patas nga kasabutang militar sa US nga nagtugot sa US nga maglunsad og interbensyong militar ug gamiton ang nasud isip dakung base militar aron iposisyon ang mga tropa ug armas sa US.

Sa laing bahin, kinahanglang atubangon ni Robredo ang posibilidad sa senado ug kongreso kung asa mayorya kontrol ni Duterte. Ang AFP ug ang NTF-Elcac lagmit mobarog batok sa bisan unsang kausaban sa kampanya sa aerial bombing ug madaugdaugong mga operasyong kontra-insurhensiya niini. Wala usab naila si Robredo nga supak sa mga neoliberal nga lakang nga nagpahuyang sa lokal nga ekonomiya ug nagresulta og grabeng pag-antus sa katawhan.

Unsa ang mga tahas sa Partido ug rebolusyonaryong kalihukan ubos sa bag-ong gubyerno?

Unsaman ang dangatan sa presidensyal nga eleksyon karong Mayo 9, kinahanglang ipadayon sa Partido ang pag-asdang sa rebolusyonaryong pakigbisog sa katawhan. Kinahanglang molahutay kini sa pagpalig-on sa kaugalingon ug sa tanang rebolusyonaryong pwersa. Kinahanglang padayong pangulohan ug pakusgon ang Bagong Hukbong Bayan ug ipatuman, iasdang ug palapdon ang rebolusyonaryong armadong pakigbisog. Kinahanglang dugangan pa niini ug palig-onon ang mga organo sa pulitikanhong gahum sa kabanikanhan, palig-onon ug padaghanon ang mga sanga sa Partido sa kasyudaran ug kabanikanhan, palig-onon ang mga tago nga organisasyong masa ug ang National Democratic Front of the Philippines (NDFP), pagpalig-on sa liderato niini sa demokratikong pakigbisog sa katawhan sa kasyudaran, ug uban pang importanteng tahas nga nahipatik sa mensahe sa Komite Sentral niadtong Marso 29 ug Disyembre 26.

Pinaagi sa giya niining mid- ug long-term nga mga tahas alang sa pag-asdang sa demokratikong rebolusyon sa katawhan, atubangon sa Partido ang partikular nga sitwasyon human sa Mayo 9 samtang nagkatin-aw ang mga panghitabo.