Ilang araw na lamang ang natitira, at nakatuon ang atensyon ng mamamayang Pilipino sa eleksyon sa pagkapangulo sa Mayo 9. Para magbigay ng kalinawan sa sagunson ng mga pangyayari at maigting na labanan sa propaganda, kinapanayam ng Ang Bayan si Marco Valbuena, ang punong upisyal sa impormasyon ng PKP para magbigay ng pagsusuri sa sitwasyon at mga inaasahan kaugnay nito.

Paano mo ilalarawan ang eleksyong 2022?

Naging isang napakahalagang larangan ang eleksyon sa Mayo 9 sa paglaban sa pagpapanatili ng tiraniya ni Duterte at mga tangkang panunumbalik sa kapangyarihan ng pamilyang Marcos. Ang pinakamakabuluhan ay ang paglago ng kilusang anti-Marcos at anti-Duterte na nakapalibot sa kampanya ni Bise Presidente Leni Robredo. Ang halos gabi-gabing pangmasang demonstrasyon na nilalahukan ng ilandaang libong mamamayan sa iba’t ibang bahagi ng bansa ay nagbigay-hugis sa galit ng mamamayang Pilipino laban sa tiranikong rehimeng Duterte.

Mula naman sa mas estratehiko at rebolusyonaryong pagtanaw, ang paparating na eleksyon sa pagkapangulo, higit sa lahat, ay paligsahan ng mga nagriribalang paksyon ng naghaharing mga uri para piliin ang susunod na pinuno ng estadong neo-kolonyal at tagapangasiwa ng nagnanaknak na sistemang malakolonyal at malapyudal. Tulad sa nakaraan, ang eleksyon ay isang pseudo-demokratiko na pampulitikang proseso kung saan yaon lamang kabilang o kinatawan ng maperang naghaharing uri ang maaaring magkaroon ng makabuluhang pagkakataon na mahalal.

Ano sa palagay mo ang magiging resulta ng paparating na eleksyon?

Dapat nating isaalang-alang, una sa lahat, na simula nang gamitin ang automated election system (AES) noong 2010, ang eleksyon sa Pilipinas ay pangunahing itinatakda ng naghaharing pangkat na kumokontrol sa Comelec at sa sistemang elektoral. Ang pandaraya sa eleksyon (dagdag-bawas ng boto) ay naging usapin na lamang ng pagpo-programa sa mga makina at kompyuter na pambilang at pang-canvass. Kokombinasyon pa nito ang pre-shading (o pagmamarka) nang mga balota kapalit ng pera sa mga botante. Naging mas laganap ang pandaraya pero mas mahirap nang hulihin sa ilalim ng AES dahil pinagkaitan nito ang taumbayan ng kakayahan bilangin ang kanilang mga boto, pagkumparahin ang mga resulta, at tukuyin kung ang pagtatala ay tunay na sinasalamin ang kanilang mga boto.

Sinasabi mo bang dahil kontrolado ni Duterte ang AES, si Ferdinand Marcos Jr. ang maidedeklarang panalo sa eleksyon sa Mayo 9?

Talagang pabor ang AES kay Marcos Jr. dahil nasa likod niya si Duterte. Peke naman ang paulit-ulit na deklarasyon ni Duterte na wala siyang kikilingan kanidadato sa pagkapangulo. Paanong magiging nyutral si Duterte gayong ang kanyang anak na babae ay katambal sa pagtakbo ni Marcos Jr., na kamakailan ay nakipag-usap pa siya kay Marcos sa Malacañang, at na ang kanyang partido at pinakamalalapit na alipores ay lantad na nangangampanya para kay Marcos? Pinalalabas ni Duterte na wala siyang kinikilingan para hindi siya maparatangan nandaya para kay Marcos. Pagkukunwari rin ang kamakailang mga pagpapahayag ni Marcos ng pangambang siya’y dadayain samantalang ang katotohana’y siya at ang mga Duterte ang nasa katayuan para magsagawa ng pandaraya sa pamamagitan ng AES.

Syempre, hindi paniguro ang pre-shading ng mga balota at pagdagdag-bawas ng boto sa pamamagitan ng AES. Hindi ito pwedeng gawin na nang lampas sa kung ano ang may kredibilidad o kapani-paniwala. Kung mamanipulahin ni Duterte ang AES para manalo si Isko Moreno o Norberto Gonzales, ang resulta ng eleksyon ay lantarang itatakwil ng mamamayan. Ito ang rason kung bakit todo-buhos ang kampo ng mga Duterte-Marcos para lumikha ng huwad na imahe ng di na maaabot na kalamangan sa ibang mga kandidato para ikundisyon ang isip ng mga Pilipino na ipatanggap ang resulta ng dinayang eleksyon pabor kay Marcos.

Ipinakita ng sarbey kamakailan ng Pulse Asia na lamang si Marcos kay Robredo, 56% sa 23%. Hindi ba ito patunay na lamang na lamang si Marcos?

Ang mga sarbey sa eleksyon, laluna kung iisa ang gumagawa, ay bahagi ng pagmamanipula sa pananaw ng taumbayan at pagkukundisyon sa kanilang isip. Ang paniniwalang ang mga sarbey ng Pulse Asia ay walang bahid ng inters sa pulitika o pinansya ay pagkawalang-muwang sa pulitika.

Sinira ng Pulse Asia ang sarili nito sa kamakailang hindi kapani-paniwalang sarbey na nagpapakitang halos walang pagbabago sa mga numero sa kabila ng malinaw na paglobo ng suporta para kay Robredo na kinatangian ng malalaking demonstrasyon sa buong bansa simula maagang bahagi ng Marso. Ang pagkukundisyon nito sa isip ngayong eleksyon ay ibayong nalantad nang ang tagapagsalita nito ay nanindigang “wala nang magiging sorpresa” at na ang resulta ng eleksyon ay sasalamin sa sarbey nito noong Abril 16-21. Isinantabi nila ang kritisismo ng mga estadistiko at sinabing mayroong silang “ibang mga pamamaraan.”

Sa kamakailang sarbey ng Pulse Asia, masasabi mo bang hindi na mapipigilan at magiging kapani-paniwala ang pagkapanalo ni Marcos, kahit mayroong dagdag-bawas ng boto?

Hindi, maling sabihin na di na mapipigilang manalo si Marcos. Ang mga sarbey ay bahagi lamang ng labanan sa pampublikong pananaw. Ang totoo, kathang-isip lamang ang sinasabing hindi na malalampasan si Marcos, tulad ng ipinamamalas ng paglaki ng malawak na kilusang masa na determinadong biguin ang tiraniya ni Duterte at iskema ni Marcos na makapanumbalik sa kapangyarihan. Sa malalaking demonstrasyong tuluy-tuloy na nilalahukan ng ilandaang libo hanggang kalahating milyong mamamayan, ang mamamayang Pilipino at kanilang malapad na kilusang anti-tiranya ay nananalig na kakayanin nilang talunin si Marcos sa eleksyon.

Ano pa ang ibang salik na magtatakda ng kalalabasan ng eleksyon?

Ang paghuhubog ng pananaw, pagkundisyon sa isipan at pandaraya ay mahahalagang salik, ngunit mayroon pang mga mas makapangyarihang panlabas na salik. Partikular na mahalaga, laluna sa eleksyong 2022, ay kung paanong maglalaro ng chess ang US at China para protektahan ang kanilang estratehikong mga interes sa bansa.

Sa isang banda, habang inuugnayan ng US ang lahat ng paksyon ng naghaharing uri, malamang na mas gusto nito na ang susunod na pinuno kanyang kliyenteng-estado ay hindi makikipaglaro kay Xi Jinping tulad ng ginawa ni Duterte para itulak ang kanyang burukrata-kapitalistang mga interes. Sa ugnayan nito sa mga lokal na grupo sa negosyo at partidong pampultika, gayundin sa militar at pulis, maaaring lumikha ang US ng mga kundisyong pabor dito. Sino nga ba ang nasa likod ng pag-atras ng pahayag ng dalawang susing saksi laban kay Sen. Leila de Lima na mistulang nagsasabi kay Duterte at kanyang grupo na hawak nila ang alas laban sa kanila?

Sa kabilang banda, sa kagustuhang magkaroon ng pagpapatuloy ng dalawahang pagpapakatuta ni Duterte, maaari ding pagalawin ng China ang mga pyesa nito sa hanay ng kinakaibigan nitong mga makapangyarihang burukrata-kapitalista at mga upisyal militar at pulis.

Ano ang dapat gawin ng malapad na kilusang anti-tiranya bago at matapos ang eleksyon?

Sa darating na mga araw, dapat magpakita ng lakas ang kilusang anti-tiranya laban sa tambalang Marcos-Duterte sa pamamagitan ng paglulunsad ng mga martsa sa buong bansa at mga lakas-milyong pang-masang demonstrasyon. Kung magtatagumpay sila at si Robredo sa pagpapakilos ng higit isang milyong mamamayan sa kanyang miting de avance, maaari nilang maipakita na si Robredo ang talagang nangungunang kandidato.

Dapat isustine ng kilusang anti-tiranya ang kanilang mga pagkilos at mga magdamagang vigil mula Mayo 9 para mahigpit na bantayan ang pagkambas ng boto at maging mapagbantay sa lahat at kahit anong senyales ng pandaraya. Talagang hindi ito madaling gawin sa ilalim ng AES at sa harap ng absolutong kontrol ni Duterte sa Comelec.

Magkakaroon ba ng pag-aalsang masa sakaling manalo si Marcos tulad nang nangyari noong 1986?

Ang pagkapanalo ni Marcos sa pamamagitan ng de-kompyuter na dagdag-bawas ng boto ay tiyak lilikha ng mga kundisyon para sa malawakang mga protestang demonstrasyon, tulad na sinindihan ng malawakang pandaraya noong Pebrero 7, 1986 pabor sa diktador na si Marcos ang mga pangyayaring humantong sa pag-aalsang EDSA. Gayunpaman, magiging mekanikal kung ipagpapalagay na kusang uulit ang nagdaang makasaysayang mga pangyayari. Natuto na rin sa nakaraan ang naghaharing mga reaksyunaryo.

Noong 1986, maaari lamang makapandaya si Marcos sa pamamagitan ng garapalang manwal na pagbabago sa resulta ng bilangan na nagtulak sa mga empleyado ng Comelec na maramihang mag-walk out. Ngayon, sa ilalim ng AES, maaaring maisagawa ang pandaraya ng maliit na grupo ng mga programmer, kaya mas epektibong maitatago ang anumang anomalya. Alam ni Duterte na kailangan niyang itago ang lahat ng ebidensya ng pandaraya para tanggalahan ng kakayahan o pagkaitan ng ligal na batayan ang pampulitikang oposisyon at pwersang anti-tiranya. Ang mga itinalaga niya sa Comelec ay dapat lubos ang katapatan sa kanya.

Batid na batid ni Duterte kung paanong kahit anong pahiwatig ng pandaraya sa eleksyon o anomalya ay maaaring makapagsindi sa galit ng mamamayan at mag-udyok sa kanila na maglunsad ng malalaking demonstrasyon. Kung mangyayari ito sa kabila ng lahat ng kanyang pagsisikap, hindi kagulat-gulat kung babaling si Duterte sa mga operasyong false-flag, sisihin ang “komunistang panggugulo” at atakehin ang oposisyon at ang malapad na kilusang anti-tiranya sa pamamagitan ng pag-aresto sa mga susing lider, kalahok at taga-suporta ng oposisyon sa pulitika, at tiyakin ang transisyon at paglilipat ng kapanagyarihan sa kanyang piniling tagahalili sa Hunyo.

Ano ang mga inaasahan sa ilalim ng susunod na gubyerno?

Si Marcos man o si Robredo ang maupo sa kapangyarihan, hindi inaasahan ng Partido na magkakaroon ng pundamental na pagbabago sa sistema sa ekonomya ng bansa na siyang base ng buong malakolonyal at malapyudal na sistema. Ibig sabihin nito, ang naghaharing mga pang-ekonomyang uri ng malalaking burgesyang kmprador, o ang malalaking kapitalistang nakikipagsabwatan sa dayuhang monopolyong kapitalista, at malalaking panginoong maylupa, ay mananatiling nasa tuktok ng panlipunang tatsulok ng Pilipinas.

Gayunpaman, haharapin ng susunod na rehimen ang papalubhang krisis sa harap ng nagtatagal na internasyunal na krisis na nagdidiin sa ekonomoya ng bansa na nakasalalay sa pag-iimport at pagngungutang at nakatuon sa pag-eeksport. Ipepresyur ito ng dayuhang mga bangko at mga kumpanyang multinasyunal para magpatupad ng mas maraming patakarang neoliberal para may maipambayad sa ₱12 trilyong dayuhang utang ng bansa, lalo pang mangutang, hilahin pababa ang sahod ng mga manggagawa, tanggalin ang lahat ng nalalabing resktriksyon para dambungin at magkamal ang yamang-mineral at iba pang rekurso ng bansa, at ibayong buksan ang ekonomya sa pagtatambak ng labis na mga produktong agrikultural at iba pang kalakal.

Sa harap ng lumulubhang krisis sosyo-ekonomiko, ang malapad na masa ng mamamayang naghihirap ay higit lalong magiging balisa at hihingin ang kagyat na mga patakaran tulad ng sapat na dagdag-sahod at mga patakaran ng estado para ibaba ang presyo ng petrolyo, pagkain at iba pang bilihin para kagyat na iangat ang kalagayan ng mamamayan, at kagyat na mga hakbangin para tugunan ang pandemya laluna sa harap ng panibagong mga banta ng bagong pagdami ng impeksyon ng Covid-19. Ang bwelo ng kilusang anti-Marcos at anti-Duterte sa nagdaang mga buwan ay madadala lampas pa sa eleksyon sa anyo ng mas maraming protestang masa na nagdadala ng kagyat na mga kahingian ng bayan. Ang krisis panlipunan, ekonomiko at pampulitika ay tiyak na lulubha sa darating na mga taon at patuloy na lilikha ng mga kundisyonng paborable sa armadong rebolusyon.

Ang paparating na gubyerno ay magsisilbing bagong tagapangasiwa ng kliyenteng-estado ng US. Haharapin nito ang sitwasyon ng papaigting na operasyong militar ng US sa East at Southeast Asia bilang bahagi ng mga pagsisikap na ikahon at sulsulan ang China; at para paigtingin ang brutal na kontrainsurhensyang mga operasyon na gumagamit sa mga sobrang armas ng US. Kahaharapin din nito ang papaigting na pagsisikap ng China na tiyakin ang kanyang pang-ekonomya at geopulitikal na interes at ang pagtulak nitong ieksport ang kanyang labis na kapital (sa porma ng pautang) at kumamkam ng hilaw na materyales mula sa mga atrasadong bansa tulad ng Pilipinas.

Anong mangyayari kung si Marcos Jr. ang mananalo sa darting na eleksyon?

Para sa mga Marcos, ang pagbabalik sa Malacañang ay isang oportunidad para baligtarin ang hatol ng kasaysayan, ibayong pagtakpan ang mga abuso at korapsyon sa ilalim ng batas militar ni Marcos, at bawiin at lalong palakihin ang kinamal nilang yaman. Maipanunumbalik nila ang kanilang mga kroni, bawiin ang kanilang nakaw-na-yaman mula sa kontrol ng gubyerno, magtalaga ng bagong mga huwes sa korte para ibasura ang mga kaso ng korapsyon, at siyempre, maksimisahin ang bagong mga oportunidad para magkamal ng kapangyarihan at yaman. Iigting ang pagtanggap ng suhol at pagbubulsa ng pondo mula sa mga proyektong imprastruktura. Lahat ay malamang gagawin sa ilalim na “pagkakaisa,” “pag-move on” at pinakamapanuya, “anti-korapsyon.”

Tulad ni Duterte, gagamit si Marcos Jr. ng populistang retorika at pasistang panunupil sa tabing ng “war on terror” at gagamitin ang Anti-Terror Law laban sa mamamayan at oposisyong pampulitika at pananatilihing walang kapangyarihan ang mamamayan. Uunahin niya ang pagpapalakas ng katapatan ng militar at pulis para tiyakin ang kanyang paghahari at gamitin ang armadong ahente ng estado para patahimikin ang mga kritiko.

Tiyak na lalong bubuhayin ng isang pangulong Marcos Jr. ang malapad na anti-pasista at anti-tiraniyang nagkakaisang prente. Muli nitong bibigyang-lakas ang panawagan para sa hustisya para sa ilampung libong biktima ng pang-aabuso, masaker, tortyur, pagpaslang, pampulitikang detensyon at lubhang malulupit na paglabag sa karapatang tao ng mga militar at pulis sa ilalim ng 14 na taong diktadura ni Marcos. Ang pagkapangulo ni Marcos Jr. ay magsisilbing malinaw na patunay sa pangangailangan at kawastuhan ng paglulunsad ng armadong pakikibaka.

Dapat ipagpatuloy ng kilusang anti-tiranya na palakasin at palaparin ang sarili. Dapat nitong ipagpatuloy ang kampanya para kontrahin ang malawakang disimpormasyong isinusulong ng mga Marcos. Ang mga progresibo at demokratikong pwersa ay dapat maglunsad ng rebolusyong kontra-kulturang laban sa umiiral na asal pyudal at asal alipin na dahilan na nagagawang magpakalat ng mga kasinungalingan ang mga Marcos.

Anong mangyayari kung si Leni Robredo ang manalo sa darating na eleksyon?

Haharapin ng isang pangulong Robredo ang malapad na demokratikong kahingian na isakdal si Duterte at lahat ng kanyang alipures sa napakaraming krimen nito sa huwad na “gera kontra droga” at brutal nga kampanyang kontra-insurhensya. Kahaharapin niya ang kahingian ng bayan na ipakulong si Duterte.

Ang kilusang anti-tiranya at demokratiko na nakapagpalakas sa nagdaang mga buwan sa kampanya ni Robredo ay malamang maggigiit sa kanyang gubyerno na magsagawa ng kagyat na mga hakbang para palayain ang mga bilanggong pulitikal, wakasan ang patakaran ng militar ng pang-uusig, red-tagging at pagparatang na terorista sa mga patriyotiko at demokratikong pwersa, para wakasan ang kampanya ng aerial bombing, at isulong ang negosasyong pangkapayapaan.

Sa takbo ng kanyang kampanya, nangako si Robredo sa mga manggagawa, at iba pang mga grupong kumakatawan sa api at naghihirap na mga sektor. Sa harap ng malubhang krisis sa ekonomya, kakailanganin niyang tugunan ang kahingian ng mamamayan para sa mga patakarang magbibigay ng kagyat na kaluwagan, kabilang ang pagtataas ng sahod, pagrolbak sa presyo ng petrolyo, libreng pampublikong kalusugan, dagdag na badyet sa edukasyon, at pagwawakas sa laganap na ismagling at pagtatambak ng labis na mga agrikulturang produkto, pagbabawas sa buwis at iba pa.

Kasabay nito, inaasahan din siyang magsagawa ng kongkretong aksyon para isakatuparan ang kanyang mga pangako na depensahan ang soberanya ng bansa sa West Philippine Sea at protektahan ang karapatan ng mangingisdang Pilipino sa harap ng panghihimasok ng China, at kasabay nito, tugunan ang panawagang ibasura ang Mutual Defense Treaty at iba pang hindi patas na kasunduang miulitar sa US na nagpapahintulot sa US na maglunsad ng interbensyong militar at gamitin ang bansa bilang malaking base militar ng US para magpusisyon ng tropa at armas.

Sa kabilang banda, kakailanganing harapin ni Robredo ang posibilidad ng isang senado at kongreso nasa mayoryang kontrol ni Duterte. Malamang na tututulan rin ng AFP at NTF-Elcac ang anumang pagbabago sa kampanyang aerial bombing at sa mapang-aping kontra-insurhensyang mga operasyon nito. Hindi rin kilala si Robredo sa pagtutol sa mga patakarang neoliberal na nagpahina sa lokal na ekonomya at nagdulot ng lubhang paghihirap sa mamamayan.

Ano ang magiging mga tungkulin ng Partido at rebolusyonaryong kilusan sa ilalim ng bagong gubyerno?

Anuman ang kalalabasan ng eleksyon sa pagkapangulo sa Mayo 9, dapat patuloy na isulong ng Partido ang rebolusyonaryong pakikibaka ng mamamayan. Dapat itong magpunyagi sa pagpapalakas ng sarili at lahat ng rebolusyonaryong pwersa. Dapat itong magpatuloy sa pamumuno at pagpapalakas sa Bagong Hukbong Bayan at paglulunsad, pagtataas at pagpapalawak ng rebolusyonaryong armadong pakikibaka. Dapat ibayong dagdagan at palakasin ang mga organo ng kapangyarihang pampulitika sa kanayunan, palakasin at paramihin ang mga sangay ng Partido kapwa sa mga syudad at kanayunan, palakasin ang lihim na mga organisasyong masa at ang National Democratic Front of the Philippines, palakasin ang pamumuno nito sa demokratikong pakikibakang bayan sa mga syudad, at iba pang importanteng mga tungkuling isinaad ng Komite Sentral sa mensahe nito noong Marso 29 at Disyembre 26.

Sa gabay ng mga pangmatagalan at di malayong hinaharap na tungkulin sa pagsusulong ng demokratikong rebolusyong bayan, haharapin ng Partido ang partikular na sitwasyon matapos ang Mayo 9 batay sa pagbukadkad ng mga pangyayari.