Sugilanon kini ni Tatay Amag. Usa siya ka lider sa organisasyong masa sa mga Lumad-Mamanwa ug dul-an lima na ka dekadang nagsuporta sa rebolusyunaryong kalihukan. Apan, human nga nabisto sa mga sundalo, nahimong biktima siya sa pagpanghulga maong mas gipili niya nga magtago-tago sa kalasangan.

Matod ni Tatay Amag, pagpanguma ang akong namat-an nga trabaho. Mas madasig pa ko nga magpuyo aning bukid kontra sa patag, kay klaro man gyud nga dili ko mabuhi sa patag hinuon mas maipit ug mawad-an pa ako og panginabuhian. Maayo pa dinhi sa bukid kay halos tanang panginahanglan namo matubag man.

Daku gyud ang nahimong tabang sa rebolusyunaryong kalihukan kanamo. Una, sa edukasyon kalambigit sa pagtinabangay. Ikaduha ang tabang usab sa mga kauban kanamo sa gimbuhatong produksyon. Sila ang naghatag og giya kanamo nga makatukod og organisasyon sa among komunidad aron mahiusa ang among tribong Mamanwa uban sa mga Bisaya. Sa sugod nagmalampuson man gyud, pinagi sa hungos sa pagpanguma nahimong lapad ug produktibo ang among mga umahan. Sobra-sobra ang among abot kay gani gawas nga duna mi konsumo nakabaligya usab kami sa among produkto sa lungsod.

Mao kini ang hinungdan nganong dili ko mosurender sa mga sundalo hinuon, boluntaryo nakong gipapelan ang tahas sa mga kauban kanako sama sa pagmonitor sa lihok sa militar sa among erya ug paghakot sa ilang suplay nga pagkaon. Lakip na usab sa pagtastas og mga dalan nga layo sa komon nga agianan sa mga tawo ug sundalo. Sa ingon, luwas nga muagi ang mga kauban ilabina kun mag operisyon ang mga sundalo.

Bisan unsang orasa kun gikinahanglan ako sa mga kauban, dili gyud ko mobalibad ilabina kun wala ko’y gihambin nga balatian sa panglawas sama sa nahitabo kaniadtong nagreskyo mi sa naigo nga kauban kuyog sa harassment tim.

“Maayong buntag tay, nakatuod ka sa nahimutangon sa mga kauban karon didto man daw sa imong kuhaanan og tamo-ing? Kun ok ra nimu, amoa kang kuyugon alang sa pagreskyo sa mga kaubanan.” Pangutana sa tim lider sa mosugat nga kauban sa harasment tim.

“Oo, walay problema na, mga usa ka adlaw gyud na lakwon gikan dinhi pero kun mulaktod ta posible mga udto ta makaabot sa ila,” tubag nako.

“Sige tay, manglaktod nalang ta kay aron nga maatiman ang samaron nga kauban ug madapatan sa pasiunang pagtambal, “ingon kanako sa kauban.

Tuod man nakalakaw dayon mi ug udto gyud mi nakaabot. Wala na mi maglangan didto nilakaw napod mi paingon sa pwersa. Ako na ang nagtastas sa among dalan samtang ang ubang kauban mao nay nagdayong sa samaron. Pagkahapon na nakadesisyon ko nga mouli aron magpaigo og suplay aron duna mi makaon samtang dili pa makaabot sa pwersa. Human sa maong gimbuhaton nalampos ang among pagreskyo ug naluwas ang kauban nga samaron.

Sa hataas nga panahon, nabansay na ang among kaugalingon ug aduna na’y kahimatngon unsaon sa paglikay nga dili makahimo og kadaut sa kauban ug sa mga aktibong masa. Kanunay gyud mi magpalahi labina kay subay sa kasamtangang kahimtang ang uban namong kagupa(kauban) nagpagunit na sa mga kaaway naningkamot gyud mi nga dili mahisusama kanila. Mao nga sa dihang nabisto ko, duha ka beses kong naningkamot nga atubangon ang mga sundalo nga nagpatawag nako.

Didto sa dancing hall:

“NPA gyud diay ka tay kay imoha man gitugutan ang imong anak nga mosampa?”

“Kamo naman ang nahibalo sir nga nisampa diay ang akong anak. Kay nananghid man na sila nako nga manarbaho, wala man gud mi mahimo sir kay kun dili mi molihok pasmo man gyud mi. Pero kami nga ginikanan, wala gyud magdahom nga nisampa sila.” tubag nako sa sundalo nga nangutana nako.

Sa sunod nga hugna napod niatubang ko sa among Congressman matud pa niya:

“ayaw na kabalaka tay kay dili naka nila unsaon kun diskompyado ka hala adto karon dayon sa ilang detachment”

Wala ko naglangan niadto gyud ko dayon.

“Ikaw si Amag? “

“Oo sir”

“kumusta naman imong erya didto?”

“Mao raman gihapon sir, hulga paman among seguridad.”

“Mao ba? na hala, ok na pwede namo manguli.” ingon sa kadreman kanako sabay lamano.

Nagtuo gyud ko nga kadtong adlawa matapos na ang ilang pagsamok-samok nako apan paglabay sa pipila ka adlaw.

Adunay mga sundalo nangabot ug gilibutan ang among balay.

“Tay kuyog ta sa kampo kay duna tay hisgutan.”

“Sige sir, pero yuna pa mag-cr usa’ ko sir”, akong tubag ug dalidali nikanaog sa among balay aron muikyas kay nakamonitor man lagi ko nga duna silay itahas nako.

Samtang, sa pagkahibalo sa mga sundalo nga niikyas na ko ilang gibaharan ang akong asawa nga maoy nabilin niadtong tungura.

“Bisan unsang orasa pwede ka namong i-salvage uban ang imong pamilya kay bistado na kamo nga mga supporter sa NPA” saywar sa mga sundalo kaniya.

Human sa maong panghitabo nakadesisyon ako nga magtagu-tago nalang sa lasang uban ang akong asawa ug mga anak. Sa siyam nako ka anak, walo nalang sila karon nga nabilin kay ang usa nga nisamapa sa NPA namatay man atol sa nahitabong engkwentro tali nila ug sa mga sundalo. Lisod gyud unta kini dawaton pero, sa dagan nahimo na nako siyang inspirasyon sa akong paglahutay.

Sa tibuok pamilya kini kanunay ang nahimong sangkap sa among mga hunahuna.

“Ang kamatayon sa tawo normal na kana nga nagakahitabo. Gani, bisan pa og dili musampa mamatay ra gihapon. Angayan nga magpasalamat ta sa atong anak ug ibandera nato siya sa katilingban nga siya ang tinuod nga nagpakabayani ug nagbuhis sa iyang kinabuhi alang sa atong katungod ug nanalipod alang sa yutang kabilin. Sa kanunay dili gyud nato hikalimtam ang iyang mga bulawanong tampo sa rebolusyon hinuon angayang ipadayon nato ang iyang mga nasugdan.”

Ang nahitabo karon, nabulag-bulag na ang akong mga anak. Ang mga wala pa giipit sa mga sundalo maoy nagpuyo sa patag ug mga initado na maoy kuyog nako karon sa akong pagtagu-tago. Ang naa sa patag maoy nagapalit sa among mga panginahanglan ug nagabaligya sa among produkto; samtang, ang mga kuyog nako mao pod ang kaabag nako sa uma. Sila tanan wala gyud nahimulag sa rebolusyon.

Sa kasamtangan, gawasnon kaming nakapadayon sa pagpanguma sa kalasangan. Kun asa kami makayagoy(makadagan) didto pud ang among yoha’(sekretong tagoanan nga dunay uma). Duna may hulga gihapon sa bukid pananglit kun dunay operisyon, maong ang among puluyanan temporaryo ra. Matag karon ug unya pwede mi makalakaw kun dunay makatuod o makadikit namo nga mga sundalo o asset sa militar pero makaya paman makaikyas kay lugak(luag) pa ang kalasangan.

Didto sa among baryo mag-unsa paman ko nga nabungkag ug nahanaw naman nga daw bula’ ang tanan namong napundar pag-abot sa mga sundalo. Nahimong limitado na ang pagpanguma sa mga masa didto kay ingon daw sa sundalo, daku ang uma kay ilang isuporta sa NPA. Mao nga nibalik na hinuon sa atrasado ang panginabuhi sa mga masa.

Sa katapusan, nakapamalandong gyud ko nga ang kasamtangang gubyerno supak diay sa kalambuan sa mga mag-uuma ug panaghiusa sa katawhan. Buot ipasabot wala kini luna sa tanang katawhan nga naninguha nga makalingkawas sa tumang kalisod.

Mao nga taliwala sa pit-os ug kakuyaw sa kahimtang samtang nagtagu-tago. Kining tanan gaan ra kaayo namong gidawat sa among pamilya tungod kay nasabtan namu para asa kini. Isip baruganan padayon gyud akong nagsaludo sa rebolusyon kay alang kanako kini lamang ang bugtong sulbad niining kalisod nga among nasinati ug masinati pa sa mga sumunod kun muondang kami sa among paglihok.

Alang sa mga aktibong masa, angayang magmalig-on ta ug mubarug ta nga mulahutay. Kung makahiagom man sa mga pagpanghulga dili angayan mahadlok kun mahimo mag-uma ta dinhi kay bakante pa ang bukid.

Sa mga kaubanan, dili maghuyanghuyang, dugang kat-on ug balanse sa gimbuhaton labi na sa paglihok kay lahi na ang kahimtang kaniadto nga lugak pa ang mga baryo karon nga ipit na. Kinahanglan disiplinado ta maglihok ug planado gyud ang matag gimbuhaton. Hinumduman nato nga ang atong gihimo dili kini usa ka krimen tungod kay nagdala kita sa interes sa tibuok katawhan nga naglunang sa kalisod bunga niining dunot nga sistemang semi-kolonyal ug semi-pyudal.

Lauman ninyo nga kauban ako ninyo. Sa matag karon ug unya nga gikinahanglan ninyo ang akong serbisyo walay pagduhaduha sa kanunay andam akong mualagad kaninyo isip inyong “Amag sa kahabjun”. L

(*kahabjun – kangit-ngit)