Sa atu­bang sang pag­ha­ri­ha­ri sang pi­la ka li­ni­bo nga tro­pang Ame­ri­ka­no, da­la ang ila hi­gan­te nga mga bar­ko de ge­ra, erop­la­nong pang-gye­ra, mga kan­yon kag nag­ka­la­in-la­in nga ar­mas, ila­bi nga na­ga­at­hag ang ka­wad-on sang ma­tu­od nga so­be­ren­ya sang Pi­li­pi­nas kag ma­nu­bo nga pag­ka­big sa pung­sod bi­lang da­ko nga ba­se mi­li­tar sang US.

Sam­tang ya­ra sa Pi­li­pi­nas, na­ga­ang­kon ang mga sul­da­dong Ame­ri­ka­no sang mga ki­na­ma­ta­rung nga ekstra­te­ri­tor­yal kag es­pe­syal nga pri­bi­le­hi­yo, ma­sa­mi sob­ra pa kay­sa sa or­di­nar­yo nga Pi­li­pi­no. Gi­na­ha­tag ini sa ila sa ida­lom sang Vi­si­ting Forces Ag­ree­ment (VFA) kag sang En­hanced Defen­se Coo­pe­ra­ti­on Ag­ree­ment (EDCA), mga in­di pa­tas nga ka­sug­ta­nan nga pa­bor sa US.

Sa ida­lom sang EDCA, gin­ha­ta­gan ang US sang ma­sang­kad nga “gin­ka­sug­tan nga lo­ka­syon” sa su­lod sang mga kam­po mi­li­tar sang AFP, pa­ra ga­mi­ton nga ekslu­si­bo nga pa­si­li­dad kag ba­se mi­li­tar. Gi­na­ga­mit ini sang US nga du­lung­ka­an, pa­lu­pa­ran, im­ba­kan sang kru­do, ilis­ta­ran sang mga ti­na­wo, ta­la­gu­an sang mga ar­mas, sa­lak­yan kag iban pa nga ka­ga­mi­tan pang-gye­ra. Gi­na­pa­ga­mit ang ka­du­ta­an nga ini sa US “nga wa­la sang ar­ki­la ukon ka­pa­re­ho nga ba­lay­ran.”

May ab­so­lu­to nga kontrol ang mi­li­tar sang US sa mga lo­ka­syon nga ini tub­tob nga ang mga ini ang “in­di na ki­na­hang­la­non sang Uni­ted Sta­tes,” na­ga­ka­hu­lo­gan nga bi­san tub­tob san-o si­ni gus­to kag ki­na­hang­lan nga ga­mi­ton ang mga lo­ka­syon nga ini. Wa­la sang so­be­ran­ya ukon aw­to­ri­dad ang Pi­li­pi­nas sa mga ba­se mi­li­tar kag pa­si­li­dad sang US. In­di ini pwe­de nga sud­lon ukon inspek­syu­non mag­lu­was na lang sa ap­ru­ba­do nga pa­maa­gi (u­kon gin­tu­gu­tan) sang US.

Gi­na­ha­ta­gan man ang US sang ki­na­ma­ta­rung nga mag-ga­mit sa ano man nga oras sang pam­pub­li­ko nga ka­du­ta­an kag pa­si­li­dad ka­su­bong sang mga alag­yan, du­lung­ka­an kag pa­lu­pa­ran, ila­bi na kung na­ga­say­lo-say­lo ukon na­ga­ba­hin-ba­hin si­la sang mga ka­ga­mi­tan. In­di pa­re­ho sa mga la­ye sa Pi­li­pi­nas, gin­ha­tag man sa US ang ki­na­ma­ta­rung nga mag­tu­kod sang kau­ga­li­ngon nga sis­te­ma sang te­le­ko­mu­ni­ka­syon kag ga­mi­ton ang “ta­nan nga gi­na­ki­na­hang­lan nga spectrum sa rad­yo” nga wa­la sang ba­yad, isa ka ki­na­ma­ta­rung nga wa­la ang or­di­nar­yo nga Pi­li­pi­no. Du­gang pa, sa ida­lom sang EDCA, gin­ha­ta­gan sang pri­bi­li­he­yo ang US nga mag-ga­mit sang tu­big, kur­yen­te kag iban pa nga pa­si­li­dad nga ka­pa­re­ho ang su­kot sa gub­yer­no sang Pi­li­pi­nas, nga mas ma­nu­bo sa ba­lay­ran sang or­di­nar­yo nga Pi­li­pi­no.

Wa­la gi­na-ob­li­gar sang ka­sug­ta­nan ang US nga mag­ba­yad pa­ra sa bi­san ano nga pag­ka­gu­ba sang ki­nai­ya­han nga ma­hi­mo ma­tu­ga sang pag­ha­boy sang mga ma­ka­hi­li­lo ukon de­li­ka­do nga mga ma­ter­yal. Ma­dum­du­man nga sad­tong ka­ta­pu­san sang 1992, gin­ba­ya­an sang US ang Clark Air Ba­se kag Su­bic Naval Ba­se nga wa­la gin­limpyo­han ang ila mga ba­su­ra nga nag­hi­lo sa mga tu­bu­ran kag tu­big da­gat kag mga na­ga­ka­bu­hi sa da­gat.

Sam­tang ya­ra sa Pi­li­pi­nas, ang mga sul­da­dong Ame­ri­ka­no ang na­ga-ang­kon sang es­pe­syal nga le­gal nga sta­tus. mag­lu­was kung pa­nga­yu­on, hin­di si­la sa­kop sang mga la­ye kri­mi­nal ukon si­bil sang Pi­li­pi­nas sa pa­na­hon nga na­ka­ti­nir si­la sa pung­sod. Sa nag­li­gad nga 25 ka tuig, ang mga sul­da­do nga Ame­ri­ka­no nga naintra sa mga ka­song kri­mi­nal (pag­pa­tay, pag­pang­hi­mu­los sa ba­ba­ye, pag­pa­ngas­ti­go, pag­pa­ni­ro kag iban pa) ang wa­la gi­na­da­kop, gin­ka­so­han ukon gi­na-a­tu­bang sa kor­te, ila­bi pa mas ma­da­sig nga gi­na­pa­lu­sot. Bi­san sa du­ha ka at­hag nga ka­so sang Su­bic Ra­pe Ca­se kag pag­pa­tay kay Jen­nifer Lau­de, ang mga sul­da­dong Ame­ri­ka­no nga na­pa­ma­tud-an nga may sa­la ang gin­pa­lu­sot kag gin­pa­pu­li sa US.

Su­bong nga 2023, in­di mag­nu­bo sa 500 war ga­mes—mga eher­si­syo mi­li­tar nga pagpre­pa­rar sa gye­ra ang gin­ti­ga­yon sang US sa Pi­li­pi­nas. Buot ham­ba­lon, ad­law-ad­law sa bi­log nga tuig, may mga sul­da­dong Ame­ri­ka­no sa Pi­li­pi­nas pa­ra mag­hang­kat kag ma­nul­sol sang gye­ra. Ka­ba­hin di­ri ang eher­si­syo nga Ba­li­ka­tan sad­tong Ab­ril, nga pi­na­ka­da­ko sa ka­say­sa­yan, kung diin gin­du­gok sang 12,600 ka tro­pang Ame­ri­ka­no ang nor­te nga ba­hin sang Luzon pa­ra mag­pa­da­yaw sa Chi­na. Wa­la un­tat ang pag­pa­lu­pad sang mga jet fighter kag he­li­kop­ter sang US, na­bi­ga­syon sa mga la­wod, pa­ti na ang pag­pa­lu­pad sang mga mi­sayl kag pag­hu­log sang bom­ba nga na­ga­bu­la­bog sa ka­li­nong kag na­ga­bung­kag sa ki­nai­ya­han. Gi­na­ga­mit ang mga “mag­ka­him­bon nga eher­si­syo” pa­ra si­gu­ro­hon nga ma­kontrol si­ni ang Ar­med Forces of the Phi­lip­pi­nes (AFP) (gi­na­ta­wag sang US nga “in­te­ro­pe­ra­bi­lity”) kung in­ka­so nga mag-ig­rab ang gye­ra. Gi­na­du­so ang “mo­der­ni­sa­syon” sang AFP pa­ra mag­ba­kal sang pi­la ka bil­yon nga pi­so nga sarplas, ga­mit ukon daan nga mga ar­mas sang US.

Sam­tang na­ga­pang­ta­pak kag na­ga­ha­ri-ha­ri­an sa du­ta, ka­ha­wa­an kag ka­da­ga­tan, ang da­ko nga pre­sen­sya sang mga sul­da­dong Ame­ri­ka­no ang gi­na­pag­wa nga tan­da sang ” daw sal­sa­lon nga pag­kig-ab­yan” sang US sa Pi­li­pi­nas. Da­ko nga pa­mang­ku­ta­non ang gi­na­ham­bal nga ya­ra sa Pi­li­pi­nas ang US pa­ra nga pa­nga­pi­nan ba­tuk sa hi­gan­teng Chi­na. Ang ma­tu­od, kau­ga­li­ngon nga in­te­res ang gi­na­pa­nga­pi­nan sang US, pa­re­ho nga kau­ga­li­ngon nga in­te­res man ang ka­bang­da­nan nga gin­ku­ha kag gin­sa­kop ang Pi­li­pi­nas sang tu­nga ka sig­lo, kag gin­hi­mo nga ma­la-ko­lon­ya su­god sang 1946 nga gin­ha­ri­an sang mga su­nud-su­nu­ran nga bu­ruk­ra­ta.

Ang pre­sen­sya sang US sa Pi­li­pi­nas ang ka­ba­hin sang estra­te­hi­ya si­ni nga pa­li­bu­tan ang ka­ri­bal si­ni nga im­per­ya­lis­tang Chi­na kag pung­gan ang ila­bi nga pag­lam­bo sang ga­hum si­ni sa mi­li­tar kag eko­no­mi­ya. Ta­yu­yon nga gi­na­pa­da­ko sang US ang pwer­sa mi­li­tar si­ni sa East Asia, Sout­he­ast Asia tub­tob sa Pacific is­lands, ma­ngin sa In­dia, sam­tang gi­na­hang­kat kag gi­na-i­pit ang mga al­ya­dong mi­li­tar (ka­ba­hin ang Ja­pan, Austra­lia, tub­tob sa Uni­ted King­dom) si­ni nga mag-u­pod sa mga ope­ra­syon na­bal sa South Chi­na Sea sa ta­bon sang “free­dom of navi­ga­ti­on.” Pa­ra sa US kag sa estra­te­hi­ya nga heyo­po­li­ti­kal kag pangmi­li­tar, ang Pi­li­pi­nas ang isa ka bi­lid­hon nga is­ta­syon tu­ngod sa ka­la­pi­ton si­ni sa Chi­na. Pa­ra na­man sa Chi­na, ang pre­sen­sya sang mga pwer­sa mi­li­tar sang US sa Pi­li­pi­nas ang gi­na­lan­taw nga pa­ma­hog sa iya nga se­gu­ri­dad kag si­gu­ra­do nga ma­ngin tar­get sang ar­ma­dong pag-a­ta­ke oras nga ga­mi­ton sang US nga lun­sa­ran sang gye­ra btuk sa Chi­na.

Ang pag­ha­tag da­lan sa na­ga­da­ko nga pre­sen­sya sa Pi­li­pi­nas ang gi­na­ga­mit sang gub­yer­nong Bi­den sang US nga kun­di­syon pa­ra sa pag­pa­da­ko sang pau­tang, pag­pa­mu­hu­nan pa­ti na sa ayu­da mi­li­tar nga des­pe­ra­do nga gi­na­pa­nga­yo sang re­hi­men Marcos sa du­ha ka su­lit nga pag­bi­si­ta sang US. Ka­bay­lo sang di­rek­ta nga pag­sung­ka sang te­ri­tor­yo sa US kag pag­pa­ha­nu­got nga ga­mi­ton ang pung­sod bi­lang ba­se mi­li­tar kag lun­sa­ran sang gye­ra sang US, du­ngan nga gin-ap­ro­ba­han sang World Bank si­ni nga Hun­yo ang apat ka pa­ke­te sang pau­tang nga nag­lab-ot sa $1.14 bil­yon, agud hu­li­pan ang sob­ra nga ka­ku­la­ngan sa bad­yet sang re­hi­men Marcos. Gi­na­ga­mit su­bong ang mga pau­tang pa­ra idu­so ang mga pa­ta­ka­ran sa eko­no­mi­ya pa­ra ila­bi nga pa­sang­ka­ron ang in­te­res sang du­mu­lu­ong nga mga ka­pi­ta­lis­ta kag mga ka­him­bon nga kompra­dor bur­ge­sya kag aga­lon may­du­ta, sa ka­ha­li­tan sang pa­la­nga­bu­hi­an sang ma­sang anak­bal­has kag mga or­di­nar­yo nga Pi­li­pi­no.

Sa ida­lom sang pa­pet nga re­hi­men Marcos, ila­bi pa nga na­ga­la­la ang ka­him­ta­ngan sang Pi­li­pi­nas bi­lang pung­sod nga ma­la­ko­lon­ya sang US nga wa­la sang ma­tu­od nga ka­hil­wa­yan. Ang kontrol kag do­mi­na­syon sang US sa Pi­li­pi­nas sa ma­sob­ra na 125 ka tuig ang pi­na­kau­gat kung ngaa ang pung­sod ang na­dus­dos sa kri­sis, at­ra­sa­do, ag­rar­yo, in­di in­dustri­ya­li­sa­do kag in­di ma­ka­tin­dog sa kau­ga­li­ngon nga mga tiil. Ila­bi nga hu­got su­bong nga gi­na­ga­mit sang US ang do­mi­na­syon si­ni sa pu­li­ti­ka, eko­no­mi­ya, mi­li­tar kag kul­tu­ra agud isu­long ang in­te­res si­ni sa Pi­li­pi­nas kag sa bug-os nga re­hi­yon sa Asia.

Da­pat ipa­kig­ba­to sang pu­mu­lu­yong Pi­li­pi­no ang pag­pa­ba­su­ra sa EDCA, sa VFA, sa Mu­tu­al Defen­se Tre­aty kag ta­nan nga iban pa nga in­di pa­tas nga ka­sug­ta­nan mi­li­tar sa US. Wa­la sang ma­tu­od nga so­be­ran­ya ang Pi­li­pi­nas sam­tang gi­na­pa­ngin­ba­ba­wan ini sang ga­hum mi­li­tar sang US. Da­pat nga mag­hi­ma­kas ang pu­mu­lu­yo agud hil­wa­yon ang Pi­li­pi­nas ha­lin sa kontrol sang US kag paus­wa­gon ang na­ga­ki­nau­ga­li­ngon nga ika­sa­rang sang pung­sod nga pa­nga­pi­nan ang kau­ga­li­ngon. Maang­kon la­mang ini kung ang Pi­li­pi­nas ang may ya­ra sang ma­tu­od nga pang­kau­ga­li­ngon sa pang-e­ko­no­mi­ya kag pam­pu­li­ti­ka kag lu­bos nga pung­sod­non nga ka­hil­wa­yan.