Libre nga distribusyon han tuna ha mga parag-uma nga naghuhulad han tuna o tinuod nga reporma ha tuna an pinakabatakan nga solusyon, diri la ha presente nga gin-aatubang nga krisis ha pagkaon ngan agrikultura, kundi hasta ha pankabug-usan nga problema han kaludlod han ekonomiya han sistema nga bagakolonyal ngan bagapyudal ha Pilipinas.

Yana, labaw san-o pa man, dugang nga mas importante ngan kadagmitan an panginahanglan nga igpasulong an pakigbisog para ha tinuod nga reporma ha tuna ha atubangan han paggrabe han paghimakuri han bug-os nga katawhan, labina han masa nga parag-uma ha kabaryuhan.

Dugang nga nalandaw ini nga panawagan ha atubangan han krisis ha pagkaon, ngan kabug-usan nga krisis ha ekonomiya. Naghihitaas an presyo han bugas kadungan han 6.1% nga implasyon hadton Septyembre, nga nagpapamatuod nga waray pulos, buaw an mga saad han kahimyang, ngan waray pulos ngan dugang nga pakuri an mga pitad han rehimen Marcos.

Hitaas an presyo han bugas nga prinsipal durot han hitaas nga gastos ha produksyon, nga mayoriya ginkokomponer han plete o buhis ha tuna labina ha mga pasakay, kadungan han hitaas nga presyo han gin-iimport nga gahi, higamit ngan iba pa nga sangkap ha produksyon. Samwak an pagkalugi, pagkabangkrap o kalumos ha utang han masa nga parag-uma.

Inundang o natikaguti an produksyon tungod ha atrasado nga sistema ha pag-uma. Ha kadak-an, manumano, nakasarig ha uran, talagudti, ngan pinamilya pa gihapon an produksyon nga pan-agrikultura ha Pilipinas. Diri mamenos ha 60% han mga uma mas guti ha usa kaektarya an sukol. Masobra 50% han tuna nga ginhuhulad aada ha kamot han 11% la han tag-iya han tuna. Pipira la nga pamilya an nananag-iya ha yukut-yukot kaektarya nga pan-agrikultura nga katunaan. Waray batakan nga mga industriya an nasud.

Dirudiretso nga ginpapatay han todo nga liberalisasyon ha importasyon an lokal nga produksyon nga pan-agrikultura. Hadto nakakasarig ha kalugaringon, yana naabot ha 20% an suplay han bugas nga gin-iimport han Pilipinas. Natikadako an gin-iimport o igintatambak nga imported nga sibuyas, monggos, magkalain-lain nga utanon, hasta na an karne nga manok ngan baktin. Haros hul-os na nga ginpupuo han importasyon an lokal nga produksyon han lasuna.

Hugot an kontrol ngan manipulasyon han kartel han dagko nga burgesya komprador nga komersyante ngan importer, ha suplay ngan presyo han bugas ngan iba pa nga produkto nga pan-agrikultura. Bilyun-bilyon kapisos an ira ginhahakin ha grabe nga destroso ha katawhan.

Mayoriya han katawhan Pilipino ginkokomponer han mga parag-uma, trabahador ha uma ngan populasyon nga nakahigot ha agrikultura o natural nga ekonomiya. Prinsipal nira nga problema an kawaray kalugaringon nga gin-uuma nga tuna. Ginpapagrabe pa ini han panlupot han tuna han mga agaron maytuna, sugad liwat han dagko nga kapitalista nga kompaniya ha mina, plantasyon, ekoturismo ngan mga proyekto nga pan-imprastruktura, nga nagtatabrog ha gatus-gatos kayukot nga mga parag-uma ha ira tuna.

Dugang pa nga kakurian an gin-aaguman han masa nga parag-uma ha gatus-gatos kayukot nga mga baryo nga ginsasakop ngan ginkakatinan han mga yunit han militar ngan nagkokontrol ha populasyon, komersyo ngan produksyon ha tahub han kontra-insurhensiya. Waray wantas an pagtalapas han mga pasista nga alipures han estado ha mga tawhanon nga katungod ngan mga katungod nga pan-ekonomiya han masa ha kabaryuhan.

Tungod kay waray tinuod nga reporma ha tuna, hiluagan an panlupot ngan kumbersyon han tuna, ngan waray kabakyang nga industriyalisasyon ha nasund, natikadako an sobra nga pwersa han pagtrabaho ha kabaryuhan. Milyun-milyon an waray tuna kundi nagpapabilin nga nahihigot ha ekonomiya nga agraryo. Ginpapakurian hira han magkalain-lain nga porma han pyudal ngan bagapyudal nga paniniyupi ngan pananalumpigos.

Maabot na ha 14 an iginpatuman nga buwa nga programa ha reporma ha tuna ha Pilipinas ha naglabay nga usa kasiglo, kalakip an Presidential Decree 27 ha ilarum han diktadura nga Marcos ngan Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP) ngan CARPER ha ilarum han mga masunod nga rehimen. Ngatanan ini buwa ngan mga mapan-uwat nga programa nga diri napatuman ha pundamental nga katuyuanan han reporma ha lupa nga libre nga igpanhatag an tuna ha mga naghuhulad hini.

Buwa liwat an iginrarakudako han presente nga rehimen Marcos nga New Agrarian Emancipation Act, nga kunuhay agud paraon na an utang ha amortisasyon ngan ighatag na an titulo han tuna ha mga parag-uma ha ilarum han CARP. Ha atubangan han paghahadi han dagko nga asendero ngan langyaw nga kapitalista, kabangkrap o kaludlod ha utang han masa nga parag-uma, segurado nga mahingangadto la ini ha hiluagan nga panlupot han tuna ha porma han ligal o pwersahay nga “pagpalit” han mga titulo. Ini nga pitad kaduyog han programa han World Bank nga pakusgon an pagsulod han langyaw nga kapital ha agrikultura.

Sugad han ha ilarum han programa nga Masagana 99 han amay nga diktador nga naglubong ha gatus-gatos kayukot nga pamilya nga parag-uma ha utang nga nahingadto ha hiluagan nga panlupot han tuna ngan pagpatay han mga lokal nga gahi, iginduduso ni Marcos yana an paggamit han mga gahi han humay nga “high-yielding” o dako an ani nga nakasarig ha marahalon nga mga pestisidyo, pabor ha interes han mga langyaw nga dagko nga kapitalista nga agribisnes, ngan sukwahi ha kaupayan han masa nga parag-uma.

Ha atubangan hini nga mga palisiya ngan pitad nga sukwahi ha interes ngan kaupayan han masa nga parag-uma, kinahanglan nira hiluagan nga magkaurusa, gumios ngan umato agud paaningalon an ira demanda para ha tinuod nga reporma ha tuna ngan mga kadungan nga kadagmitan nga pitad. Kadungan hini, kinahanglan pakusgon an ira pakigbisog agud pamenuson an plete ha tuna o bahinay ha ani pabor ha mga naghuhulad han tuna, paraon an usura, pahitas-on an presyo han ira baligya nga ani, ngan iba pa nga kadagmitan nga panginahanglan.

An pag-ato para ha tinuod nga reporma ha tuna nakakaw-it ngan hul-os la nga mahidadaug ha pagpasulong han nasyunal-demokratiko nga pakig-away. Ha luyo nga gapil, diri hul-os nga maabante an nasyunal-demokratiko nga kagiusan kun diri makusog nga iginpapasulong an kagiusan para ha tinuod nga reporma ha tuna nga amo an prinsipal nga demokratiko nga demanda han mayoriya han katawhan Pilipino.

An pakigbisog para ha tinuod nga reporma ha tuna an prinsipal nga nakomponer ha agraryo nga rebolusyon—an kinabuhi-ngan-kamatayon nga pakigbisog ha klase han masa nga parag-uma agud paraon an poder han mga agaron maytuna. Iginpapasulong ini han rebolusyunaryo nga kagiusan han masa nga parag-uma ha kabaryuhan pinaagi han Pambansang Katipunan ng Magbubukid (PKM) kabakyang an armado nga pakig-away nga iginpapasulong han Bagong Hukbong Bayan. Nagseserbe ini nga basaranan han pagpundar han rebolusyunaryo nga kusog para ha panmaihaan nga gerra han katawhan.