Nagtipon ang iba’t ibang grupo ng katutubo at mga tagapagtaguyod ng karapatan ng minoryang mamamayan sa University of the Philippines (UP)-Diliman upang gunitain ang buhay at pamana ni Bai Bibyaon Ligkayan Bigkay, magiting na lider ng Talaingod Manobo at pambansang minorya, noong Hunyo 5. Si Bai Bibyaon ay pumanaw noong Nobyembre 20, 2023 kapiling ang kanyang mga mahal sa buhay.

“Kung mawawala na ako, magiging maningning na gabay ako para sa inyong lahat. Huwag kayong sumuko, sa halip ay ipagpatuloy ang pakikibaka,” huling mga salitang binitiwan ni Bai Bibyaon bago pumanaw, ayon sa Sabokahan Unity of Lumad Women noong Disyembre 6, 2023 nang inanunsyo ang kanyang pagkamatay.

Si Bai Biyaon ay nagmula sa liblib na komunidad ng mga Lumad sa Pantaron Range sa Natulinan, Talaingod, Davao del Norte. Ipinanganak siya 90 taon na ang nakalilipas sa mga magulang na parehong Matigsalug-Manobo. Ang katawagang Bai ay isang pagkilala sa kanya at ang “Bibyaon” ay idinagdag nang siya ay naging lider ng kanyang tribu. Siya ang kauna-unahang babaeng lider na hinirang sa tribung Talaingod-Manobo.

Simula 1980 ay pinamunuan ni Bai Bibyaon ang pakikibaka ng mga Lumad para sa karapatan sa sariling-pagpapasya. Malaki ang kanyang ginampanang papel sa pagtataboy sa mapanirang pagtotroso ng kumpanyang Alcantara & Sons sa kabundukan ng Talaingod noong 1993. Susi ang kanyang naging tungkulin sa pagbubuklod sa mga Lumad para maglunsad ng “pangayaw,” isang tradisyunal na pakikidigma ng mga Lumad para sa pagtatanggol sa lupang ninuno at kabuhayan.

Naging katuwang ng mga komunidad si Bai Bibyaon sa pagtatatag ng konseho ng Salugpungan Ta Tanu Igkanugon noong 1986. Ang konsehong ito ang nanguna sa pagtatayo ng mga paaralang Lumad sa Mindanao na marahas na ipinasara sa ilalim ng rehimeng US-Duterte.

Bahagi din si Bai Bibyaon ng asembleya ng Mindanao Peoples Federation (LMPF) noong 1986 na nagsama-sama bilang tugon sa banta ng etnosidyo, at nagkaisang gamitin ang terminong “Lumad” para bigyan ng pampulitikang kapangyarihan at nagbubuklod na pagkakakilanlan ng 18 tribung etnolinggwistiko sa Mindanao.

Siya rin ang tagapangulong tagapagtatag ng Sabokahan To Mo Lumad Kamalitanan o Sabokahan Unity of Lumad Women. Naging mahigpit na kaisa siya ng iba pang mga grupo ng pambansang minorya sa pagbubuo ng mga pambansang samahan at organisasyong magtatanggol sa lupang ninuno at karapatan sa sariling pagpapasya. Nakatanggap din si Bai Bibyaon ng iba’t ibang lokal at internasyunal na pagkilala sa kanyang pagtindig para sa pambansang minorya.

Sa programa ng parangal, tampok ang mga pangkulturang pagtatanghal mula sa iba’t ibang grupo. Pinagtibay nila ang panata na ipagpatuloy ang mensahe at legasiyang iniwan ni Bai Bibyaon.

“Nawa’y ang kaniyang walang hanggang pamana ay magiging tanglaw sa mga Lumad at iba pang katutubo,” ayon sa lider-Lumad na si Eufemia Cullamat, tagapagsalita ng Sandugo-Movement of Moro and Indigenous Peoples for Self-Determination.