Read in: English

Uray panawen ti pandemya, awan latta ti patingga ti kinaagum ken kinabuklis dagiti imperyalista. Iti panangikkat ti rehimen a Duterte iti moratorium wenno suspensyon iti panagminas babaen iti maysa nga executive order idi Abril 14, awan duadua nga aglulumba manen dagiti kumpanya ti dadakkel a panagminas a sumrek iti kabambantayan ti Cordillera ken intero a pagilian. Mapartakan ti panagabrubar ti nasurok 150 nga aplikasyon iti panagminas iti nadumaduma a paset ti Cordillera, a mangsaklaw iti 1.2 milyon nga ektarya ti kadagaan, kabakiran ken karkarayan wenno nganngani 66% ti kadagaan ti Cordillera.

Ti nairuar nga executive order ket nakita ni Duterte ken dagiti paspasurot na a solusyon kano iti panagbagsak ti ekonomiya, isunga amin a kinabaknang ti pagilian ket mailukat para kadagiti gangannaet a kapitalista. Nalawag a makikita ti diktar ti imperyalismo iti likudan ti daytoy a mandar. Idi pay laeng 2018, idurduronen ni dati a US President Donald Trump ti panangilukat kadagiti ansestral a daga ti Pilipinas para iti negosyo. “Make use your ancestral domain. Do not let it remain idle. So let me be the one to find investors” (Usarem ti ansestral a daga. Saan mo a pagtalinaeden a saan a maus-usar. Bay-am ta siak ti agbirok kadagiti investors), daytoy ti nakuna ni Trump kenni Duterte iti maysa a tungtongan da idi Pebrero 2018. Uray ti China ket agresibo iti panagbirok kadagiti mineral para iti naduma-duma a pakasapulan na iti produksyon.

Iti panangibilang ti reaksyunaryo a gubyerno iti Cordillera kas paggamgaman ti natural a kinabaknang, ituytuyang na ti rehiyon para iti nakaro a pananggamgam dagiti lokal ken gangannaet a kumpanya. Iti programa ti Regional Development Council-Cordillera para iti 2017-2022, kangrunaan a paset ti programa ti panangitandudo ti panagminas. Segun iti datos ti National Economic and Development Authority (NEDA)-Cordillera, agbalor ti P8.5 bilyon ti produksyon ti balitok ti Cordillera idi 2016. Ti gambang met ket agbalor ti P3.7 bilyon. Dagitoy ti pagkatkatayan dagiti kumpanya a pakaibilangan ti Cordillera Exploration Company, Inc. (CEXCI), Nickel Asia Corporation, Freeport-McMoran, Lepanto Consolidated Mining Corporation (LCMC), Philex Mining Corporation (PMC) ken adu pay a kumpanya ti minas nga adda ti aplikasyon iti Cordillera. Kaaduan kadagitoy nga agrurutap nga aplikasyon ket masarakan iti Abra, Apayao, Kalinga, Benguet ken Mountain Province. Iti aplikasyon pay laeng ti CEXCI, dimmanonen iti 67,962 ektarya kadagiti probinsya ti Kalinga, Abra, Mountain Province, Ifugao, Benguet inggana kadagiti kabangibang a munisipyo ti Ilocos Sur. Ti munisipyo ti Conner, Apayao babaen iti aplikasyon ti CEXCI ket maysa kadagiti 24 national priority mining areas.

Saan a ti panangilukat ti panagminas ti solusyon iti krisis ti ekonomiya. Segun iti datos mismo ti Mines and Geosciences Bureau a nairuar idi February 2015, nagbassitan a porsyento ti kontribusyon ti panagminas iti ekonomiya ti Pilipinas a dumanon laeng iti 0.7% wenno P77.8 bilyon idi 2013. Ti trabaho a napartuat ti panagminas ken quarrying ket 0.7% met laeng wenno dumanon iti 250,000 a mangmangged iti intero a pagilian. Iti 26 a tawen nga implementasyon ti Philippine Mining Act of 1995, umili a nailian a minorya iti Pilipinas ti kangrunaan a nagsagaba. Iti sigurado a panagdarup dagiti kumpanya ti minas iti kabambantayan ti Cordillera, karkaro a kinarigat, pannakaidadanes ken pannakagundaway ti sagabaen ti umili. Ti mano a dekada nga adda ti operasyon ti Big 3 – Lepanto Consolidated Mining Corporation (LCMC), Philex ken Benguet Corporation iti Benguet ket saan a nangipaay ti panagdur-as. Nadadael ken lumlumned a kadagaan, nasabidongan a taltalon ken karkarayan ti sagsagabaen ti umili gapu iti nalawa nga operasyon ti panagminas iti probinsya. Sinagrap met laeng dagiti umili nga adda iti igid ti Abra River iti Ilocos ken Abra ti epekto ti panangibelleng ti makasabidong a tailings ti LCMC iti nasao a karayan. Nakaro met laeng ti panaggundaway kadagiti mangmangged iti minasan ken komunidad iti lawlaw na. Iti LCMC, kaaduan a mangmangged ket kaswal, nakababbaba ti sueldo, napeggad ti kasasaad iti panagtrabaho ken adu ti naikkat a mangmangged iti panagtrabaho.

Nalawag a dagitoy a plano ti imperyalismo ti makagapu no apay todo ti panangipursige ti rehimen a Duterte a buraken ti tignayan masa iti Cordillera. Iti linged ti Anti-Terrorism Law, kayat ti rehimen a kigtoten ken paulimeken ti panaglaban ti umili kontra kadagiti proyekto na. Pagpagarupen na a babaen iti panangaramid kadagiti parparbo a kaso, panagmula ti ebidensya, panangharharas ken panangpatay kadagiti lider masa ket tumalna ti panaglaban ti umili. Ngem maisupadi iti epekto a kayat na a gun-oden, ad-adda ketdi a pumigpigsa ti panagsuppiat ti umili a saanen a makairusok iti nakaro a kinaaso-aso, kinapasista, kinagamrud ken kinainutil na.

Rumbeng laeng nga ad-adda a papigsaen, patibkeren ken ipangato ti panaglaban kontra iti dadakkel a minas. Rumbeng laeng a pasingkedan ti panagkaykaysa ti umili kontra iti panagminas, kas iti panangsupyat ti umili ti Tubo, Abra iti Newcrest Mining Company idi 1998, ti takder ti umili ti Balbalan, Kalinga ken Conner, Apayao idi 2004-2006 laban iti CEXCI, ti pananglaban ti umili ti Tabuk ken Pinukpok iti Wolfland Mining Company, ti panagbarikada ti umili ti Gambang, Bakun, Benguet laban iti Royalco Mining Company idi 2011, ti panagsuppiat ti tribu ti Guinaang kontra iti exploration ti Makilala Mining Corporation, ti pananglaban ti umili ti Lacub, Abra iti Golden Lake Mining Company idi 2011, ti makatawen a barikada dagiti umili ti Mankayan, Benguet kontra iti panagpalawa ti Lepanto iti operasyon na idi 2013, ti panagsuppiat ti umili ti Quirino, Ilocos Sur kontra iti exploration ti Freeport McMoran-Phelps Dodge idi 2014 ken ti nagkaykaysa a takder ti umili ti Mountain Province ken Abra a nabukel idi 2019 a parehas a nangsuppiat iti aplikasyon ti CEXCI. Saan tayo a palubosan a dadaelen dagitoy a kumpanya ti kadagaan ken pagbiagan tayo. Saan tayo a palubosan a mapatakias tayo iti daga a nagtaudan. Singiren tayo ketdi dagiti kumpanya ti minas kadagiti dangran a linak-am gapu iti makadadael ken mananggamgam nga operasyon da. Irussuat tayo ti nadumaduma a panaglaban para iti sumarsaruno a kaputotan. Mabtad tako am-in! Sapasap nga agtignay tayo amin tapno lapdan a sumrek dagitoy a kumpanya. Ken kangrunaan, kas iti impakita ti kapadasan, nasken unay a papigsaen ti armado a panaglaban. Babaen laeng iti panagballigi ti armado a rebolusyon nga agturong iti sosyalismo a maipatungpal ti husto a panagusar iti rekurso a para iti nailian nga industriyalisasyon ken panagpadur-as. Amin a kasasayaatan nga annak ti Cordillera, itandudo ti armado a pannakidangadang, sumampa iti Bagong Hukbong Bayan!