Gin-a­nun­syo sang re­hi­meng Du­ter­te sang Agos­to 6 ang pla­no si­ni nga ma­ngu­tang sang du­gang nga Ᵽ3 tril­yon sa ma­su­nod nga tuig. Pa­ga­ga­mi­ton sang re­hi­men ang mga utang agud ta­bu­nan ang per­mi nga de­pi­si­to sa bad­yet sang pung­sod. Pa­re­ho sa nag­ta­li­wan nga tuig, la­baw nga ku­lang ang pon­do pa­ra sa mga pla­no si­ni nga gas­tu­hon kag na­ka­ta­la­na nga ba­ya­ran nga utang.

Ang pa­gau­ta­ngon ka­tum­bas sang 67% sang gi­nap­la­no nga ₱4.5 tril­yon nga na­syu­nal nga bad­yet pa­ra sa 2021. Buot si­li­ngon, sa ka­da na­pu­lo ka pi­so nga pa­ga­gas­tu­hon sang reak­syu­nar­yo nga gub­yer­no, ha­los pi­to ka pi­so ang ma­ga­ha­lin sa utang. Ang pla­no nga gas­tu­hon sa ma­su­nod nga tuig mas ma­ta­as sang 10% sa ₱4.1 tril­yon nga na­syu­nal nga bad­yet su­bong nga tuig.

Gin-a­ko sang bi­san ang mga upi­syal sa eko­nom­ya sang re­hi­men nga la­bi pa nga ma­ga­da­ku ang de­pi­si­to sa bad­yet sa pa­laa­bu­ton nga mga tuig la­bi pa nga gi­na­lau­man ang pag­nu­bo sang ma­ku­lek­ta si­ni nga bu­his du­lot sang na­ga­pa­da­yon nga mga lockdown sa nag­ka­la­in­la­in nga ba­hin sang pung­sod. Si­ling ni­la, gi­na­tantya nga na­ga­lab-ot sa ₱1.82 tril­yon ang de­pi­si­to sa bi­log nga 2020. Ini na ang ma­ngin pi­na­ka­ma­ta­as sa ka­say­sa­yan.

Su­no sa es­ta­dis­ti­ka sang re­hi­men, ₱560.4 bil­yon na ang de­pi­si­to si­ni sa bad­yet su­bong nga una nga tu­nga sang tuig. Mas ma­ta­as ini sang ma­sob­ra 13 be­ses sa na­lis­ta sa pa­re­ho nga pa­na­hon sang nag­li­gad nga tuig. Ang pag­tim­bu­ok sang de­pi­si­to pa­ngu­na­hon nga re­sul­ta sang pag­bag­sak sang na­ku­lek­ta nga bu­his du­lot sang ma­la­pa­ran nga lockdown nga nag­pa­un­tat sa pro­duk­syon kag iban pa nga eko­no­mi­ko nga mga ak­ti­bi­dad. Du­gang pa di­ri ang da­lag­ku nga in­sen­ti­ba sa pag­bu­his nga gin­ha­tag sang re­hi­men sa mga kor­po­ra­syon sa pa­na­hon sang pan­dem­ya. (Ba­sa­hon ang kaa­ngut nga ar­ti­ku­lo sa Ang Ba­yan, Hun­yo 7.)

Ka­du­ngan sang pag­ti­bu­sok sang ki­ta sa bu­his, ₱2.29 tril­yon na lang ang pa­ga­ku­lek­ta­hon sang re­hi­men su­bong nga tuig, mas ma­nu­bo sang 28% nga una si­ni nga gin­tar­get. Sang Hul­yo, wa­la pa sa 32% si­ni ang na­ku­lek­ta.

Sa ka­da­ku sang ka­ku­la­ngan sa pon­do, ₱1.7 tril­yon na ang wa­la-tuo nga gin-u­tang sang re­hi­men sa ta­bon sang “li­wat nga pag­pa­si­kad sa eko­nom­ya.” Ma­sob­ra dob­le ini kum­pa­rar sa nag­li­gad nga tuig.

Diin na­ga­ha­lin ang pau­tang?

Su­no sa gub­yer­no, 75% sang pa­gau­ta­ngon sa por­ma sang mga bo­no o pa­pe­les sa pag­pa­ngu­tang, kag 25% man ma­ga­ha­lin sa mga im­per­ya­lis­ta nga bang­ko kag insti­tu­syon pang­pi­nan­sya.

Sa na­ka­li­pas nga anom ka bu­lan, na­ka­lis­ta ang re­hi­men sang ₱1.3-tril­yon nga pang­su­lod nga utang sa por­ma sang mga bo­no, kag ₱226-bil­yon pang­gwa nga utang.

Pa­ra ma­ka­pa­si­kat sa mga du­mu­lu­ong nga bang­ko, pa­li­wat-li­wat nga nag­pa­bu­gal si Fi­nance Sec. Car­los Do­mi­nguez nga in­di tub­tob san-o ma­ga­un­tat sa pag­ba­yad sang utang ang Pi­li­pi­nas bi­san pa sa atu­bang sang pan­dem­ya. Sa una nga tu­nga sang tuig, ₱547.3 bil­yon na ang gin­ba­ya­ran nga utang sang re­hi­men sam­tang gu­tom kag wa­la sang tra­ba­ho ang pu­mu­lu­yo. Ma­sob­ra 34% si­ni ba­yad sa in­te­res.

Pa­ra ma­pa­bi­lin ang ma­ta­as nga gra­do sa pag­pa­ngu­tang kag ma­ka­gan­yat sang ma­ga­ba­kal sa mga bo­no si­ni, pir­me nga na­ga­da­li-da­li ang reak­syu­nar­yo nga es­ta­do nga mag­ba­yad sang utang kag mag­pa­tu­man sa mga neo­li­be­ral nga re­ko­men­da­syon nga gi­na­pa­pa­na­og sang mga na­ga­pau­tang. Ang gra­do nga ini gi­na­ha­tag sang mga im­per­ya­lis­ta nga “cre­dit ra­ting agency” sa pag­pa­ngu­na sang gi­na­ta­wag nga Big Three nga gi­na­la­ki­pan sang S&P Glo­bal Ra­ting­s (S&P), Moody’s kag Fitch Gro­up nga pa­re­ho nga na­ka­ba­se sa US kag gi­na­ta­wo­han sang mga tek­nok­ra­ta sang World Bank.