Sa pagsubang sa adlaw sa Abril 27, 2021, atong dumdumon ang ika-500 ka tuig sa Gubat sa Mactan, ang unang kadaugan sa taas ug nagapadayong kasaysayan sa armadong pagsukol sa katawhang Pilipino alang sa nasudnong kagawasan. Atong saluduhan si Datu Lapulapu ug ang liboan pang mibarog ug mibuntog sa mga armadong langyawng manlulupig sa pagpanguna ni Ferdinand Magellan.

Ang Gubat sa Mactan usa ka tataw nga simbolo sa maisugon nga pagbarog ug pagsukol sa mga katutubong Pilipino. Gipili nilang mag-armas ug magdepensa kaysa moyukbo ug magbayad og buhis sa langyawng hari. Gigamit nila ang ilang superyoridad sa gidaghanon ug kahibalo sa kayutaan ug kadagatan, aron wad-an og silbi ang kusgan nga armas sa langyawng manunulong ug pakyason ang sulayng pagpanakop.

Pinaagi sa armadong pagsukol, gipanalipdan nilang Lapulapu ang ilang yuta batok sa mga pwersa sa Espanya ug mga traydor sama nila Humabon ug Zula. Mibalik ang mga pwersa sa Espanya ug gisakop ang Pilipinas isip kolonya, ang pagkamabayanihon nilang Lapulapu tibuok panahon na nga magsilbing inspirasyon sa mga mosunod nga henerasyon sa mga Pilipinong makigbisog ug mag-armas aron kab-oton ang kagawasan batok sa langyawng mananakop.

Sa lain-laing yugto ilalum sa kolonyal nga paghari, nag-armas ug misukol ang mga Pilipino batok sa mga madaugdaugon ug mapahimuslanon. Gisuklan nila ang pagpangilog og yuta, ang pagbayad og tributo o buhis sa hari, ang pagpangilog sa ani, ang pugos ug walay bayad nga pagpatrabaho ug ang bangis nga pagsilot. Mitumaw ang mga bayaning sama nilang Lakandula, Rajah Sulayman, Palaris, Diego ug Gabriela Silang, Francisco Dagohoy ug liboan pa. Silang tanan napuno sa dili padaugdaug nga diwa ni Lapulapu ug sa iyang tinguha nga mahimong gawasnon gikan sa langyawng mananakop.

Gikan sa gatusan ka mga panag-alsa sa kapin 300 ka tuig nga kolonyalistang paghari sa Espanya, nagkahiusa ang mga Pilipino ilalum sa pulang bandila sa Katipunan sa pagpanguna ni Andres Bonifacio. Giasdang nila ang malukpanong gerilyng pakiggubat batok sa mga pwersang kolonyal sa Espanya ug gilingkawas ang katawhan gikan sa langyawng kontrol. Sama nga adunay Humabon nga miyukbo kang Magellan, aduna usay Aguinaldo ug adunahang ilustrado nga mitraydor sa katawhan ug misurender sa mga pwersang kolonyal sa Amerika nga bangis nga misakmit sa kagawasan sa nasud.

Gikan Batangas hangtud Balangiga sa Samar ug sa lain-laing suuk sa nasud, mialsa ang mga Pilipino gunit ang mga pusil ug balaraw. Mabayanihon nga misukol ang mga Pilipino bisan og bangis sila nga ginasumpo sa mga mananakop nga pwersa sa US gamit ang superyor nga mga armas. Kapin usa ka milyong Pilipino ang namatay sa dagan sa armadong pagsukol sa kolonyal nga pagpanakop sa US, ug bunga sa malukpanong kagutom ug sakit sa panahon sa pagpanumpo sa unang mga tuig sa siglong 1900.

Subling misulbong ang armadong pakigbisog sa katawhang Pilipino sa pagpanguna sa karaang Partido Komunista ng Pilipinas (PKP) nga gitukod niadtong 1930. Gitukod sa karaang PKP ang Hukbong Bayan Laban sa Hapon (Hukbalahap) niadtong 1942 nga nag-asdang sa gerilyang pakiggubat batok sa mga pwersang kolonyal sa Japan. Sama sa mga milabayng armadong pag-alsa, ang Hukbalahap nag-una usa ka hukbong mag-uuma nga mikaylap sa kabanikanhan ug nagtukod og mga organo sa pagdumala sa tibuok Central Luzon ug nagdeploy og mga yunit niini sa Manila, Southern Luzon, hangtud sa Panay ug uban pang lugar.

Nanglimbasog ang karaang Partido ug Hukbalahap sa armadong pagsukol sa mga pasistang pwersa sa Japan bisan human sa pagsurender sa mga pwersang gipangulohan sa US ug miuli ang mga tropang Amerikano niadtong 1942. Mibalik ang mga pwersang militar sa US niadtong 1945 aron subling ipahamtang ang ilang kolonyalistang gahum pinaagi sa pagpamomba ug traydor nga pag-atake sa mga Huk ug paglunsad sa walay-hunong nga mga operasyong kontra-gerilya. Tungod sa sayop nga pagpangulo sa mga lider sa karaang Partido nga nakigkunsabo sa kaaway, gidala ang Hukbalahap (nga gitawag og Hukbong Mapagpalaya ng Bayan) sa dalan sa kapildihan o pagsurender sa rehimeng papet sa US.

Ang pagkatukod sa Bagong Hukbong Bayan (BHB) niadtong 1969 mao ang subling paggunit sa armas ni Lapulapu ug pagpadayon sa armadong pagsukol sa katawhang Pilipino alang sa nasudnon ug katilingbanong kagawasan. Sa pagpangulo sa Partido nga subling gitukod niadtong 1968 sa giya sa Marxismo-Leninismo-Maoismo, gidala sa BHB ang armadong pakigbisog sa bag-ong yugto ug gilapdon nga wala pa sukad naaabot sa kasaysayan sa nasud. Ginaasdang niini ang bag-ong demokratikong rebolusyon sa pagpangulo sa proletaryado, nga pagpaangat sa karaang demokratikong rebolusyon sa Katipunan.

Mikaylap sa tibuok kapupud-an ang armadong pagsukol sa katawhang Pilipino. Misubay kini sa tin-aw nga estratehikong linya sa malungtarong gubat sa katawhan aron sistematikong pakusgon ang hukbong bayan, patigbabawan sa kadugayan ang mas daku ug kusgan nga Armed Forces of the Philippines nga suportado sa US, ug ibagsak ang makihut-ong nga paghari sa mga imperyalista, dagkung burgesyang komprador ug dagkung agalong yutaan.

Sama sa BHB, ang tanang armadong rebolusyonaryong Pilipino kaniadto, gitamay sa mga madaugdaugon. Ginganlan sila og mga “bandido” o kaha “insurekto.” Sigurado nga kung buhi sa kasamtangan si Lapulapu o ang uban pang nag-armas ug mibarog, pagatawagon usab silang “terorista” sa mga nahadlok ug nasuko sa katawhang nag-armas.

Ang tinguha sa katawhang Pilipino alang sa nasudnong paglingkawas nga maoy mitukmod sa sunud-sunod nga mga henerasyon sa milabayng mga siglo, ang mag-armas ang nagpabiling yawing tinaguha nga mipukaw kanila nga magpadayon sa pagmartsa sa dalan sa armadong pagsukol. Sa pagsukol sa imperyalistang higante ug sa tanang armadong gaway niini, ang katawhang Pilipino ug ang ilang mga Pulang manggugubat mikutlo og inspirasyon sa armadong pagsukol ni Lapulapu ug sa kadaugan nila sa Gubat sa Mactan. Puno sa diwa sa armadong pagsukol sa tanang bayani kaniadto, lig-on ang determinasyon sa BHB ug sa tanang pwersa sa demokratikong rebolusyong bayan nga iasdang ang pakigbisog aron kab-oton ang tinuod nga nasudnong kagawasan ug demokrasya.