Muling pinatampok ni Rodrigo Duterte ang kanyang tiranikong pagharap sa pandemya nang arbitraryo niyang iutos noong Mayo 5 na arestuhin ang sinumang hindi nakasuot o mali ang pagsuot ng face mask. Ito ang kanyang naging tugon sa noo’y tumataas na bilang ng mga kaso ng nahawa sa Covid-19. Nagkumahog ang mga ahensya ng gubyerno na magbalangkas ng mga tuntunin sa kabila ng ginawang paglilinaw ng Department of Justice noong Abril na hindi maaaring arestuhin ang sinumang lumalabag sa mga hakbang pangkalusugan, liban na lamang kung marahas silang tumanggi sa paalala ng mga awtoridad.

Dahil sa utos ng diktador, mahigit 18,000 ang sinita ng mga pulis at upisyal ng barangay sa paglabag dito sa loob lamang ng apat na araw. Nag-aabereyds ito ng 4,500 kada araw.

Sa kanila, 904 ang iniulat na inaresto at ikinulong, 8,027 ang pinagmulta at 491 ang inobligang maggawad ng serbisyo sa komunidad. Labas pa sa bilang na ito ang mga inaresto at sinita dahil sa paglabag sa social distancing, curfew at iba pang mga paghihigpit ng rehimen.

Arbitraryong paninita

Mariing pinuna ng National Union of People’s Lawyers (NUPL) ang atas na ito ng pangulo na tinawag nitong “malupit, nakaiinsulto at hindi makatao.” Naninindigan ang grupo na walang batayan sa batas ang ganitong uri ng mga pang-aaresto at detensyon kahit panandalian lamang at hindi dinadala sa presinto. (Marami sa mga “inaaresto” ay dinadala sa barangay hall o mga basketbolan.) Napatunayan ito sa napakarami nang katulad na kaso na ibinasura ng mga korte mula pa noong nakaraang taon.

“Isa na naman itong awtoritaryan na atas na taliwas sa rule of law,” anang NUPL. Ang kawalan ng malinaw na patakaran sa pagpapatupad nito, laluna sa kamay ng abusadong mga pulis, ay magdudulot ng dagdag na pagpapahirap at pagiging arbitraryo.

Kabilang sa napakaraming nasita ng mga pulis si Anna dahil sa hindi maayos na pagsunod sa social distancing. Sinita ang dyip na kanilang sinasakyan dahil sobra umano ang bilang ng mga pasahero.

“Nasa tamang bilang naman ang mga pasahero,” ayon kay Anna. “Sapat ang kaalaman namin sa mga alituntunin kaya nagreklamo kami nang pagmultahin ng ₱500 kada pasahero,” sabi niya.

Pinagbantaan silang ipatatawag sa korte kung hindi magbabayad ng multa sa loob ng limang araw. Bilang estudyante, walang pambayad si Anna kung kaya’t pinili niyang hindi magmulta.

Sa unang kwarto ng 2021, iniulat ang napakaraming paglabag sa karapatang-tao sa pagpaparusa sa mga “lumabag” sa mga paghihigpit ng gubyerno. Kabilang dito si Darren Peñaredondo ng Cavite na namatay matapos 300 beses siyang pinag-iskwat (ehersisyo) ng mga pulis.

Pinagbubugbog naman si Ernanie Jimenez ng mga barangay tanod nang lumabag sa curfew sa kanilang lugar. Karamihan sa mga inaaresto ay pinagsisiksikan sa masisikip na mga selda at pinahihiga sa sahig kung saan bulnerable silang magkahawaan sa Covid-19.

Epekto sa mga kabuhayan

Takot na masita, mapagmulta o makulong ang nasa isip maging ng maliliit na negosyante kung kaya’t napipilitan silang sumunod sa mga paghihigpit kahit pa malaki ang lugi nila dahil dito.

Sa kaso ng pamilya ni Anna, noong kasagsagan ng enhanced community quarantine, alas-5 pa lamang ng hapon ay napipilitan na silang isara ang kanilang tindahan sa palengke. “Gabi na nakakauwi ang mga galing sa trabaho na pwedeng kustomer kaya sobrang tumal (ang benta),” sabi niya.

Ayon naman kay Jenny, isa ring maliit na negosyante, mahigit ₱70,000 ang kabuuang lugi niya dahil sa mga paghihigpit. “Lumiit ang kita dahil sarado ang mga eskwelahan at naka-remote schooling ang mga kabataan. In short, nawala ang target market namin,” sabi niya. Sa panahon ng ECQ, kinailangan din niyang magsara dahil hindi “esensyal” na negosyo ang kanyang maliit na tindahan.

Apektado rin ang mga empleyado niya sa paghihigpit ng sinturon ng kanilang negosyo. “Hindi namin kayang pasahurin ang aming mga empleyado kung wala naman din kaming kita para sa mga araw na sarado ang negosyo,” ani Jenny.

Ayon sa grupong Karapatan, ang militarista at mapagparusang paraan ng pagresolba sa pandemya ay taliwas sa pangangalaga at pagtataguyod sa pampublikong kalusugan. “Pangunahing tinatarget nito ang mahihirap at maging mga kritiko ng rehimen habang napakaluwag sa mga alyado at tuta nito,” dagdag ng grupo.

“Wag naman ‘yung parang pinakamaliliit na paglabag ay aarestuhin, kasi alam natin na merong malalaking tao na mas malalaki din iyong mga naging paglabag na hindi naman nga inaresto,” ayon kay Vice President Leni Robredo.