Libre nga pagpanagtag sang duta sa mga mangunguma nga nagaugmad sang duta ukon matuod nga reporma sa duta ang pinakasandigan nga solusyon, indi lang sa ginapangatubang subong nga krisis sa pagkaon kag agrikultura, kundi pati sa pangkabilogan nga problema sang paghagmak sang ekonomiya sang sistema nga malakolonyal kag malapyudal sa Pilipinas.

Subong, labaw san-o man, ilabi nga bilidhon kag hinanali ang kinahanglanon nga isulong ang paghimakas para sa matuod nga reporma sa duta sa atubang sang paglala sang pag-antus sang bug-os nga pumuluyo, ilabi na sang masang mangunguma sa kabukiran.

Ilabi pa nga nagatingkad ang panawagan nga ini sa atubang sang krisis sa pagkaon, kag kabilogan nga krisis sa ekonomiya. Nagalupad ang presyo sang bugas kadungan ang 6.1% implasyon sadtong Setyembre, nga nagapamatuod nga wala sang pulos, peke ang mga pasalig nga kasulhayan, kag palpak kag ilabi nga paantus ang mga tikang sang rehimen Marcos.

Taas ang presyo sang bugas nga nagapanguna tuga sang taas nga gasto sa produksyon, kung sa diin daku nga bahin ang ginabug-os sang arkila ukon buhis sa duta ilabi na sa mga humayan, dala na ang taas nga presyo sang ginapasulod nga pasi, kagamitan kag iban pa nga kinahanglanon sa produksyon. Lapnagon ang pagkaputo, pagkabangkarote ukon pagkalubong sa utang sang masang mangunguma.

Nagakauntat ukon nagagamay ang produksyon tungod sa atrasado nga sistema sa pagpanguma. Sa kalabanan, manu-mano, nagasalig sa ulan, ginagmay, kag pamilyahan pa sa gihapon ang produksyon pang-agrikultura sa Pilipinas. Indi magnubo sa 60% sang mga ulumhan ang mas manubo sa isa ka ektarya lang ang takos. Masobra 50% sang duta nga ginaugmad ang yara sa kamot sang 11% lang sang tag-iya sang duta. Pipila lang ka pamilya ang nagapanag-iya sa linibo ka ektarya nga kadutaan pang-agrikultura. Wala sang sandigan nga industriya ang pungsod.

Padayon nga ginapatay sang todo nga liberalisasyon sa importasyon ang lokal nga produksyon pang-agrikultura. Kung sang una makasabat sa kaugalingon, subong nagalab-ot sa 20% ang suplay sang bugas nga ginapasulod sa Pilipinas. Nagadako ang ginapasulod ukon ginatambak nga imported nga sibuyas, monggo, nagkalain-lain nga utan, pati na ang karne sang manok kag baboy. Halos lubos na nga ginpatay sang pag-import ang lokal nga produksyon sang ahos.

Hugot ang kontrol kag manipulasyon sang kartel sang dalagko nga komprador burgesya nga komersyante kag importer, sa suplay kag presyo sang bugas kag iban pa nga produktong pang-agrikultura. Binilyon ka piso ang ila ginakamol sa sobra nga pagpanghalit sa pumuluyo.

Mayorya sa pumuluyong Pilipino ang ginabug-os sang mga mangunguma, mamumugon sa uma kag populasyon nga nahigot sa agrikultura ukon duna nga ekonomiya. Nagapanguna nila nga palaligban amo ang kawad-on sang kaugalingon nga duta nga matalauma. Ginapalala pa ini sang pagpang-angkon sang duta sang mga agalon mayduta, amo man sang dalagko nga kapitalista nga kumpanya sang pagmina, plantasyon, ekoturismo kag mga proyekto pang-imprastrakltura, nga nagatabog sa ginatos ka linibo nga mga mangunguma sa ila duta.

Ilabi pa nga paantus ang ginapangatubang sang masang mangunguma sa ginatos ka mga baryo nga ginasakop kag ginauyatan sang mga yunit sang militar kag nagakontrol sa populasyon, komersyo kag produksyon sa tabon sang kontra-insurhensya. Patarasak ang paglapas sang mga pasista nga galamay sang estado sa tawhanon nga kinamatarung kag mga kinamatarung pang-ekonomiya sang masa sa kabukiran.

Tungod wala sang matuod nga reporma sa duta, lapnagon ang pagpanghugakom, konbersyon sang duta, kag wala sang nagakaangay nga industriyalisasyon sa pungsod, nagadaku nga nagadaku ang sobra nga pwersa sang pamugon sa kabukiran. Minilyon ang wala sang duta pero nagapabilin nga ginahigot sang linibo nga pisi sa ekonomiyang agraryo. Ginapaantus sila sang nagkalain-lain nga dagway sang pyudal kag malapyudal nga pagpamigos kag pagpanghimulos.

Nagalab-ot na sa 14 ang ginpatuman nga peke nga programa sa reporma sa duta sa Pilipinas sa nagligad nga siglo, kabahin ang Presidential Decree 27 sa idalom sang diktadura nga Marcos kag Comprehensive Agrarian Reform Program (CARP) kag CARPER sa idalom sang mga nagsunod nga rehimen. Tanan nga ini ang peke kag mga pakuno-kuno nga programa nga wala nagtuman sa sandigan nga katuyuan sang reporma sa duta nga libreng ipanagtag ang duta sa mga naga-ugmad sini.

Peke man ang ginapabugal sang subong nga rehimen Marcos nga New Agrarian Emancipation Act, nga kuno para panason na ang utang sa amortisasyon kag ihatag na ang titulo sang duta sa mga mangunguma sa idalom sang CARP. Sa atubang sang paghari sang dalagko nga asendero kag dumuluong nga kapitalista, pagkabangkarote ukon pagkalubong sa utang sang masang mangunguma, sigurado nga magapadulong lang ini sa lapnagon nga pagpanghugakom sang duta sa porma sang ligal ukon pwersahan nga “pagbakal” sang mga titulo. Ang tikang nga ini ang kasugpon sang programa sang World Bank nga pabaskugon.

Pareho sang sa idalom sang programa nga Masagana 99 sang amay nga diktador nga naglubong sa ginatos ka linibo ka pamilya nga mangunguma sa utang nga nagdala sang lapnagon nga pagpanghugakom sang duta kag pagpatay sang mga lokal nga binhi, ginaduso ni Marcos subong ang paggamit sang mga binhi sang humay nga “high-yielding” ukon dako ang ani nga nasandig sa malahalon nga pestisidyo, pabor sa interes sang mga dumuluong dalagko nga kapitalistang agribisnes, kag kabaliskaran sa kaayuhan sang masang mangunguma.

Sa atubang sang mga patakaran kag tikang sini nga bunggo sa interes kag kaayuhan sang masang mangunguma, dapat sila lapnagon nga mag-ugyon, maghulag kag magbato agud ipalanog ang ila demanda para sa matuod nga reporma sa duta kag mga kasugpon nga hinanali nga tikang. Kadungan sini dapat nga pabaskugon ang ila paghimakas para panubuon ang buhis sa duta ukon partihanay sa ani pabor sa mga nagabungkal sang duta, dulaon ang usura, pataason ang presyo sang baligyaanay sang ani, kag iban pa nga hinanali nga kinahanglanon.

Ang pagbato para sa matuod nga reporma sa duta ang naangot kag lubos lang nga madaug sa pagsulong sang pungsodnon-demokratiko nga paghimakas. Sa pihak nga bahin, indi lubos nga magasulong ang pungsodnon-demokratiko nga kahublagan kung indi mabaskog nga isulong ang kahublagan para sa matuod nga reporma sa duta nga amo ang nagapanguna nga demokratikong demanda sang mayorya sang pumuluyong Pilipino.

Ang paghimakas para sa matuod nga reporma sa duta ang nagapanguna nga nagabug-os sang rebolusyong agraryo ang kabuhi-kag-kamatayon nga paghimakas sa sahi sang masang mangunguma para dulaon ang gahum sang mga agalon mayduta. Ginasulong ini sang rebolusyonaryong kahublagan masa sang mga mangunguma sa kabukiran paagi sang Pungsodnon nga Kahublagan sang Mangunguma (PKM) katimbang ang armadong paghimakas nga ginasulong sang Bagong Hukbong Bayan. Nagaserbe ini nga basehan sang pagpundar sang rebolusyonaryong kusog para sa pangmalawigon nga inaway banwa.