Ginakundenar sang Partido Komunista sang Pilipinas kag sang pumuluyo nga Pilipino ang gubyerno ni Duterte sa kapaslawan sini nga magplastar sang isa ka kumprehensibo nga plano para magtigayon sang madamuan nga pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay sa mga may balatian bilang yabi nga estratehiya sa pagbato sa pandemya nga Covid-19.

Ginpaidalom ni Duterte ang daku nga bahin sang pungsod sa duha ka bulan nga militarista nga lockdown kag ginpaantus ang pumuluyo sa makaluluoy nga sitwasyon. Pero gin-uyangan niya ang tanan nga sakripisyo sang pumuluyo bangud wala niya ginpatuman ang obligasyon nga magtigayon sang madamuan nga pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay sa mga nalatnan sang Covid-19. Tuman ka kulang ang nalista sini nga mga kaso.

Sa krisis sa pangpubliko nga ikaayong lawas pareho sang pandemya nga Covid-19, katungdanan sang estado nga pangitaon kag tuytuyon ang naglapta nga bayrus agud mahamulag ang nalatnan, bulngon ang may sakit kag protektahan ang wala pa malatnan. Sa sining kahimtangan, responsibilidad sang gubyerno nga pataason ang ikasarang nga tigayunon ang madamuan nga pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay, bulngon ang may sakit kag protektahan ang bulnerable.

Wala gilayon nga gintigayon sang rehimeng Duterte ang dapat nga pagtalana sang pondo para sa ikaayong lawas pangpubliko. Napaslawan ini nga pamunuan ang pagkuha sang mga pakete nga pang-eksamen kag kemikal para maka-eksamen, pagpabaskog sang makinarya para sa madamuan nga pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay, sa pagkuha sang dugang nga mga nars, duktor kag mga mamumugon sa ikaayong lawas, sa pagtukod sang bastante nga mga pasilidad sa kwarantina kag iban pa nga kinahanglanon nga tikang sa pangpubliko nga ikaayong lawas. Gin-una gihapon ang pagbayad sa utang kag kontra-insurhensya, pagbakal sang mga bag-o nga pang-atake nga helikopter, kanyon kag misayl. Dapat nga basulon ang rehimen nga subong pa lang ginasugilanonan sang mga upisyal ni Duterte ang pag-empleyo sang mga tawo sa pagtigayon sang contract tracing, pero para lang hatagan sang temporaryo nga trabaho.

Yabi sa pagbato sang pandemya ang pagtigayon sang madamuan nga pag-eksamen. Sa umpisa pa lang, maathag nga ginhambal sang World Health Organization nga “madamo nga pungsod ara sa kahimtangan nga masarangan tumuron ang mga may balatian, tukibon ang mga kaso, kag hibal-on ang mga nakasinalayo sang may balatian agud makwarantina kag mas barato kag epektibo nga interbensyon ang paghamulag sang pila ka indibidwal halin sa komunidad sangsa ihamulag sa kada isa ang tanan nga tawo.”

Ugaling napaslawan ang gubyernong Duterte sa paghimo sang mga gilayon nga pag-eksamen kag pagtuytoy pagkatapos sang una nga kaso sang impeksyon sang Covid-19 ang nareport sa pungsod sadtong Enero 30. Ginhikayan ni Duterte ang katalagman sang pandemya, ginbalibaran ang pagpauntat sa madamuan nga pagsulod sang mga turista halin sa China nga posible nga may balatian kag napaslawan maghimo sang preparasyon para pabaskugon kag pataason ang kapasidad sang sistema sa ikaayong lawas pangpubliko nga magtukib, magtuytoy kag matuhay ang bayrus sa pungsod.

Sa sini, nagpaandam ang mga upisyal sang WHO: “Kon indi bastante ang gintalana para sa interbensyon sa pangpubliko nga ikaayong lawas pareho sa pagpangita sang mga nalatnan kag pagtuytoy sa iya nasinalayuhan, social distancing na lang ang pwede nga himuon para padistansyahon ang mga tawo.” Pero nagpaandam sila nga ang pagpadistansya sa mga tawo “mabudlay batunon, mabug-at sa pangabuhian kag dapat temporaryo lamang.”

Makaluluoy ang kahimtangan sang pag-eksamen sa pungsod. Suno sa mga datos nga ginpagwa sang Department of Health, nakatigayon pa lang sang 137,136 nga pag-eksamen sa Pilipinas, o sa abereyds nga 3,608 nga pag-eksamen ang natigayon kada adlaw. Nagtaas ang abereyds nga pag-eksamen sa 5,686 kada adlaw sa nagtaliwan nga napulo ka adlaw, pero nagapabilin ini nga manubo. Base sa numero sang pumuluyo, nakatigayon pa lang ang pungsod sang 1,247 nga pag-eksamen sa kada isa ka milyon (test per million o tpm), nga manubo sa 2,681 tpm sang Vietnam, 5,783 sang Cuba kag 12,249 tpm sang South Korea, mga pungsod nga kadam-an madinalag-on sa pagtigayon sang pagtuytoy kag pagtuhay sang mga nalatnan.

May pila nga madamuan nga pag-eksamen, pero nagapabilin nga ginagmay ang sakup kag masami ginahimo sa inisyatiba sang pila ka lokal nga gubyerno nga may mga upisyal nga muklat sa kinahanglanon nga sabton kag unahan ang bayrus. Gingamit nila sang husto ang limitado nga resorsa kag nagbaton man sang bulig halin sa mga kumpanya kag mga pribado nga indibidwal. Bisan pa man, ang mga lokal nga pagpaninguha nga ini indi bastante kag mahimo mapaslawan kon wala sang pungsodnon nga pagtinguha sa pagpamuno sang nasyunal nga gubyerno.

Sa sulod sang duha ka bulan, nagsalig ang rehimeng Duterte sa mga lockdown kag mga ECQ kag GCQ bilang mga tikang kontra sa pandemya bangud bulag ini sa matuod nga sitwasyon sa paglapta sang Covid-19 bunga sang pagkapaslaw sini nga maghimo sang mga tikang para sa pagtukib, pagtuytoy kag paghamulag sa mga kaso. Sa baylo nga himuon ang katungdanan sa pagtukib sang mga kaso, ginbilin sini sa pumuluyo ang katungdanan nga punggan ang paglapta sang bayrus paagi sa pagpabilin sa balay.

Nagtuga ang ECQ/GCQ ni Duterte sang walay tupong nga krisis sa katawhan sa National Capital Region kag amo man sa iban nga bahin sang pungsod. Pwersahan nga ginpauntat ang pumuluyo nga magtrabaho kag ginpunggan sila nga magpangita sang trabaho. Wala sang pangpubliko nga transportasyon sa mga kinahanglanon nga magbyahe. Malapit sa 4 milyon ka mga pamilya ang wala pa makabaton sang ginpromisa nga ayuda. Pila ka pulo ka libo ang napilitan nga magpila sang pila ka adlaw para makabaton sang kwarta. Minilyon ka mga pamilya sa NCR kag iban nga bahin sang pungsod literal nga ara sa bibi sang kamatayon bangud sa gutom. Ang ginpalawig nga mga ECQ nagresulta sa lapnagon nga ekonomiko kag saykososyal nga mga problema.

Mas malaut, ginpasingki pa sang rehimen ang pasismo sang estado. Ginapwersa ang mga tawo nga sundon ang mandu nga “stay-at-home” (o “magpabilin-sa-balay”) sang mga pulis kag suldado nga nagagamit sang ginpasingki nga brutal nga mga paagi sang pagpamilit. Ang mga mapiguson nga pamaagi ni Duterte nalakip sa pinakamalaut sa bilog nga kalibutan. Ang may paminsaron-pasista nga mga lokal nga upisyal nagpatuman sang mapiguson nga mga “total lockdown” kag ginpilit ang mga tawo nga magpabilin sa nagaginutok nila nga barung-barong. Gingamit sang rehimen ang pasismo sang estado agud “bag-uhon ang paminsaron” sang pumuluyo agud tratuhon kag pahulagon sila nga daw guban sang mga hayop. Padayon nga ginagamit ni Duterte ang krisis agud maduso ang iskema sini nga magtukod sang pasista nga diktadurya.

Pareho sa ginhambal sang WHO, ang “social distancing nakabase sa prinsipyo nga wala naton nahibal-an kon sin-o ang nalatnan gani ginatuhay, nagahatag sang distansya sa kada isa”. Sa kamatuoran, nagasalig sa mga ECQ ang rehimeng Duterte agud tabunan ang kapaslawan sini nga himuon ang katungdanan sang estado sa pagtigayon sang madamuan nga pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay. Para maghugas sang iya kamot, ginpasa niya ang basol sa pumuluyo sa padayon nga paglapta sang Covid-19. Bangud nagapabilin ini nga bulag kag wala sang ginhimo para mas makaabante sa paglapta sang Covid-19, naglunsar ang gubyerno ni Duterte sang isa ka kampanya sa midya nga “Takot ako sa Covid-19” (Nahadlok ako sa Covid-19) agud ipatudok sa pumuluyo ang kahadlok nga wala sang mapilian kundi “magsunod” sa kon ano ang igadikta ni Duterte.

Makaligad ang duha ka bulan nga pagpanghalit sang lockdown sa ekonomya kag katilingban, gin-anunsyo subong nga adlaw sang Malacanang nga ipabilin ang NCR sa idalom sang “modified ECQ” pero ginmandu ang pagkuha sang mga “ECQ” sa iban nga bahin sang pungsod. Prayoridad sini ang liwat nga pagbukas sang negosyo kag produksyon para sa mga empresa pang-eksport, napun-an sang korapsyon nga mga proyekto pang-imprastruktura sang Build, Build, Build, mga operasyon sang POGO, mga minahan kag plantasyon kag negosyo sang mga kroni sini kag mga daku nga burgesya kumprador para makahugakom liwat sila sang ganansya. Ang pumuluyo nga desperado nga makatrabaho, gintugutan nga magtrabaho sa “idalom sang minimum nga pag-amlig sa ikaayong lawas”, samtang bulag gihapon kon ano gid ang aktwal nga nalab-ot sang pandemya nga Covid-19.

Bisan pa, wala gihapon sini ginpatuman ang mandu bahin sa pungsodnon nga koordinado nga kampanya sa pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay. Imbes himuon ini, gusto sang gubyerno ni Duterte nga pinsaron gihapon nga ang tanan posible may bayrus, kag ang paglapta sini responsibilidad sang tanan. Kon wala sang madamuan nga pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay, lapnagon ang may basehan nga kabalaka nga ang paghalog sang ECQ sa madamo nga lugar sa bilog nga pungsod magaresulta sa liwat nga pagdamo sang malatnan sang Covid-19 sa maabot nga mga semana kag mga bulan.

Bangud wala man sang masaligan nga impormasyon nga makuha lamang paagi sa madamuan nga pag-eksamen, indi makapahamtang ang mga pahayag sang DOH nga nahimo na kuno ang “flattening the curve”. Samtang wala sang madamuan nga kampanya sang pagtukib kag pagtuytoy, magapadayon sa pagpanghalit sang pandemya nga Covid-19 sa pungsod kag ibutang sa peligro ang kabuhi sang minilyon nga Pilipino.

Ang pumuluyo nga Pilipino, tanan nga demokratiko nga mga pwersa, siyentista, mga mamumugon, mala-mamumugon, estudyante kag ila mga propesor kinahanglan mag-isa kag iduso sa rehimeng Duterte ang gilayon nga paglunsar sang estado-kalapad nga madamuan nga pag-eksamen, pagtuytoy kag pagtuhay sang mga nalatnan agud tapuson ang malapit sa duha ka bulan nga lockdown sa Metro Manila kag iban pa nga mga bahin sang pungsod kag gilayon epektibo nga batuan ang Covid-19. Kon ang rehimen padayon sa pagbalibad sa pagpamati sa ila demanda, ang pumuluyo nga Pilipino lubos nga may kinamatarung sa pagdemanda sa resignasyon ni Duterte o pagpukan sa iya bilang ultimo nga paagi agud dalayon nga malutos ang pandemya. #