Subsub nga gisuklan karon sa katawhang Isnag sa Cordillera ang pagtukod sa Gened Hyrdoelectric Power Plant, usa ka proyektong magtukod sa duha ka higanteng dam nga magpaunlod sa ilang mga komunidad. Matud nila, dili sila mosugot nga tukuron ang proyekto sa ilang yutang kabilin, sukwahi sa ginapagawas sa kumpanyang adunay gunit niini nga adunay pinirmahang kasabutan tali niini ug mga residente.

Langkubon sa reservoir o pondohanan og tubig ang 2,883 ektaryang yutang kabilin sa mga Isnag.

Gened 1 ug Gened 2

Nakatakdang tukuron ang duha ka dam—ang Gened 1 ug Gened 2—sa Apayao-Abulog River sa mga prubinsya sa Apayao ug Cagayan. Ang Pan Pacific Renewable Power Philippines Corporation (PPRPPC), ang kumpanyang gitanyagan sa proyekto, ang usa sa mga benepisyaryo sa $3 bilyong pautang gikan sa China nga giareglo niadtong mibisita si Rodrigo Duterte sa nasud.

Pipila ka dekada na nga natanggong ang proyekto tungod sa pagbabag sa mga residente. Niadtong 2017, ilalum sa rehimeng Duterte, gitanyag ang environmental compliance certificate alang sa proyekto.

Niadtong Abril, nagsugod na ang konstruksyon sa ₱33-bilyong Gened 1. Pagatukuron sa mas taas nga bahin sa suba ang ikaduhang dam, ang ₱52-bilyong Gened Dam 2. Ginasulting makaprodyus ang maong mga dam og 510 megawatts (MW).

Nakatakdang ibaligya ang mamugnang kuryente sa mga dam sa National Grid Corporation of the Philippines (NGCP) nga 40% nga gipanag-iyahan sa State Grid Corporation sa China. Sa kompyutasyon sa Dangadang, rebolusyonaryong mantalaan sa Cordillera, ₱2,883.59 ang abereyds nga kitaon sa PPRPPC kada oras. Sulod sa usa ka tuig, makabaligya kini og 5.4 gigawatt/oras sa kinatibuk-ang kantidad nga ₱15.6 milyon.

Sa maong kantidad, 1% o ₱155,572 lamang ang mapadulong sa estado. Katunga niini ang mapadulong sa Department of Energy. Ang nahabiling ₱77,857 pagatungaon sa mga lugar nga gitukuran sa dam—10% ang sa rehiyon, 30% sa prubinsya, 35% sa munisipyo ug diyutay nga 25% sa barangay. Anaa sa ₱19,464 na lang ang moabot sa mga taga-barangay kada tuig.

Pagpanglingla sa minoryang Isnag

Sa sayong bahin sa 2021, duha ka beses nga nagsumite og mga resolusyon ang Isnag Indigenous Cultural Communities nga mirepresentar sa 22 ka barangay nga nagpatin-aw sa ilang pagbabag sa proyekto.

Aron liyukan kini, nagpatawag og mga tigum ang PPRPPC niadtong Marso ug Abril kung asa gilingla niini ang mga residente ug gipapirma sa Free, Prior, and Informed Consent, usa ka dokumento nga nagpakita sa pag-uyon sa proyekto. Gipanghimakak usab sa mga lider-katutubo nga ila ang mga pirma sa memorandum of agreement o MOA dihang gipubliko kini sa kumpanya. Pipila sa mga “mipirma” ang wala misalmot sa mga gipatawag nga pulong. Aduna usay pipila nga gibawi ang ilang mga pirma human matin-awan sa grabeng epekto sa proyekto sa ilang kultura ug komunidad.

Niadtong Mayo 30, pormal nga gipangayo sa asosasyon sa mga katiguwangan sa Isnag, kauban ang Kabuyao Youth, sa National Commission on Indigenous Peoples-Cordillera, nga wad-ag katumanan ang maong MOA.

Pagalunuron sa proyekto ang 20 ka barangay nga adunay kapin 12,932 residente. Ilihis ngadto sa reservoir sa dam ang tanang tinubdan sa tubig sa mga komunidad, humayan, umahan ug hayupan. Kadungan sa pagtukod sa dam, ideklara isip “watershed area” ang palibot niini. Buut ipasabot, pagabawalon na ang pag-uma, pag-abli og bag-ong mga umahan, pagpangahoy ug uban pang panginabuhian sa mga Isnag nga nakasanding sa ilang yutang kabilin. Panahon sa kusog nga pag-ulan, segurado nga molapaw ang tubig sa dam ug bahaon ang kasikbit pang mga barangay. Bulnerable usab kining mahugno tungod sa linog tungod kay duul kini sa Bangui Fault Line.

“Kamatayon ang kapadulngan niini (proyektong dam). Daghan ang malunod, pagabawalon ang pag-uma. Mahinungdanong babagan ug maisugon nato kining batukan. Mosalmot kitang tanan sa pagsukol. Mag-armas kita!” Kini ang baruganan sa usa ka tiguwang sa minoryang Isnag nga nanimuyo sa Kabugao, Apayao. Sukad pa 2004 ginabatukan na sa ilang tribu ang proyekto.