Pagpangdaugdaug ug pagsukol sa mga dam sa i-Kalinga

,

Dakung hulga sa katawhan sa Kalinga ang 15 ka proyektong hydropower nga gitanyag sa siyam ka mga kumpanyang gipanag-iyahan o prente sa dagkung kapitalista. Dili moubos sa tulo dinhi ang makonsiderang higanteng dam nga manginahanglan og reservoir nga adunay gitas-ong 15 metro sa minimum ug adunay kapasidad nga makatigum sa dili moubos sa 3 ka milyong metro-kubikong tubig. Sa kinatibuk-an, plano kuno sa maong mga kumpanya nga magsuplay og 468.43 megawatt o 5.4% sa kinatibuk-ang output sa Luzon Grid.

Dugay nang ginaduso sa reaksyunaryong estado nga maghatag kuno og kalambuan ang maong mga proyekto ug dili angayang babagan sa mga nasudnong minorya. Gipatataw sa maong rason ang nasudnong pagpangdaugdaug nga ilang nasinati nga dugang sa mga batakan nilang mga problema sama sa kawad-on sa yuta, igong panginabuhian ug pagpahimulos isip mga mamumuo ug mag-uuma.

Sa kaso sa mga i-Kalinga, nag-unang pagaatubangon nila ang pag-ilog sa mga pribadong kumpanya sa ilang yutang kabilin nga sentro sa ilang panginabuhian, kultura ug kasaysayan. Bisan dili dayon mapalayas sa lugar, mailog kanila ang yuta tungod kay pagalangkubon kini kontrol, operasyon ug imprastruktura sa pribadong mga kumpanya.

Mausab ang naandang sistema sa kinabuhi sa katawhan sa lugar nga pagatukuran sa mga dam. Dili na sila gawasnong makapangisda ug manginabuhi.

Magresulta ang konstruksyon sa mga dam sa malukpanong pagbaha ug pagkaguba sa kinaiyahan. Sa pag-usab sa natural nga agos sa tubig, makasinati sa mas bug-at nga pagbaha ang mga komunidad ilabina ang mga baryo nga duul sa Chico ug kasumpay niining mga suba matag adunay kusog nga bagyo.

Magresulta sa pagdahili sa yuta ang mga pagbaha ug ang mismong konstruksyon sa pasilidad alang sa mga proyekto. Dinaghang pagaputlon ang mga kahoy ug tanum nga babag sa pagatukuran sa mga pasilidad. Hilabihan nga maapektuhan sa maong mga pasilidad ang mga tanum ug hayop sa Kalinga.

Kaluha sa maong mga proyekto ang pasistang pagpanumpo ug pagpanghadlok sa mga i-Kalinga sa mga kumpanya sa enerhiya ug sa Armed Forces of the Philippines (AFP) nga nag-unang ginagamit aron hasion ug hadlukon ang katawhang nagababag sa mga magun-ubong proyekto. Pananglitan dinhi ang paggwardya sa Charlie Company sa 50th IB sa Chico River Pump Irrigation Project aron siguruhon ang paspas nga pagpatuman sa proyekto.

Walay laing kapadulngan ang mga proyekto kundili etnosidyo sa katawhang i-Kalinga. Walay kaparehong pag-antus sa katawhan bugti sa super-ganansya alang sa pipila ka kapitalista ang dala sa mga proyektong hydropower.

Sukwahi sa ginapanghinambog nga ang mga proyektong dam nga magahatag kuno og libreng kuryente sa mga residente, ang maprodyus niining kuryente direktang mapadulong ug ibaligya sa National Power Corporation.

Tanang proyektong hydropower gipanag-iyahan sa mga pribadong kumpanya. Pananglitan niini ang Chico Hydropower Project nga gipanag-iyahan ni Enrique Razon Jr., kasosyo si Oscar Violago. Sama sa ubang negosyo, kita ug pribadong serbisyo ang nagtukmod niini.

Mumho ug lumalabay lamang ang mga trabahong pagamugnaon sa mga proyekto. Sa Chico Run-Of-River Hydropower Project, gibanabanang 2,000 lamang nga mamumuo sa konstruksyon ang temporaryo niining iempleyo ug 19 ka mamumuo alang sa inadlaw-adlaw niining operasyon.

Dugay nang ginapanalipdan sa katawhang i-Kalinga ang ilang mga katungod batok sa pagtukod sa mga dam. Giatubang nila kini sa lain-laing porma sa pagbabag ug pakiglantugi bisan atubangan sa pandemya.

Wala miuyon ang mga apektadong residente nga ihatag sa mga proyekto ang ilang pagtugot o free, prior, and informed consent (FPIC). Luyo kini sa grabeng pagpanghasi ug pagpangilad nga gihimo sa mga kumpanya sa enerhiya kakunsaba ang National Commission on the Indigenous Peoples.

Lakip sa ilang mabayanihong gibabagan ang Upper Tabuk Hydropower Project nga gikan pa niadtong 2008 hangtud karon wala pa nakasugod sa konstruksyon tungod sa kusganong pagbabag sa mga tribu ug katawhang apektado sa proyekto. Ingon niini usab ang kahimtang sa Chico Run-Of-River Hydropower Project nga nagsugod sa pagkuha og FPIC niadtong 2016 ug mahuman na unta niadtong 2019. Nakasuspinde ang proseso sa pagkuha sa FPIC tungod sa pandemyang Covid-19.

Nagpadayon ang panaghiusa ug pagsukol sa mga i-Kalinga atubangan sa pagpamig-ot, pagpanglingla ug pagpanuhol sa mga kumpanya ug mga kakunsabo nga armadong gaway sa estado. Tin-aw ang ilang nagkahiusang singgit: Botad tako losan!

Koresponsal gikan sa Ilocos-Cordillera

Pagpangdaugdaug ug pagsukol sa mga dam sa i-Kalinga