Never again to martial law! Kini ang nagkahiusang singgit sa katawhan atubangan sa pagpanuis sa kasaysayan sa pamilya sa kanhing diktador nga si Ferdinand Marcos ug paningkamot niining makabalik sa Malacañang. Kaabag sa pamilyang Marcos ang parehong gikasilagang pamilyang Duterte sa walay kaulaw nga pagkapyot sa poder.

Labaw nga nahimong mahinungdanon ang maong singgit samtang nagkaduul ang Setyembre 21, ang ika-49 nga anibersaryo sa pagpahamtang sa balaod militar.

Pinakaulahing pagsulay sa pagtuis sa kasaysayan mao ang interbyu sa YouTube kang kanhing senador ug napildi nga kandidato sa pagka bise-presidente nga si Ferdinand “Bongbong” Marcos, Jr. kung asa giyawyaw ang “magilakon” kunong pagtulun-an nga gihatag sa amahang si Marcos sa iyang anak. Miani sa lapad nga batikos ang interbyu tungod kay ginapagawas niini nga maayo ang kanhing diktador.

Gibatikos sa mga nakaluwas sa balaod militar ang interbyu nga matud nila nagtago sa likod ng pagka “patas” sa pagpadayag sa mga panglantaw. Gimakmak usab sa Martial Law Museum sa Ateneo de Manila University ang mga bakak ni Bongbong.

Sa kasamtangang, nakapwesto ang mga Marcos sa taas nga pwesto sa burukrasya—usa kanila ang senador, samtang ang iyang pag-umangkon usa ka gubernador. Andam nga subling modagan si Bongbong Marcos isip bise-presidente kaabay ni Sara Duterte. Modagan usab ang iyang anak alang sa Kongreso.

Kahinumduman nga ang dulum nga panahon sa kasaysayan sa Pilipinas mao ang tataw nga pagbawal sa mga kagawasang sibil, mga ekstrahudisyal nga pagpamatay ug wala naresolbang mga pugos nga pagkawala, pagpamig-ot sa midya ug pagtiurok sa ekonomiya sa nasud, ug daghan pang uban. Ang maong panahon nga gitawag og “era of impunity” o panahon sa kawalay responsibilidad, nga ginapanghinambog isip “bulawanong panahon” sa Pilipinas sa mga Marcos ug sa nagaidolo sa diktador sama ni Duterte.

Matud sa taho sa Amnesty International, mikabat sa 70,000 katawo ang nag-antus sa mga detatsment sa militar ug mga prisohan sa tibuok nasud, 34,000 ang gitortyur, ug kapin 3,200 ang gipatay sa mga pwersa sa estado gikan 1972 hangtud 1981 lamang. Daghan pa ang nahimong biktima sa kabangis sa estado nga wala nataho. Gipalagpot ang diktaduryang Marcos sa usa ka popular nga pag-alsa niadtong 1986.

Tibuok kasuko nga gikundena sa Samahan sa mga Ex-Detainees Laban sa Detensyon at Aresto ang pagpanuis sa kasaysayan sa mga Marcos. “Alang kanamong misukol sa pasistang paghari, ang adlawng natawhan ni Marcos nagpadumdum sa dili matungkad nga mga paglapas sa mga tawhanong katungod ug malukpanong pagpangilad sa rehimen,” matud ni Danilo dela Fuente, nasudnong ikaduhang lider ug tigpamaba sa grupo.

Matud niya, gilimas ni Marcos ang bahandi sa katawhan ug miburot ang nasudnong utang tungod sa maluhuong kinabuhi ug korapsyon sa iyang mga kroni. Nagpabilin ang dautang anino ni Marcos hangtud karon. Mikabat sa kapin ₱13 trilyon (katugbang sa ₱100,000 matag Pilipino) ang langyawng utang sa nasud hangtud sa katapusan sa termino ni Duterte sa 2022.

Matud sa Ibon Foundation, layo sa kamatuuran ang ginasulting nakasinati sa “magilakung tuig” ang Pilipinas ilalum sa balaod militar. Usa ang Pilipinas sa adunay pinakahuyang nga ekonomiya sa Southeast Asia gikan 1965 hangtud 1986. Dili tinuod nga ikaduhang pinakalambo ang nasud sunod sa Japan niadtong 1965, ug sa aktwal ulahi kini sa lima pang mga nasud sa rehiyon. Niadtong 1986, pang-11 ang ekonomiya sa Pilipinas sa mga nasud sa Asia. Matud sa Ibon, giguba ni Marcos ang ekonomiya sa nasud dihang gipatuman niya ang unang mga palisiya sa neoliberal nga globalisasyon niadtong dekada 1980.

Gisulti usab ni Bonifacio Ilagan, dramatista, kanhing bilanggong pulitikal ug usa sa mga convenor sa Campaign Against the Return of the Marcoses and Martial Law (Carmma): “Duha lamang ang kabilin ni Marcos: ang mga krimen batok sa katawhang Pilipino ug tibuok katawhan, ug ang world-class nga pagpaghukhuk. Ug kung dili nato kini mapugngan, segurado nga malabwan ni Duterte si Marcos.”