Usa ka dakung binuang ug malinglahong bakak ang pagduso nga walay nahitabong masaker sama sa insidenteng Jabidah ilalim sa balaod militar ni Ferdinand Marcos Sr. Kini ang nahimong tubag sa mga Moro sa sublisubli nga pagdedeklara sa mga reaksyunaryong maka-Marcos nga buhatbuhat lang ug bakak ang mga masaker batok sa mga Moro.

Ilang nakita nga mahinungdanong dumdumong kini samtang nagkaduul ang eleksyon ug subli na usab nga nagpapansin ang mga pulitiko aron kuhaon ang ilang boto.

Usa sa maong mga masaker ang gitawag og Jabidah massacre kung asa gipatay ang 28 ka kabatan-onang Moro human mibalibad sa mando sa Armed Forces of the Philippines (AFP) nga patyon ang pareho nilang Muslim aron sakupon ang Sabah. Nahitabo ang masaker niadtong Marso 18, 1968 samtang ginabansay sila sa isla sa Corregidor, Cavite City.

Giila sa kasaysayan nga ang Jabidah massacre ang nahimong sinyales sa armadong pakigbisog sa Moro National Liberation Front (MNLF) na gitukod ni Prof. Nur Misuari niadtong 1969. Apan ang ginaila sa mga Moro nga pinakabangis ug pinakadakung kaso sa masaker sa ilang kasaysayan mao ang nahitabo sa Palimbang sa Sultan Kudarat niadtong Setyembre 24, 1974. Hangtud karon, lab-as pa sa panumduman sa mga biktimang nakaluwas ang makalilisang nga panghitabo ug kabangis nga ilang nahiaguman sa kamot sa pasistang pwersa sa estado.

“Kaadlawon kadto, ug bag-o lang nahuman ang ika-upat nga adlaw sa among mahinuklugon nga pagpatuman sa Ramadan dihang kalit ra mi gipaulanan og mga bala sa kanyon sa militar,” saysay ni Ama Amed, prinsipal sa usa ka madrasah sanawi (eskwelahan sa hayskul) nga nahinabi sa Ang Bayan. “Pipila ka barangay sa among lungsod ang naigo sa pagpamomba. Misinggit na ang mga tawo sa sobrang kahadlok, ilabina ang mga bata ug kababayen-an. Wala na miy mahimo kundili mag-ampo kang Allah.”

Batan-on pa lang si Ama Amed niadtong panahona nga nangandoy nga makahuman og eskwela aron makatabang sa susama niyang Muslim. Dihang miatake ang mga sundalo, lakip siya sa mga batan-ong nakaluwas ug nagtago sa lasang hangtud mihawa ang mga sundalo. Ingonman, pipila ka myembro sa iyang pamilya ang wala nakaluwas.

“Human sa pagpamomba wala pa nakuntento ang militar. Upat ka batalyon nga pwersa sa AFP ang miatake sa mga sibilyang komunidad ug gidakop ang tanang mga tawong ilang naabtan. Pugos nga giguyod ang mga lalaki ug gipriso sa mosque sa Tacbil sa Barangay Malisbong.”

Matud sa mga natibuok nga saysay sa mga biktimang nakaluwas, may 1,500 ka kalalakin-ang nag-edad 11 hangtud 70 nga gipreso sa mosque ang gipatay sa mga pasista. Adunay mga taho nga nagsulting mokabat sa 3,000 ang namatay sa lain-laing mga insidente sa maong panahon.

“Matag adlaw adunay gipagawas nga grupong tig-10 o mas daghan aron patyon. Sila mismo ang ginapakalot sa ilang lubnganan ayha sila gipusil sa mga sundalo. Kung magreklamo ang mga dinakpan nga nagutom ginaitsahan lamang sila og kopra. Pugos silang ginapahubo ug ginapahimo sa malaw-ay nga buhat, butang nga ginailang bug-at nga salaod kang Allah. Ilang gipasipad-an ug giyatakan ang among pagkatawo ug pagka-Muslim,” mihilak si Ama Amed sa pagdumdum sa iyang brutal nga kasinatian.

Nataho usab nga kapin sa 3,000 ka kababayen-an ug mga bata nga nag-edad og 9 hangtud 60 ang giaresto ug gipriso sa usa ka bodega sa baryo ug sa mga barko sa militar. Kapin 300 ka balay ang gisunog sa mga pasista.

“Daghang kababayen-an ang gilugos sa mga sundalo. Daghang mga bata usab ang namatay sa sobrang kagutom ug kalisud sa ilang kahimtang.”

Nahitabo ang masaker sa Palimbang duha ka tuig human gideklara sa rehimeng Marcos ang balaod militar niadtong Setyembre 21, 1972.

Matud sa pipila ka impormasyon, gikabalak-an kanhi sa rehimeng Marcos nga molapad pa ang kalihukan sa MNLF dili lang sa Palimbang ug ubang bahin sa Sultan Kudarat, kundili lakip na sa tibuok eryang langkub sa kanhi Central Mindanao Command sa AFP. Girason sa AFP nga laraw kuno nilang pig-oton ang mga rebeldeng MNLF. Apan ang gilunsad sa estado usa ka operasyong paphaon ang katawhan sa Palimbang. Sa mando sa diktador, gidirihe sa mga heneral sa AFP ang pagpamomba ug pagmasaker sa mga sibilyang Moro. Lakip sa nangulo sa pagpatuman niini ang gituboy ni Marcos isip gubernador kaniadto sa Sultan Kudarat nga si BGen. Gonzalo H. Siongco.

Gawas sa mga masaker sa Jabidah ug Palimbang, dili usab malimtan ang masaker sa Manili niadtong 1971. Dinhi, mikabat sa 70 ka tumotoo ang gipatay sulod sa ilang mosque sa Barangay Manili sa lungsod sa Carmen, North Cotabato. Nahitabo usab sa maong tuig ang Tacub massacre nga mipatay sa 40 ka sibilyang Moro. Pauli ang maong mga biktima human nga napakyas nga makabotar sa gipahigayong espesyal nga eleksyon. Giharang sila sa mga sundalo ug gipangpusil sa usa ka tsekpoynt sa lungsod sa Tacub sa Lanao del Norte.

Sa tibuok panahon sa pagharing militar ni Marcos naguba ang daghang komunidad sa Moro sa Mindanao, kapin 200,000 ang gipatay ug daghan ang napugos nga molayas, lakip na ang tunga sa milyong mibalhin sa Sabah, Malaysia.