Daling naundang ang tingog sa chainsaw dihang may miabot nga mga tawo sa luna nga gipanggabasan og kahoy nila Noy Teodoro ug Oring.

Nailhan ni Noy Teodoro ang niabot. Iyang mga si-lingan. Ang ilang Milisya. Mag duha ka semana na ang milabay human sa bagyong Pablo. Karon pa usab sila magkita.

“Maayong buntag, Brad!” pagtimbaya ni Noy Teodoro sa mga silingan.

“Maayong buntag Noy!” sa mga kaubang Milisya.

“Karon pa mo nakasuroy dinhi?” ni Oring ang pag-umangkon ni Noy Teodoro. “Salamat nga okey ra gyud mo , Brad.”

“Salamat nga okey ra pod mo, naka-surbayb sa bagyo! Karon pa mi dinhi dapita nakasuroy. Dihang nakadungog mi og tingog sa chainsaw, gisubay dayon namo” ni Noy Benny ang CO sa Milisya sa lugar. Ku-yog niya ang uban pang Milisya. Mga isa ka platun usab sila. “Nagsurbey mi sa mga erya ug kadaut sa bagyo.” Dugang ni Benny. Gilantaw niya ang mga kahoy nga gigabas nila Noy Teodoro ug Oring.

“Wala mo nakatambong sa asembliya sa Baryo miaging semana, Brad?” ni Noy Ingko ang PI sa Milisya sa baryo.

“Wala ra ba, Brad kay human sa bagyo, miadto mi sa akong pamilya sa mga parente namo sa laing probinsya. Ug kini lagi pag-uli namo, gitanda namo ning payag namo ug kining among chainsaw, okey pa man diay, mao nga gipanggabas namo kining mga natumba nga kahoy aron ibaligya, may buyer man ang mikontak aning akong pag-umangkon.”

“A mao diay, Brad nga wala ka nahibalo sa nahisgutan sa asembliya sa baryo kabahin sa mga natumba nga kahoy.” Ni Noy Ingko.

“Unsa man diay tuod, Brad ang mga nahiusahan? Blaynd gyud kaayo ko, Brad. Kay pag-abot man gud namo mingdiretso dayon mi diri sa among luna ug umahan,” ni Noy Teodoro. “Nia gani nanggabas mi aron mabaligya ning mga kahoy aron makapalit mi og bugas ug sud-an. Ug ang uban akoang i-reper adtong balay namo nga naguba sa sentro. Tugutan naman siguro , Brad ang magbaligya karon og kahoy labi pa nga nangatumba na halos tanan?”

“Kana gani ang dakong debate didto sa asembliya, Brad, kung unsaon ang mga kahoy nga nangatumba,” ni Noy Benny.

“Pero mosukwahi naman pod kini didto sa palisiya nga atong giuyoanan tanan sa asembliya, duha ka tuig nang milabay ang pag-implementar nato sa pali-siya sa logban, miagi pa kini og taas kaayong proseso. Bisan kadtong wala pay bagyo, may giayus pa gihapon kitang problema kabahin sa kahoy-kahoy.” Pagpaklaro ni Noy Ingko.

“Bitaw pod no? Mao diay nga wala koy nadunggan nga tingog sa chainsaw gawas ning amoa,” ni Noy Teodoro. “Unsa may nahiusahan sa asembliya?”

“Ang tanang mga kahoy nga nangatumba gamiton sa programa sa rehabilitasyon sa baryo diha sa pagtukod balik sa eskuwelahan, pagtukod sa mga kabalayan sa masa, pagtukod og klinik, barangay hall, pagtukod og simbahan ug uban pang panginahanglan sa baryo ug sa komunidad. Ug ang pagpabalik sa baga nga kalasangan,” ni Benny.

“May hiniusang pamaagi nga buhaton ang komu-nidad aron paspas nga maproseso ang mga kahoy alang sa panginahanglan sa katawhan. Maghisgot pa usab karon og taastaas kung unsaon ning programa nato sa pagpabalik sa kalasa-ngan,” ni Ka Ingko.

“A mao diay nga ganina, nakita nako sila Imok ug Densyo nga nagbalay-balay sa komunidad. Nagpamiting siguro no?” ni Noy Teodoro.

“May miting gyud karon, kay human-human naman ang eskuwelahan. Ang mga balay na sad sa mga masa ug kining sa mga kahoy.” Ni Benny.

“Sus, pastilan no? Lisud gyud ning di ta makaapil og miting. Wa gyud nasubay ning akong gibuhat sa nahiusahan sa baryo. Angay gyud diay kong dakpon. Unsa kaha ang akong kaso?” ni Noy Teodoro. Nangatawa ang managsilingan.

“Masabtan ra, Brad. Wa man diay ka nakaapil og miting. Wala man kay intensyon nga maingon ani. Maayo na lang, giadto gyud dayon namo ang tingog sa chainsaw.” ang pagpaklaro ni Ingko. Misindi sa iyang tabako kang Noy Teodoro.

“Lisud bitaw ning walay kalasangan. Tan-awa ang atong palibot, putol tanan ang mga kahoy? Hurot sa mga dagkung logger; gitiwasan pa ni Pablo. Unsaon na lang ang atong mga tinubdan sa tubig?” ni Noy Teodoro.

“Mao gani, Brad nga maghisgot sa tigum karon kabahin sa rainforestation.” ni Benny.

“Rainforestation? Unsa na?”

“Kampanya sa pagpananom og kahoy. Aron mabalik ang orihinal nga lasang. Kaniadto may programa naman kita, karon mas pakusgon pa gyud labi pa nga wala na gyud tay masilungan ‘ron, o, perte na kainit,” ni Ingko.

“Nindot gyud ana, Brad, maghimo gyud ta nursery sa KRB, aron kanunay may supply kita sa seedlings para sa atong programa. Ug may mga tawo gyud ta nga iasayn nga mag-atiman sa nursery og mosubay sa programa. Kanang moseguro nga naatiman gyud ang gitanom nga kahoy. Sa daan natong programa wala ta maghimo og nursery ug gani bisan unsa na lang ang gipangtanom sa atong mga silingan nga puros ra pod commercial nga kahoy. Mao nang balo pod ta og husay sa mga nanamom og kahoy nga iba-ligya.” ni Noy Teodoro.

“Husto. Pagkanindot sa imong sugyot. Karon priority nato ang mga kahoy nga fruit trees. Ug mga kahoy nga mo-pabalik sa watershed ug mga tinubdan sa tubig,” ni Ingko.

“Ug subli natong rebyuhon, kay morag nalimtan na, nga kung moputol kita og kahoy kay gamiton sa panginahanglan sa komunidad, kada usa ka kahoy nga maputol, tamnan og 20 ka kahoy. Mao gihapon, bawal ang pagputol sa kahoy 30 metros gikan sa sapa.” ni Benny. “ Ug ang matag GB matag bulan, motarget og 100 ka kahoy nga itanom,” dugang ni Ingko.

“Uyon ko niana, Brad. “ ni Noy Teodoro.

“Yuna pa, Brad sa hinanali, unsaon tuod nato ang atong pagkaon? Di man diay kita makabaligya sa mga natumbang kahoy?” ni Noy Teodoro.

“Nasulbad na kana, Brad. Ang tanan nga moapil sa komunal ug lusongay, maoy prayoridad nga makadawat og rasyon nga pagkaon. May mga iskedyul na sila, busa ayawg dugay sa pagpalista ug pagsalmot ha,” ni Ingko.

“Salamat, Brad! Sa makausa pa mangayo ako og pasaylo,” ni Noy Teodoro.

“Sublion nako, Brad, nag-logban man gani ta nga wala pay bagyo, samot na karon. Triplehon nato ang atong paningkamot nga matamnan og mga kahoy ang giila natong mga watershed. Ug samot nga mahimo tang igmat sa paatik sa mga dagku ug langyawng negosyante ug sa reaksyunaryong gobyerno sa programa nila sa dinagkung pagmina ug mga plantasyon,” ni Ka Ingko.

“Husto gyud ka, Brad. Dili lang ang karon ang atong tan-awon kung dili lakip usab ug labaw sa tanan ang ugma!” ni Noy Teodoro.

“Na, hala di na ta maglangay, perte man diay ka-importante ning atong hisgutan, di basta-basta!” ni Oring nga mikuha sa iyang mga gamit ug miuna-una og lakaw.

“Hayag kaayo ang atong ugma!” ni Noy Teodoro. Wa kapugngi ang iyang kadasig.

Dungan silang nanglakaw aron mo-tambong sa asembliya sa baryo.

___
Unang gimantala sa Pasa Bilis! Marso 2015 nga isyu.
(Pasa Bilis! Ispesyal nga Isyu, Disyembre 4, 2022)