Hayag na ug hinay-hinay nang nihupay ang hangin. Taligsik na lang ang ulan. Nibarug si Eloy ug nagsusi sa iyang palibot. Nibarug pud ang iyang pamilya. Wala silay mailhan sa ilang nakita. Wala nay gatindog, balay man o kahoy o tawo. Ang palibot daw giagian og roundup, walay ni usa ka berde nga matang, murag gisilaban ang kayutaan. Pero buhi silang tanan, dakong pasalamat ni Minggay.

Nagsugod nag tapok ang mga tawo nga daw naalimungawan. Wala madugay nagsugod na ang mga sangpit nga nagpakitabang. Gidagan ni Eloy ug sa ubang silingan si Tiyo Seryo nga nalugpitan sa batang ang tiil. Dako ang samad ug dayon gibaat nila ni og nuog. Sunod-sunod na ang mga sangpit.

Usa ka pamilyahan ilalum sa ilang balay nga nahugmak. Ang bata nga dili makita sa iyang inahan. Ang hayblaron nga nalipong. Ang bana nga nagluwas sa kabaw pero karon dili na makatabok sa hilabihan ka dako nga sapa. Ang buntis nga nagahilab ang tiyan pero kulang pa sa bulan.

“Daghang kinahanglang tabangon,” hunahuna ni Eloy. Nilingi siya ug nakita niya ang batan-ong silingan nga si Undo.

“Do, adtoa si Ate Minggay nimo, ingna daghang samaron ug tabangonon diri sa sentro. Pagdali!” iyang hugot nga mando.

Nibalik si Undo nga kabiba na ang ilang gamay ug si Minggay nagsunod, dala ang bag sa medikal. Si Minggay usa ka medikal sa baryo nga gibansay sa mga Hukbo ug gihatagan og pipila ka gamit. Nanumpa kini sa iyang tahas nga mosubaybay sa kahimsog sa iyang isig-ka-tawo ug moatiman sa mga balatian niini. Lakip na pud sa iyang pagpanumpa ang pag-atiman sa Hukbo kon masakit kini o masamaran. Nanumpa si Minggay nga buhaton kini tanan alang sa pag-asdang sa rebolusyon nga maoy molingkawas nilang mga kabus nga mag-uuma.

“Si Inday na ang nag-atiman sa balay ug sa iyang manghud nga usa,” ingon ni Minggay. “Asa ang mga pasyente?” iyang sumpay.

Gitudlo ni Eloy ang mga tawo. Kon buot hunahunaon, ang tanan sa ilaha samdan sa bagyo, naa lay gamay ra ug naa puy dako-dako pud. Ang wala kaayo nagrabihan giingnan ni Minggay nga mangitag tubig aron mahugasan ang ilang mga samad ug malimpyo ang ilang mga lawas. Ang mga dili na katindog, iyang giusa-usa og hilam ug gipangtambalan taman sa iyang natun-an ug taman sa iyang makaya. Dinaginot kaayo ang paggamit niya sa mga panglimpyo kay wala nay masaligang hagonoy ug bayabas sa palibot. Ang antibiotic gireserba niya sa kinagrabihan gayud nga kaso.

“Minggay! Naay batang nalubong diri! Wa na ga-ginhawa, patay na siguro ni!”

Dalidali niadto si Minggay sa nagsangpit. Ang bata gigakus sa silingan nga nakakalot niini sa lapok, ang inahan, naa sa kiliran kakuyapon sa kaguol ug sa kakapoy.

Gihigda ni Minggay ang bata sa yuta ug dalidali nga gilimpyuhan ang nawong. Si Potpot man diay, usa sa pinakabibong bata sa komunidad. Wala na kini ga-ginhawa ug lagum na pud. Gibutang ni Minggay ang iyang dalunggan sa dughan ni Potpot ug murag naa siyay madungog nga hinay kaayo nga pitik. Giduot niya iyang dalunggan. Naa gyud. Dalidali niyang giabli ang baba sa bata ug gikuot ang lapok nga napunsisok didto. Gipislit ang ilong aron igula pud ang lapok. Nihanggab siyag dako ug gibutang ang iyang baba sa baba sa bata ug nibuga og kusog.

Gitangtang niya iyang baba ug nibalik ang ha-ngin. Nihanggab na pud siya ug gibugahan ang bata. Makaduha. Makatulo. Makaupat. Nagsugod nag tulo ang luha ni Minggay, “Pot, sige na Pot, ayaw mi biyai, Pot.” Ikalima. Ikaunom.

Sa ikapitong buga, niubo ang bata ug mibugwak ang lapok gikan sa iyang baba ug ilong. Sige siyag ubo. Apan nagaginhawa na siya. Gitakilid ni Minggay ang bata ug gihabulan sa nakita niyang sako sa kiliran. Wala siya nakamalay nga gialirongan na diay sila sa mga tawo ug paglingi niya sa mga nawong anaa ang mga luha ug katawa sa tumang kalipay sa usa ka kinabuhi nga wala damha naluwas.

“Kas!”

Sa dihang nakadungog siya sa usa sa pinakahinam nga sangpit sa kalibutan. Gipaningkamutan diay sa mga kauban nga maabot ang komunidad tungod sa kabalaka kon nangaunsa na ang mga tawo. Bisan taliwala sa ilang kalisang ug kalisud, nakabalo ang mga kauban nga posibleng mas nalisang ang mga masa ug mas naglisud. Ug tuod man gisugat sila sa mga masa nga daw nahuwasan sa ilang presensya.

“Kas, tabangi mig alsa aning batang!”

“Kas, ang akong mama wala pa nako nakita!”

“Kas, tugnaw kaayo!”

Nakabalo si Minggay kinsa ang iyang gipangita ug sa dihang nakita niya kini, iya kining gidagan ug gihangop.

“Kas Bunso, nahurot gyud ang akong betadine! Murag naay bali si Tyo Seryo! Si Sonya nagbusog ang tiyan, 8 pa man siya ka bulan! Si Pot-pot, Kas, niginhawa gyud pero wala pa magmata! Ang mga bata, Kas, unsaon nato sila?” ug padayon ang naghangos nga mga update ni Minggay. Paminaw niya nga daw batang ang gibug-aton sa naalsa sa iyang dughan sa dihang nakita niya ang platun medikal nga si Bunso.

“Sige, Nay, usa-usahon nato, Nay,” maoy maalam-alamon nga tubag ni Bunso, dala na ang pag-agbay kang Minggay. Ug gipangtawag niini ang uban pang mga medikal aron madungog ang mga istorya ni Ming-gay ug maatiman ang mga pasyente.

Sa palibot, ang ubang mga kauban nagtaud na og mga rinkurten ug gipangtapok ang mga tawo ilalum niini. Gihanigan og mga tabla ug mga sanga ang ilalum aron malingkuran nila. Nagpagawas pud sila sa ilang mga uga nga sinina, kay kanunay man kining nakaputos sa selopeyn sulod sa ilang mga pak, ug gipang-apod-apod sa mga tawo. Naa puy pipila ka kauban nga nakahaling na ug nagpagawas nag mga lod nga bugas, ambot kon asa nakakuha og uga nga kahoy panghaling.

Kalma na ang tanan ilalum sa mga rinkurten. Nagsugod nag kiat ang mga nainitan na nga mga bata ug ngisi ang mga hamtong. Nagsugod na pud ang mga istorya kon nag-unsa sila panahon sa kusog nga hangin ug ang mga kanhing makalilisang nga mga higayon, nahimo nang kataw-anan. Sama ni Isyot nga gilupad sa hangin ug maayo na lang nakagunit pa sa lawas sa lubi. O ang mga sinina nga gisulod ni Aning sa bag nga buslot. O ang balay nga niharag sa tuo dayon sa wala pero wala gayud natumba, nahugmak lang ang tiil. Kani tanan gipatuyangan sa kauban, pamaagi nga makapadayag ang mga masa ug maibanan ang ilang trauma.

“Tabang, Kas!”

Naay nasiplatan sila Eloy nga orokan nga kahon nga galutaw sa baha nga sapa. Ug taliwala sa nag-haguros nga sapa, klaro kaayo ang tiyabaw sa usa ka puya. Lisud kani languyon pero nagsulod na si Eloy sa sapa ug gigunitan na lang siya sa usa ka kauban, si Kas Erning. Abtik nga nisumpay ang ubang mga masa ug kauban hangtud naabot ni Eloy ang orokan. Delikado ang kahimtang nila sa kakusog sa sapa ug sa mga naanod nga butang pero nabira ra sila pabalik sa sabang sa hiniusang kusog sa masa ug kauban.

Naa gyuy bata ang sulod sa kahon nga plastik. Wala pay tuig, sa banabana ni Kas Bunso. Namula na kinig tiniyabaw, posible sa katugnaw ug sa kagutom, inosente sa mga panghitabo sa iyang palibot. Naggunit na si Minggay og uga nga nuog. Gialsa niini ang bata ug dungan ang katingala kon kang kinsa kaha ning anak. Hilum kaayo ang mga tawo nga nag-alirong sa bata ilalum sa rinkurten.

“Sa sunod gani, Kas Erning, ayaw ko guniti intawon sa akong hawak kay gidkanon kaayo ko!” reklamo ni Eloy. Ug nabuhian ang usa ka kolektibong hagakhak sa kalipay sa mga tawo nga nagduyog sa pag-atubang ug milampus batok sa pinakakusog nga bagyo sa kasaysayan.

Sa gawas, hinay-hinay nang nilurang ang ulan ug nigimaw na ang kainit sa adlaw.

___
Unang gimantala sa Pasa Bilis! Hulyo 2013 nga isyu
(Pasa Bilis! Ispesyal nga Isyu, Disyembre 4, 2022)