Dili na bag-o sa mga masa ang may mamatikdang nagpahi-ping tawo sa ilang komunidad. Siguradong may full operation na pod ang mga sundalo. Sayod si Nong Daniel, kalambigit na sad kini sa dinagkung pagmina. Dugay na kining plano sa gubyerno. Bisan wala pa ang bagyong Pablo, duna nay mga surbe-yor nga nanganhi. Nakadawat pod sila og sulat gikan sa 76th IB nga paadtuon sila sa ilang headquarter. Pasurende- ron ug papirmahon og kasabutan. Apan wala sila moadto. Wala silay sala, dili sila mga kriminal.

Luyo sa namatikdan, nagpadayon ang kapin 60 ka mga masa sa ilang pagpanghagbas sa komunal nga bag-o nilang giablihan. Komunal kini sa humay, mga tulo ka ektarya. Kinahanglan makaprodyus sila og pagkaon human gidaot sa bagyo ang ilang mga pananom. Nasabutan sa KRB ug mga organisasyong masa nga mas palagsikon ug ipataas pa ang ani sa komunal ug mga lusong.

“Pamahaw usa mo!” ni Kas Karding, kuyog ang ubang Milisya. Dala nila ang pagkaon. Sila ang nakaasayn magluto para sa mga nagkomunal. Giduol ni Nong Daniel ang mga Milisya.

“Kas , unsay apdeyt sa namatikdan? Kadtong gikatingad-ang tawo sa atong komunidad?” pangutana ni Nong Daniel.

“Nakita namo ang mga tunob. Bag-o pa lang gyud. Sa dili madugay, magpakita na ang mga pasista,” tubag ni Kas Karding.

“Mas igmat na siguro sila karon. Ang mga kabron! Kay sa miagi, nadakpan man ang ilang asset, nagpabuang-buang.” Gitunol ni Nong Daniel ang gulay nga sud-an para sa mga nagkomunal.

“Sakto 60 ang nitambong? Way absent?” Mipahiyom si Kas Karding. “Siguradong daku ang agi ug ani,” dugang pa niya, dala inom og tubig gikan sa kontiner.

“Oo, daku ang tabang nga mag-ases kada human sa trabaho.” Ang pag- isplikar ni Nong Daniel.

“Nagsaysay ang mga kuyog nakong milisya, mas nagkasuod mi ug nagkailhanay human sa bagyo. Tungod sa komunal, maingon nako nga mas organisado mi karon. Ug mas lig-on nga moatubang sa mga hagit,” esplikar ni Kas Karding. Gilantaw niya ang komunal sa pikas tampi. Naggilak-gilak ang pagbuntis sa humay nga daw gagmayng bulawan nga nagpahipi sa mga dahon.

Si Nong Daniel ang tsirman sa Ekonomiya sa Komiteng Rebolusyonaryo sa Baryo, ang gubyerno sa katawhan nga ginatukod sulod sa mga baseng gerilya.

“Karong bulana pwede nang kutkuton ang kamote nga among gitanom. May bahin didto ang mga bata. Hasta mga tigulang o nagsakit, may bahin usab sila,” ang pahibalo ni Kas Karding.

“Sige paragas ki. Molibot pa mi didto sa tumoy. Tawag sa gimbuhaton,” ni Kas Karding, samtang gisukbit niya ang kalibre .38 sa iyang kiliran.

“Amping mo, ug salamat sa pamahaw!” singgit sa nagkomunal, samtang mibaktas na sila Kas Karding padulong sa ilang direksyon.

Nagpadayon sila Nong Daniel sa ilang pagpanghagbas. Dali ra nahawan ang tulo ka ektarya. Dasig ang tanan. Sigurado si Nong Daniel, parehas sila tanan og gihunahuna—ang makakaon sa humot ug tam-is nga humay. Tungod sa bagyong Pablo, ug sa grabe kalisud nga nasinati, nakamugna sila og mga lakang unsaon subling makabangon: pinaagi sa tinuod nga pagtinabangay.

Pak! Pak! Pak! Praaaaaak!

“Dapa! Dapa!” misyagit si Nong Daniel dala senyas sa tanan.

Pak! Pak! Pak!

“Kinsay lider ninyo diri?” ang pangutana sa usa ka sundalo. Kadto siguro ang tingog sa labaw sa mga sundalo, huna-huna ni Daniel. “Daghan diay mo ha. Mga NPA mo nu? Asa ang inyong mga armas?”

“Sir, mga mag-uumang lumad mi diri sa among komunidad. Mga saysentahon mi tanan.” Ang ingon ni Nong Daniel nga nakadapa.

“Atik!” Gitadyakan ang paa ni Daniel sa sundalo. “Maayo kaayo mo manubag ha!”

Gitionan sa mga sundalo ang mga nakadapa. Nakita ni Nong Daniel ang ilang mga patch, 76th IB, walay mga pangalan.

”Niadtong una, nawala diri ang among kuyog. Kamo ang nagbuhat niadto no?” ang paningka sa sundalo.

Umod na sa yuta sa pagdapa ang mga masa.

“Sir, mga sundang lang ang among nakita. Walay mga armas.” Ang report sa usa ka sundalo sa ilang labaw nga maoy nagsige og panghuraw sa mga masa.

“Sige, tapoka mga sundang tanan. Kabalo na ka unsay buhaton,” ang kumand sa ilang labaw samtang gikwilyohan si Daniel aron patindugon.

“Bangon mo tanan, sunod mo kung asa mi moadto.” Gipauna sa sundalo si Daniel. Mabati niya ang buka sa armalayt sa iyang kilid.

Taodtaod nakita ni Nong Daniel ug mga masa nga gidauban na ang ilang mga gamit panguma. Sayanga sa mga sundang ug lagaraw! Gihaguan nila’g kuha ang gamit panguma sa lungsod nga gihatag sa mga mitabang kanila isip suporta human sa bagyo. Gidauban lang! Mga tampalasan!

“Didto sa inyong sentro sa komunidad!” ang ingon sa sundalo, sabay tuklod kang Nong Daniel.

Sa komunidad, nanggawas ang mga bata ug mga nanay, lakip na mga tigulang. Ang uban sa mga bata miha-ngop sa ilang mga ginikanan. Nangahasi. May nagkurog pa ang mga ngabil. Nanggihilak ang gagmayng bata.

“Sir, maayong buntag kaninyo. Unsa ni?” ang pangutana dayon sa usa ka nabalaka nga baryo kapitan.

“Tinuod ba nga mga lumulupyo sila sa baryo?” ang pangutana sa sundalo sa bokap.

“Sila ang mga opisyales ug mga membro sa asosasyon sa mga mag-uuma diri, Sir. Nganong inyo silang gidala diri, Sir? Iskedyul nila karon sa pagpanguma aron may makaon ang ilang mga pamilya human sa kadaut sa bagyo,” sa bokap.

“Gisiguro lang namo nga mga lumulupyo gyud sila diri ug masiguro ang among kaluwasan. Lisud na, may kauban kaming nawala diri sa inyong lugar,” ingon sa sundalo. Gitutukan niya ang bokap.

“Maayo unta nga mopalayo ‘sa mo, Sir, kay lisud na. Delikado ang komunidad, Sir, daghang mga bata…” sa konsehal sa baryo.

“Wala man mi buhaton. Padayon lang mo, kay magpadayon pod mi sa among trabaho,” ang insister sa sundalo. Nagsunod lang mi sa order sa among labaw. Pero kung NPA ang moari, papuy-on pa ninyo og binulan.”

Misulod og miplastar ang mga sundalo sa barangay hall ug mga duol nga balay niini. Misinyas ang sundalo. “Dalhi mi diri og tubig, kaldero ug manok!”ang ingon sa sundalo kang Daniel. “Timan-i ninyo kung may mahitabo sa amoa diri, masakeron mo namo tanan! Klaro?!?” ang pagpanghulga sa sundalo.

Nadungog nila Nong Daniel nga giinterogar og maayo sa mga sundalo ang usa ka masa.“Kining giingon ninyong uma, para asa man nang uma? Nganong pagkadaku ba? Para isuporta na pod sa mga NPA?” ang pasangil sa sundalo.

“Human sa bagyo, nagtinabangay ang mga mag-uuma niining komunidad aron makabangon dayon. Giatiman dayon namo nga makatanom para masulbad ang pagkaon, Numero uno nga problema sa mga tawo diri, Sir, ang pagkaon, busa nakahimo dayon mi og solusyon,” ang pagpalawig sa usa ka masa.

“Pagkaon sa mga komunista!” ingon sa sundalo.

Wa na mitubag ang mga masa. Nagpugong lang sila.

“Unsa ka tinuod nga diri pod nagpondo ang mga NPA sa inyong komunidad niadtong bagyo?” dugang pasangil sa sundalo.

“Naa man gyud na sila, Sir, labi pa kay bukid ni, apan dili na sila gapundo diri. Molabay lang. Moadto didto sa bukid. Tanang bukid may NPA,” ang ingon sa usa ka masa nga kuyog ni Nong Daniel.

“Mao gani nga diri mi mopondo taliwala ninyo aron di mi mahilabtan sa mga NPA,” sa sundalo.

“Bawal man na sa CARHRIHL*, Sir. Gihimo mi ninyong taming. Manubag gyud mo. Bawal gyud ang pagpondo sa mga sundalo sa mga komunidad,” sa usa ka dalagang masa nga miyembro sa asosasyon. Wa na kapugong.

“Wala mi pakialam anang CARHRIHL, kasuhi lang mi.” tubag sa sundalo.

“Nong, nakasabot na kaha ang mga tawo?” pangutana sa mga masang nagpanon uban ni Daniel. Miyango siya, puno sa determinasyon.

Nakita sa mga masa nga nagsige pa og pangatawa ang mga sundalo. Gibandalan ang dingding sa barangay hall nga “NPA pisot!” Nanggitaod ang mga sundalo sa ilang duyan human nakakaon.

Ang mga tawo sa komunidad, nasa-yod na sa ilang buhaton. Kadtong usa ka inahan ginerbiyos, nagkalibanga. Gipahilot nila ug giakyuhan. Kompleto ang komunidad sa mga medic.

“Safe pa ta, over. Manok manok na mi diri. Dali na mo diri kay stage 2 na ta sa atong program.”

“Roger, paabuta lang mi. Dagku ang mga kahoy nga naa diri natumba sa among giagian.” Ang tingog sa vhf radio sa mga sundalo.

Hinanok nga natulog ang mga sundalo sa barangay hall. Gipangkapoy. Lima ka adlaw na diay silang walay tarong tulog.

Kadlawon, hinayhinay nga nanganaog ang mga masa sa ilang mga payag. Si Nong Daniel, naa sa unahan. Bitbit ang mga bata, kuyog ang mga tigulang. Hinayhinay nilang gisubay ang dalan paingon sa lungsod. Tama-tama mga alas sais sa buntag moabot na sila sa lungsod. Ipasibaw nila sa publiko ang ilang kahimtang. Dulom. Pero mas dulom kung magpabilin sila sa ilang komunidad ku-yog ang berdugong mga sundalo.

Pak! Pak! Pak! Boom! Boom!

Madungog pa ni Nong Daniel ug mga masang namakwit ang buto-buto. Sila na to, sila na! Sikretong mipahiyom si Nong Daniel ug mga masa. Dasig sila nga nagbaktas. Nabanatan na gyud ang mga pasistang kaaway nila Kas Karding, ang iyang igsuon nga maoy milisya sa komunidad.

*CARHRIHL – Comprehensive Agreement on the Respect for Human Rights and International Humanita-rian Law

____
Unang gimantala sa Pasa Bilis! Abril 2015 nga isyu.
(Pasa Bilis! Ispesyal nga Isyu, Disyembre 4, 2022)