“Saan mi a kayat ti mall, agawen na ti daga ken pukawen na ti kabiagan ti marigrigat a dasig!”

Daytoy ti ipukpukkaw dagiti umili aglalo dagiti mannalon kasilpo ti plano ti XRC Mall Developers Incorporated nga itakder ti P640 milyon a Bulanao Public Market and Commercial Center project manipud iti pribado a panagpuunan. Nakasilpo daytoy iti Build,Build,Build a programa nga ipanpannakkel ti Rehimen US-Duterte. Resulta met laeng daytoy ti linteg ti gobierno a pagbalinen a pribado dagiti pampubliko a lugar, pasdek ken dagiti dagdaga ti umili kasta met dagiti ansestral a dagdaga.

Ti XRC ket kukua da Alex ken Aida Cruz. Daytoy a kompanya ket adda ti negosyo iti pinansya, restaurant, hotel inggana nag-expand daytoy iti panagdevelop dagiti malls. Kadagiti malls nga ipatakder da ket kangrunaan a mang-okupar wenno agnegosyo ket dagiti dadakkel a pribado a kompanya kas iti SM, Robinson, Jollibee ken dadduma pay.

Ti mall kadi ket buya ti panagdur-as?

Rumbeng a padur-asen ti gobierno dagiti pampubliko a pasdek kas iti market ta daytoy ket para iti umili ngem saan a rumbeng a maipaima daytoy kadagiti pribado a kompanya nga ti panggep ket pabalinen daytoy a negosyo.

Pagganansyaan laeng dagiti kompanya ti umili babaen kadagiti panagsingir ti nangato nga abang ken panangipataw kadagiti kondisyon ken rekisitos kadagiti agabang. Ti public market ket isu ti sentro ti paglakoan dagiti mannalon manipud iti nadumaduma a baryo iti uneg ken ruar ti probinsya. Nawaya a maisangpet ken mailako dagiti nadumaduma a produkto ti umili. Isu ti paggapuan ti cash a kasapulan dagiti umili nga aglaklako aglalo dagiti nakurapay a mannalon. Agnam-ay met dagiti gumatgatang gaputa presko ken nalaklaka ti presyo dagiti lako. Ti nabiag, nasayaat ken nawaya a relasyon dagiti aglaklako ken dagiti gumatgatang ket bunga ti nabayag a panawen a panaglilinnangen ken panagtitinnulong da. Nu maipatakder ti Xentro Mall iti Tabuk ket agbalin a pribado ti panangmanehar iti public market gaputa maysa a pribado nga investment daytoy ken dadaelen na ti sigud nga urnos ti umili. Ti pannakaipatakder ti mall ket saan a panagdur-as para iti amin nga umili nu di ket para laeng iti sumagmamano nga agganansya.

Iti nabayag a panawen ket maparigatan ti umili gaputa maipangpangruna ti interes dagiti kapitalista ken ganganaet a kompanya kadagiti pampubliko a serbisyo koma. Dagiti hospital, eskwelaan, kalsada ken inggana market ket maipaima kadagiti pribado a kompanya ken negosyo isunga imbes a serbisyo ket dangran ti ipaay na iti umili. Nu kayat ti city government ti Tabuk a padur-asen ti public market ken pangkabiagan ti umili, apay nga saan a ti pondo a naggapu iti buwis ti umili ti usaren imbes nga maipribado daytoy?

Ania ti epekto kadagiti aglaklako iti Bulanao Public Market?

Uray ibagbaga da a saan maawanan ti pangkabiagan dagiti sigud nga aglaklako iti Bulanao Public Market, saan da kabaelan a makikumpetensya kadagiti dadakkel a negosyo kas iti Robinson’s Supermarket wenno SM Savemore nga addaan ti dadakkel a kapital. Isunga, sigurado a maabak ken maawan dagiti babassit nga aglaklako ken negosyante. Kasta met lang, iti proseso ti pannakaipatakder ti mall, maiyalis iti sabali a disso dagiti aglaklako ken nu panawen a malpas ti construction ti mall ket mapiliyan dagiti mabalin nga aglako iti daytoy babaen iti patakaran ti XRC. Isunga saan a sigurado a makasubli amin nga aglaklako iti public market gaputa daytoy ket nagbalin a pribado a sanikua ti XRC ken isuda ti mangidiktar iti amin.

Ania ti malabsing a karbengan iti panangipatakder daytoy a mall?

Ti maysa pay a dakkel a problema nga ibunga ti daytoy a mall ket laksid iti public market iti Bulanao, sakupen na met laeng dagiti balbalay ken establishment nga agnaed iti aglawlaw ti public market. Nasurok 5 ektarya a kadagaan iti tengnga ti Bulanao ti target a sakupen tapno maipatakder ti mall nga addaan ti public market ken transport terminal. Kayat a saoen ket mademolish ti umili uray naideklara da ti nagyanan da ken adda pay permit dagiti establishment, balbalay ken regular nga agbaybayad da iti buwis. Nayon pay, awan ti husto a naaramid nga FPIC. Idi laeng January 22 ket nagpaayab ti city government ken ti representative ti XRC tapno ipresenta daytoy a proyekto kadagiti tattao nga agnaed iti daytoy nga erya. Dagus met nga inrehistro ti umili ti oposisyon da ditoy a proyekto. Iti mismo a nasao a pulong ket inpadanon ti Bulanao Public Market Stall Owners, Vendors and Consumers Association wenno BPMSVCA ken ti dagiti apektado nga umili ti panangsupiat da iti plano a mall ken ti request da a saan a makibiang ti XRC ti panangpadur-as iti public market.

Mangted kadi ti nayon a pangkabigan daytoy a proyekto?

Basar iti linteg, maiduron dagiti developer a mangala dagiti agtrabaho manipud iti umili mismo iti lugar nga addaan ti proyekto. Ti kuna ti XRC ket 80% kano kadagiti agbalin nga construction workers iti daytoy a proyekto ket magapu iti Kalinga mismo. Ngem daytoy ket saan a permanente a panggedan ta nu malpas ti proyekto ket awanen met lang ti trabaho dagiti nagbalin a construction workers. Kasta met, kadagiti agbalin nga empleyado nu maipatakder ti mall ket kontraktwal da latta ken laklak-amen da kadagiti mananggundaway a sistema ti panagtrabaho a nababa ti sweldo, sobra-sobra ti trabaho ken awan seguridad ti salun-at ken kabiagan.

Agnam-ay kadi dagiti umili iti daytoy?

Ti kuna da P7 milyon a tinawen ganansya ti city government manipud iti business taxes, permits ken dadduma pay a mabayadan manipud iti daytoy a proyekto ket saan na a mabaloran ti dangran ken disturbo iti kabiagan ti umili iti Tabuk. Maagawan da ti daga, kabiagan ken agbalin a pribado ti maysa a serbisyo publiko para kenyada. Kas iti adal manipud iti kapadasan ti Manila, nu sadinno ket uppat a public market ti pinagbalin a pribado ti XRC idi panawen ni Mayor Joseph Estrada (Sta. Ana Market, San Andres Market, Sampaloc Market ken Trabajo Market) ken nu sadinno ket agnamnama ti city government a makakolekta ti dakkel a buwis, saan pulos a nagbayad ti XRC ti P14.38 milyon nga obligasyon na iti LGU para iti tawen 2017-2019. Kasta la ngaruden ket adu pay dagiti napatakyas ken nalugi nga aglaklako kadagiti public market a prinibitisa ti XRC. Iti kastoy a kasasaad ket awan ti sabali nga agganansya nu di ket dagiti dadakkel a negosyo ken kompanya.

Ti ramut ti panaggundaway, panagrigrigat ti umili ket bunga ti kagagalad ken krisis ti mala-pyudal, mala-kolonyal a sistema ti gimong a Pilipino, ti bulok a sistema nga iturturayan ken tengngel ti agar-ari a dasig ti burukrata kapitalista, apo’t daga ken ti amo da nga imperyalista. Amin nga interes ken negosyo ti agar-ari a dasig ken imperyalista ket ti gobierno, AFP-PNP ti kangrunaan nga instrumento da, ti killo a linteg ken ranggas ti pamuspusan da tapno lappedan da dagiti umili a sumupiat. Ti mall ket bagi ti sumagmamano a tao a naggapu iti managgundaway a dasig. Dagiti agnaed iti aglawlaw ken umili nga aglako ken gumatang iti market ket naggapu iti marigrigat a dasig aglalo ti mannalon, isu ti paggapuan ti ikabiag da, ti public market ket agserbi iti umili, saan a kadagiti kapitalista. Nu mapalubusan ti mall ket pukawen na ti kabiagan ken nasayaat a panaglilinangen dagiti nalawa nga umili. Isunga husto ti takder ti umili a saan a rumbeng a palubusan daytoy. Ti mapagngeddeng ket ti panagkaykaysa dagiti maapektaran nga umili iti entiro a probinsya. Napigsa ti boses ti umili nu agtultuloy a naurnos ken lumawlawa ti panagtignay da a mangsupiat iti daytoy. Rumbeng a tumakder, ilaban, salakniban ti biag ken kabiagan. Agaramat iti nadumaduma a pamuspusan tapno saan a matuloy daytoy a mall.

###