Samtang atong ginasaulog ang ika-51 ka tuig nga Earth Day, atong ipasibaw ang panawagan nga “Panalipdan ang Kalikupan ug Batukan ang katalagman sa katawhan nga si Duterte!”

Sa milabay’ng mga tuig, gihamparos ang atong nasud sa lain-laing kalamidad nga mibiktima ug mipatay sa ubay-ubay’ng ihap sa katawhang Pilipino. Lakip sa ingon mao ang bagyong Sendong, Pablo, Yolanda ug Ulysses. Taliwala sa halos matag tuig nga pag-antos sa katawhan sa kinaiyanhong katalagman, wala sagihapon kini nahatagan og tino ug planadong pagtagad sa nagpuli-puling administrasyon. Labaw sa tanan, padayon usab ang pagpanggun-ob sa mga dagkong mina ug plantasyon sa atong bahandi nga maoy nag-ugat sa pagkaguba sa kinaiyahan.

Kaniadtong Abril 13, 2021 lamang, gipirmahan ni Rodrigo Duterte ang Executive Order 130 nga nagtugot sa gobyerno nga mosulod sa bag-ong mga kasabutan sa pagmina. Pinaagi niini, imbes nga pugngan ang paghamparos sa lain pa’ng mga kalamidad, gitugutan pa hinuon ni Duterte nga labaw pa’ng gub-on ang kinaiyahan. Dugang pa’ng katalagman mao ang pagpabilin sa Mining Act of 1995 nga nagatugot sa 100 porsyento nga pagpanag-iya sa mga langyaw’ng korporasyon sa yutang pagaminahon.

Sa rehiyon, nag-ung-ong na ang mga dagkong mina pinaagi sa pagmontar og mga kalsada sa mga hilit nga lugar. Sa pasiuna pa lang, dakong kadaot na sa kinaiyahan ang hatud sa pagpalapad og mga kalsada. Sa Brgy. Manggaod, Cabanglasan padulong sa Kapalong, pananglitan, gipamutol sa gobyerno ang mga dagkong kahoy ug gipangbanlas ang yuta aron mamontar ang two-lane nga kalsada.

Kaylap usab hangtud sa kasamtangan ang hungog nga “reporestasyon” pinaagi sa Enhanced National Greening Program (ENGP) nga nagaduso lamang sa pagpananom og mga komersyal nga kahoy sama sa falcatta, gemilina, ug uban pang ibaligya nga kahoy. Pinaagi sa ENGP, ginabawalan na ang mga mag-uuma nga magtanom sa mga batakang pagkaon ug dili na dayon kini matikad kung natamnan na. Busa, usa usab kini sa nahimong gatasan sa DENR ug NCIP nga nagresulta na hinuon sa kagutom sa mga mag-uuma ug pagkasiak-siak ug panag-away sa mga komunidad.

Padayon usab ang operasyon sa mga multinasyunal nga plantasyon sama sa Dole-Itucho Phils., Del Monte, Unifrutti, Sumifru, Lapanday, DaVCo-Del Monte ug uban pa taliwala sa grabe na’ng paghimaraot niini sa katawhan. Kaylap pa usab ang pagtunhay sa plantasyon sa tabako sa Fortune ug Mighty sa Claveria ug El Salvador, Misamis Oriental.

Sa Bukidnon, si Gov. Jose Maria Zubiri mismo ang nag-unang ahente sa mga multinasyunal nga kumpanya ug mao ang nangampanya sa mga mag-uuma nga ipaabang ang ilang yuta sa plantasyon bugti sa P25,000 matag ektarya matag tuig. Siya usab ang nahimong ahente sa Pulangui Dam 5 ug nangampanya nga imontar na kini taliwala sa pagbabag sa mga lumulupyo tungod kay kung madayon kini, maapektuhan ang 28 ka barangay sa Kitaotao, Dangcagan, Kibawe, Damulog ug padulong sa Carmen, Cotabato.

Dako kining hulga sa katawhan sa rehiyon tungod kay nasinati na nato ang bangis nga epekto kanhi sa bagyong Sendong. Ang mga kabus ug yanong katawhan, ug dili ang mga adunahang nagpasiugda sa mina ug plantasyon, ang pinakagrabeng naapektuhan sa maong kalamidad.

Niini, dili nato tugutan nga kita na usab ang mosalo sa dagkong kadaot sa mga magun-ubong mina samtang nagaatubang pa kita sa hulga sa pandemyang Covid-19. Dili usab tinuod nga mao kini ang mosulbad sa kawalay-trabaho ug kagutom tungod kay bisan sa wala pa ang pandemya, mulo na sa mga nagatrabaho sa mina, dagkong plantasyon, kwari ug uban pa’ng dagkong mga multinasyunal nga kumpanya ang kontraktwal nga sistema sa pagpanarbaho ug grabe ka ubos nga suhulan.

Busa, kinahanglang pakusgon pa nato ang atong pakigbisog sa pagpanalipod sa kinaiyahan aron mapreserba nato kini alang sa sumusunod nga henerasyon. Angayang moprotesta ug mobabag ang katawhan batok sa presensya ug padayong ekspansyon sa mga multinasyunal nga mina ug plantasyon. Sa susamang higayon, kinahanglang mapapelan usab sa Bagong Hukbong Bayan ang iyang katungdanan sa pagpreserba sa kinaiyahan ug pagpahamtang og silot ngadto sa mga magun-ubong kumpanya. Labaw sa tanan, angayang mosuporta ug molihok ang katawhan alang sa pagpadaog sa atong ginalunsad nga gubat sa katawhan tungod kay mao kini ang hingpit nga magpreserba sa atong kalikupan.