Tapos na ang gera. Ini ang deklarasyon sang Taliban sang Agosto 16 pagkatapos agawon sang mga hangaway sini ang Kabul, kapital sang Afghanistan, kag tapuson ang 20-tuig nga okupasyon sang US kag papet sini nga gubyerno. Ang Taliban ang nagaharing hubon sa Afghanistan sang una nga ginlunsar sang US ang gerang agresyon sini sang 2001. Gin-anunsyo na sang grupo ang pagtukod sang Islamic Emirate of Afghanistan sa pagbalik-gahum sini.

Ginbwelo sang Taliban ang opensiba para bawion ang estado poder sang Mayo 4, pagkatapos i-anunsyo sang US ang pag-umpisa sang pag-atras sang mga pwersa pangkombat sa pungsod. Sa sulod lang sang duha ka bulan, nakontrol sang Taliban ang katunga sang mga distrito, lakip ang mga teritoryo nga okupado sang mga karibal sini nga warlord. Sa pihak sini, ginpakagamay ni US Pres. Joseph Biden ang grupo sang Hulyo kag ginsiling “indi masarangan” sang “75,000-katawo” sini nga lutuson ang masobra 300,000-katawo nga Afghan National Army (ANA) nga ginhanas, ginpondohan kag gin-armasan sang US.

Sang Agosto 6, naagaw sang Taliban ang una sini nga syudad nga Zaranj. Sa panahon nga ini, gintantya sang US nga mahimo nga bumagsak ang kapital sa sulod sang 90 adlaw. Sa aktwal, ang halos wala sablag nga pagsalakay sa Kabul kag 20 pang sentrong syudad natabo sa sulod lang sang napulo ka adlaw. Gindunganan ini sang kampanya sang pangumbinsi kag mga pangako nga hatagan sang amnestiya ang tanan nga suldado sang ANA. Wala magbato ang papet nga armadong armi kag sa baylo nagdinalagan, nagsurender o indi gani nagbaliskad sang salakayon ang ila mga syudad.

Nagkaladasma ang US nga pagwaon sa pungsod ang mga tinawo sini sang Agosto 16 man. Lakip sa mga wala nakapauli ang 2,500 migranteng mamumugon, kon sa diin 132 mga Pilipino. Sa atubang sang pangulba nga kalakasan sang madamo nga Afghan kag mga dumuluong, ginbuyok sang 60 pungsod kag United Nations ang Taliban nga tugutan ang sin-o man nga gusto maghalin sa pungsod.

Panublion nga kahalitan kag kabudlayan

Wala tupong nga kahalitan kag kabudlayan ang ginpanubli sang US sa 20-tuig nga okupasyon sini sa pungsod. Suno sa isa ka panalawsaw sa US, naglab-ot sa 3,487 suldado nga Amerikano kag ila mga alyado, halos 4,000 pribadong “kontraktor”, 80,000 suldadong Afghan kag masobra 84,000 sa bahin sang “oposisyon” sa 2001-2021 ang napatay sa “wala katapusan nga gera”. May mga tantya nga nagalab-ot sa 875,000 ang napatay nga mga sibilyan. Ara sa 3.5 milyon ang nadislokar bangud sa mga inaway.

Nagalab-ot sa $2.26 trilyong pangpublikong pondo ang gin-usikan sang US halin 2001 tubtob 2021. Kadam-an sini ($933 bilyon) kabahin sang Overseas Contingency Operations, ang operasyon “kontra-terorismo” sa luwas sang pungsod sang US Department of Defense.

Naggasto ang US sang $144.98 bilyon para sa rekonstruksyon kag $36.29 bilyon para tukuron ang papet nga estado sa una nga 10 tuig sang okupasyon. Suno sa Special Inspector General for Afghanistan Reconstruction, indi magnubo sa 20% sa pondo nga ini gindispalko o ginkurakot sang mga upisyal nga Afghan. Lakip diri ang $1 bilyong pondo para sa pagtukod sang mga eskwelahan nga magasakop sa mga bata nga babaye, isa ka programang ginamit para hatagan-rason ang okupasyon.

Ginbilin sang US nga wasak ang lokal nga ekonomya sang Afghanistan. Nagaabereyds lang sang 2.5% ang pagdaku sini sa 2015-2019, halin sang magbuhin ang US sang tropa diri. (Antes sini, ara sa 8% ang tuigan nga abereyds sang pagdaku sang gross domestic product (GDP) dulot sang mga daku nga base militar.) Nag-negatibo sang 2.8% ang pagdaku sang GDP sang pungsod sang 2020.

Sa pareho nga tuig, nagsaka pakadto sa 37.9% ang tantos sang disempleyo. Daku nga bahin sini dulot sang pagsira sang mga base militar nga nag-empleyo sa halos 40% sa mga Afghan. (Sa Kabul, may panahon nga 90% sang populasyon higot ang pangabuhian sa embahada kag base militar sang US.)

“Mahuyang” kag nagasalig sa internasyunal nga ayuda ang ekonomya, suno sa World Bank. Sang 2019, 22% sang GDP sini halin sa internasyunal nga mga ahensya. (May panahon nga tubtob 80% sang pungsodnon nga badyet kag 40% sang GDP dumuluong nga ayuda.) Wala sang natukod nga istable nga imprastruktura. Wala napauswag ang agrikultura kon sa diin nagasalig ang 60% sang populasyon. Lapnagon ang kriminal nga mga aktibidad pareho sang ismagling kag baligyaanay sang opium poppy, ang tanom nga ginagamit sa produksyon sang iligal nga droga nga heroin.

Labing nagbudlay ang pagpangabuhi sang mga Afghan sa pagdalasa sang pandemyang Covid-19. Ara sa 75% ang naghambal nga wala sila sang nabaton nga ayuda halin sa (napatalsik) nga gubyerno. Naglab-ot sa 36% ang nagsiling nga nag-agi sila sang krisis sa pagkaon. Ara sa 72% sang populasyon ang nagakabuhi sa kaimulon, mas mataas kumparar sa 55% sang 2019.