Rekisito para sa isa ka manughulik sang tuna ang mataas nga lebel sang ikasarang kag malaba nga pasensya para makadakop sang isa ka daku kag de-kalidad nga tuna. Doble nga paghalong ang kinahanglan sa pag-uyat sang tuna bangud bagsak ang presyo sini kon lanog o dunot ang unod sang isda. Kon gamay o wala sang mahulik, mapauli sila nga wala sang unod ang bulsa.

Ini ang kahimtangan sang mga mamumugon sa palangisdaan nga handlining o pagpanghulik sang tuna sa General Santos City. Bisan pa may mas abanse kag madasig nga pamaagi, ginakabig ang tradisyunal nga pagpanghulik bilang pinakamaayo kag mahalong nga paagi para sa pagdakop sang pili nga klase sang tuna nga tambakol (yellowfin).

Sa sektor sang industriya sang tuna sa syudad, pinakadaku ang numero sang mga manughulik o handliner. Nagalab-ot sa 3,500 nga sakayan pangdagat kag 71,000 mangingisda ang imbolbado sa hilikuton nga ini. Ang pila sa daku nga opereytor sang handlining mga indibidwal kag kumpanya nga nagapanag-iya man sang mga yunit sang purse seiners o onay.

Sang 2020, naglab-ot sa 59,618 metriko tonelada (MT) ang produkto sang mga handliner, 23.4% sang kabilugan nga 254,779.32 MT sang tuna nga nagadungka sa syudad. Ang bulto sini kag may pinakamaayo nga kalidad ginaeksport bilang preska, ginpalamig kag may yelo nga isda (42,445 MT), kag gintapa nga mga produkto (3,420 MT). Nagalab-ot sa $136.5 milyon o ₱7 bilyon ang balor sini.

Pagpanghimulos, pagkalubong sa utang kag pagpang-ulipon
May duha ka tipo sang pagpanghulik. Ang mga palaran nagapanghulik sa kadagatan nga sakop sang mga munisipalidad o 15 kilometro halin sa dagat. Mga gamay kag mahina ang makina sang ila mga bangka kag masarangan lang ang tubtob bilog nga adlaw nga pangisda.

Ang mga pamariles naman nagagamit sang mga daku nga pumpboat o bangka nga pangisda kag nagalayag sa kadagatan sang nabagatnan sang Pilipinas tubtob sa gwa sang pungsod. May dala-dala ang mga ini nga mga gamay nga bangka nga ginagamit sa pagpanghulik (kawa-kawa), kag ginasuportahan sang mas dalagku nga barko (pakura). May ara ini walo tubtob 20 mandaragat, depende sa kadakuon sang bangka. Nagalawig sang halin 10 adlaw tubtob tatlo ka bulan ang ila nga paglayag.

Indi sakop sang bilateral nga mga kasugtanan sa dumuluong nga pagpangisda ang operasyon nga handlining. Bangud sa nagagamay nga bolyum sang isda sa kadagatan sang pungsod, napilitan ang mga mangingisda sang pamariles nga makipagsapalaran sa mga kadagatan sa teritoryo sang Indonesia, Papua New Guinea, Australia, Palau kag Fiji.

Maluwas sa malain nga panahon, katalagman man sa ila ang mga pirata kag ibang elemento nga kriminal nga mahimo nga maengkwentro nila sa kadagatan.

Kulang man sila sa mga kagamitan para sa sigurado kag kahanasan sa paggamit sang mga ini, gani kinaandan ang mga aksidente nga mapatay o malubha nga napilasan.

Sa kadam-an, nagaluntad ang sistema nga kabo sa pag-empleyo sang manughulik bisan madugay na ini nga ginadumilian sang layi. Wala sang nagaluntad nga pormal nga mga kasugtanan sa pag-empleyo. Wala sila ginakabig nga empleyado sang ila nga mga amo kundi “kasosyo” kag ginabase sa tagsa ka paglayag ang ila nga sweldo. Ini bisan masobra 10 tuig na sila nga nagatrabaho sa isa ka partikular nga opereytor.

Wala ginasunod ang minimum nga sweldo kag mga benepisyo sa balibad sang mga opereytor nga indi sigurado ang kadamuon sang nasikop kag kadakuon sang ila nga kita. Kinaandan ginapatuman ang partehan sang kita o sistema nga “nilima” kon sa diin 20% sang kabilugan nga kita ang ila nga mabaton. Tanan nga gastos sa produksyon ginakuha sa kabilugan nga kita. Ang nabilin (masami 50%) “limpyo nga kita” nga ginatulunga sang opereytor kag tag-iya sang bangka. Masami nga ang mga tag-iya sang bangka kag opereytor man ang nagabakal sang madakop nga tuna kag nagabaligya sa mga ini sa tuman kataas nga balor sa mga merkado.

Bangud pirme ginakulabos, kinaandan nga nagapangutang ang mga mananagat sa ila nga opereytor, mga tindahan, kag lokal nga mga usurero. Nagalab-ot sang 20% ang interes nga ginpapanaog sa tuman kamahal nga mga balaklon. Bangud tuman kakulang ang sweldo, naobligar sila nga magpangayo sang “advance” o pauna nga bayad nga labi pa nga nagalubong sa ila sa utang.

Sa kaso sang mga palaran, ginabarat sang mga komersyante ang pagbakal sang ila nga dakop nga tuna. Salambiton pirme sang mga ini ang pagtaas sang presyo sang petrolyo bilang bangdanan sa pagmahal sang tuna sa merkado pero wala man nila ginapataasan ang presyo sang pagbakal sa mga mangingisda.