Nagaarangkada ang pagpanagtag sang indibidwal nga mga titulo sa mga mamumugon sa uma sa mga plantasyon sang oil palm sa Agusan del Sur sining nagligad nga binulan. Sandig ini sa Support to Parcelization of Lands for Individual Titling o programa nga SPLIT sang World Bank nga ginapadayaw nga magapatuman sang “tunay nga reporma sa duta”. Ang matuod, pamaagi ini para padasigon ang pagbaligya sang mga parsela nga duta nga sakup sang kolektibo nga titulo kag mga kooperatiba nga ginapadalagan sini. Pamaagi man ini para pahapuson ang liwat nga pagkonsentra sa malapad nga duta sa kontrol sang sadto kag bag-o nga mga kumpanya sang palm oil.

Sakup sang programa nga SPLIT ang 51,000 ektarya sa Agusan del Sur nga sadto ginapanag-iyahan sang NDC-Guthrie Plantations, Inc., isa ka kumpanyang Malaysian nga nagluntad kag ginpaboran sa panahon sang diktador nga si Ferdinand Marcos Sr. Pagkatapos “ipanagtag” ang duta sang 1995, padayon nga nagtrabaho ang mga “benepisyaryo” sa plantasyon sa idalom sang mga kooperatiba nga gintukod para mangin “kasosyo” sang nagbulos nga mga kumpanya sa NDC-Guthrie—ang Filipinas Palm Oil Plantation Inc. (FPPI) kag Agusan Plantation Inc. (API). Ang mga ini ang pinakadaku nga kumpanya sang palm oil sa pungsod.

Kontrolado nila ang baligyaanay kag pagproseso sang ginaani nga bunga sang oil palm sa bug-os nga Caraga—Agusan del Norte, Agusan del Sur, Surigao del Norte kag Surigao del Sur kag iban pa.

Sa madugay nga panahon, nagabaton lang sang tuman kagamay nga ₱3,000 nga dibidendo kada tatlo ka bulan ang mga benepisyaryo sang paltik nga reporma sa duta. Bangud diri, madamo sa ila ang nagakalipay nga mahatagan sang indibidwal nga titulo sa 3-ektaryang duta nga nagakadapat sa ila.

Pero, kadungan sang pagpanagtag sang indibidwal nga titulo ang programa nga ekspansyon sang plantasyon kag produksyon sang oil palm sa rehiyon. Sang 2020, gin-ugyunan sang rehimeng Duterte ang petisyon sang Eastern Petroleum Group of Companies, isa ka kumpanyang Amerikano, nga magaopereyt sang 50,000 ektaryang plantasyon sang oil palm sa masunod nga mga tuig, kag sa ulihi, 200,000 ektarya sa Caraga.

Buot hambalon, pagasakupon sang kumpanya ang mga duta nga may ara na nga nakatanom kag nakatalana pa nga tamnan sang oil palm. Sa subong, ara sa 25,825 ektaryang duta ang sakup sang produksyon sang oil palm sa rehiyon.

Paltik nga reporma sa duta

Pagpadayon lang ang programa nga SPLIT sa paltik nga reporma sa duta nga naglubong sa mga mangunguma sa tuman nga kaimulon kag naghagmak sa ila sa masingki nga militarisasyon. Sang 2015 kag 2017, ginhatag sang Department of Agrarian Reform (DAR) sa 334 mangunguma kag iban pang benepisyaryo ang 1,300 ektarya nga “sobra nga duta” sang FPPI kag API.

Bangud kabahin sang plantasyon, ang duta nga ginpanagtag tadtad na sang oil palm. Para magkita, kinahanglan sang mga mangunguma nga ibaligya ang mga bunga sini sa duha ka kumpanya.

Para ipiton ang mga mangunguma, nagbalibad ang mga kumpanya nga baklon ang ila gin-ani nga bunga, o kon ginbakal man, sa pinakamanubo nga presyo nga ₱2 kada kilo.

Bangud diri, madamo nga bunga ang nagakadunot na lang kag indi na mapuslan. Ginpabayad man sila sang mga kumpanya sang amortisasyon ng 20% sa ila ani. Ginapagwa sang mga ini nga para sa pagpauswag sang ila kahimtangan ang balayran nga ini.

Kadungan sang pagsabotahe sa pangabuhian sang mga mangunguma ang mga maniobra para palayason sila sa lugar. Katuwang man ang 75th IB kag mga bandido nga grupong paramilitar, wala untat ang iligal nga pagpang-aresto, detensyon, pagpamahug kag pagpang-ipit. Lapnagon ang malisyoso nga pag-akusar sa mga mangunguma bilang mga myembro sang Bagong Hukbong Bayan kag pwersahan nga pagpasurender sa ila. Nagalab-ot ang mga ini sa ekstrahudisyal nga pagpamatay.

Pinakaulihi nga biktima sini si Junjun Notarte, 42, nga ginluthang kag napatay sang mga ahente sang estado sang Mayo 18 sa Barangay Manat, Trento, Agusan del Sur. Isa si Notarte sa mga benepisyaryo nga ginahatagan sang duta sang DAR nga malig-on nga nagabato sa liwat nga pagpang-agaw sang API sa ila mga parsela nga duta.

Resulta sang sige-sige nga pagpang-ipit, amat-amat nga nabawi sang mga kumpanya ang duta nga napanagtag na. Sa kaso sang API, nabawi na sini sang 2020 ang 709 ektarya sa kabilugan nga 900 ektarya nga ginhatag sa mga mangunguma. Sa 204 orihinal nga benepisyaryo, 78 mangunguma na lang ang may uyat sang kaugalingon nga duta. Padayon naman nga nagabato ang mga mangunguma sa FPPI batuk sa maniobra sang kumpanya nga palayason sila kag agawon ang ila mga ulumhan.