Rekisito alang sa usa ka mamingwitay og tuna ang taas nga kahanas ug taas nga panahon aron makadakop og usa ka daku ug de-kalidad nga tuna. Doble amping ang kinahanglan sa paggunit sa tuna tungod kay nagaubos ang presyo niini kung nabun-og o dubok ang unod sa isda. Kung kulang o walay nakuha, mouli silang walay sulod ang bulsa.

Ingon niini ang kahimtang sa mga mamumuo sa handlining o pagpamingwit og tuna sa General Santos City. Bisan og adunay mas abante ug paspas nga mga pamaagi, ginaila ang tradisyunal nga pagpamingwit isip pinakahaum ug takdo nga pamaagi alang sa pagpangdakop og piniling klase sa tunang tambakol o bariles (yellowfin).

Sa sektor sa industriya sa tuna sa syudad, pinakadaku ang ihap sa mga mamingwitay o handliner. Mokabat sa 3,500 ka sakyanang pangdagat ug 71,000 ka mangingisda ang lambigit sa maong trabaho. Ang pipila sa dagkung opereytor sa handlining mga indibidwal ug kumpanya nga nanag-iya usab sa mga yunit sa purse seiners o onay.

Niadtong 2020, mikabat sa 59,618 ka metriko tonelada (MT) ang produkto sa mga handliner, o 23.4% sa kinatibuk-ang 254,779.32 MT sa tuna nga midunggo sa syudad. Ginaeksport ang bulto niini ug adunay pinakamaayong kalidad isip presko, gipabugnaw ug gi-freezer nga isda (42,445 MT), ug tinaphan nga mga produkto (3,420 MT). Mokabat sa $136.5 milyon o ₱7 bilyon ang balor niini.


Pagpahimulos, pagkalubong
sa utang ug pagpangulipon

Adunay duha ka tipo sa mamingwitay. Ang mga palaran usa ka mamingwitay sa kadagatang langkub sa mga lungsod o 15 ka kilometro gikan sa baybay. Gagmay ug hinay ang makina sa ilang mga bangka ug kaya lamang sa tibuok adlaw nga pagpanagat.

Ang mga mamarilesay nagagamit og dagkung pumpboat o bangka ug nagalawig sa kadagatan sa habagatang Pilipinas hangtud sa gawas sa nasud. Aduna kini dala-dala nga gagmayng bangka nga ginagamit sa pagpamingwit (kawa-kawa), ug ginaabagan sa mas dagkung barko (pakura). Aduna kini walo hangtud 20 ka mananagat, depende sa gidak-on sa bangka. Nagalungtad gikan 10 ka adlaw hangtud tulo ka bulan ang ilang pagpanagat.

Dili langkub sa bilateral nga mga kasabutan sa langyawng pagpangisda ang operasyong handlining. Tungod sa nagkagamay nga bolyum sa isda sa kadagatan sa nasud, napugos ang mga mamarilesay nga manimpalad sa mga kadagatan sa teritoryo sa Indonesia, Papua New Guinea, Australia, Palau ug Fiji. Gawas sa dautan nga panahon, hulga usab kanila ang mga pirata ug uban pang elementong kriminal nga mamahimong maengkwentro nila sa kadagatan.

Kulang usab sila sa mga safety gears ug kahanas sa paggamit niini, busa sagad nga gakahitabo ang mga aksidenteng adunay namatay o grabeng masamdan.

Sa kinatibuk-an, nagatunhay ang sistemang kabo sa pag-empleyo sa mamingwitay bisan og dugay na kining gibawal sa balaod. Walay nagatunhay nga pormal nga mga kasabutan sa pag-empleyo. Wala sila ginaila nga empleyado sa ilang mga amo apan “kasosyo” ug gihiuyon sa matag paglawig ang ilang suhol. Kini bisan kapin 10 ka tuig na silang nagatrabaho sa usa ka partikular nga opereytor.

Wala nasubay ang minimum nga suhulan ug mga benepisyo sa rason sa mga opereytor nga dili sigurado ang gidaghanon sa nakuha ug gidak-on sa ilang kita. Sagad nga ginapatuman ang bahinay sa kita o sistemang “nilima” diin 20% sa kinatibuk-ang kita ang ilang gakadawat. Tanang gasto sa produksyon ginakuha sa tibuok kita. Ang nahabilin (sagad 50%) mao ang “limpyong abot” nga pagabahinon sa opereytor ug tag-iya sa bangka. Sagad nga ang mga tag-iya sa bangka ug opereytor usab ang nagapalit sa mga nakuhang tuna ug nagabaligya niini sa labing mahal sa mga merkado.

Tungod sa kanihit, sagad nga gapangutang ang mga mananagat sa ilang opereytor, mga tindahan, ug lokal nga mga usurero. Mokabat og 20% ang interes nga ginapahamtang sa labing mahal nga mga palaliton. Tungod sa kakulang sa suhol, naobliga silang mangayo og “advance” o pasiunang bayad nga labaw pang naglubong kanila sa utang.

Sa kaso sa mga palaran, ubos kaayo ang palit sa komersyante sa ilang nasikop nga tuna. Kanunay ginayawit niini ang pagsaka sa presyo sa petrolyo isip rason sa pagmahal sa tuna sa merkado apan nagpabiling ubos ang presyo sa ilang pagpalit sa abot sa mga mangingisda.