Gipadayag sa mokabat 60,000 ka mga panimalay ug negosyo sa Angeles City gikan niadtong Mayo 14 ang ilang kasuko sa palpak nga serbisyo sa tubig sa PrimeWater Infrastructure Corporation nga gipanag-iyahan sa bilyonaryong si Manny Villar. Kapin usa ka semana nga nag-antus ang mga residente sa 22 sa 33 ka mga barangay sa maong syudad tungod sa kawalay-tubig sa ilang lugar. Ug kung moagas man, hinay o hugaw kini.

Ang maong dunot nga serbisyo nagasubli sa halos adlaw-adlaw nga kalbaryo sa mga konsyumer gikan niadtong Nobyembre 2020. Kaniadto pa man napunting na nila nga mas misamot ang maong kahimtang sa serbisyo sa tubig sukad nga misulod ang PrimeWater ug Angeles City Water District sa joint venture agreement (JVA) nga nagabalhin sa pangpublikong serbisyo ngadto sa pribadong kontrol.

Ang gireklamo sa Angeles City susama sa ginareklamo sa mga konsyumer ug empleyado sa lain pang water district nga gikontrol sa PrimeWater. Sa Caraga, nagpadayag ang mga manedyer sa mga water district nga dakung disbentaha ug palas-anon sa publiko ang mga kontrata tungod kay gihatag na sa PrimeWater ang operasyon, pagmentinar ug pagsingil sa serbisyo sa tubig.

Lakip ang mga kontrata sa PrimeWater sa nagahatag og milyun-milyong ganansya kay Manny Villar, dugang pa sa iyang mga negosyo sa yuta ug pabalay. Ilalum sa paghari ni Rodrigo Duterte, kada tuig siyang nagahakop og ganansya ug sa kasamtangan mao ang labing adunahang bilyunaryo sa nasud.


Nagahakop og minilyong piso
sa gubyerno

Kada tuig nagkagamay ang kita sa mga water district sa mga munisipyo ug syudad sa Mabalacat, San Fernando, Floridablanca, Guagua ug Lubao, tanan nahimutang sa Pampanga. Niadtong 2020, miabot sa minimum nga kasarangang ₱24.42 milyon ang natalang alkansi niini. Nahitabo kini sukad nga gikontrol sa PrimeWater ang mga pampublikong ahensya sa pag-apud-apud sa tubig niadtong 2016-2018.

Sa laing bahin, naghakop usab og kita ang PrimeWater nga nagakontrol sa distribusyon sa tubig. Sa syudad sa San Fernando pa lamang, mihakop og kasarangang ₱6.8 milyon kada tuig ang kumpanya niadtong 2017-2020.

Sa kasikbit nga mga prubinsya, lugi og ₱33 milyon ang Tarlac City Water District sukad nga misulod sa JVA niadtong 2019. Sa Bulacan, lugi usab ang Marilao Water District og ₱50 milyon sa unang tuig pa lang.

Niadtong 2021, gitaho sa Commission on Audit ang mga paglapas sa PrimeWater sa mga kontrata niini tali sa dili moubos sa 38 ka water district sa tibuok kapupud-an. Lakip dinhi ang pagsikreto sa planong bahinay sa kita ug kawalay plano sa pagpalambo ug pagsiguro sa suplay sa tubig.

Wala usab mibayad og buhis sa prangkisa ang PrimeWater ug bisan sa nasabutang igahin nga pondo sa water district. Ingonman, wala mipagawas og puhunan ang kumpanya aron palambuon ang yutilidad, ug gipapas-an na hinuon kini sa mga water district.

Samtang ang ordinaryong konsyumer maoy ginapuga luyo sa kulang, palpak ug mahal kaayong serbisyo. Kasagarang nahitabo sa mga prangkisa sa PrimeWater ang pagpataas sa singil bisan og walay pangpublikong konsultasyon.

Miabot sa 300% ang kasarangang gitaas sa singil sa mga konsyumer. Milungtad usab ang kaylap nga pagpanangtang sa mga empleyado sa water district aron pulihan sa mga trabahante nga walay benepisyo. Tungod niini, nahimong bidlisiw sa paglaum ang malampusong pakigbisog sa unyon sa mga empleyado sa Bacolod City Water District (Baciwa) niadtong Agosto 2021 batok sa iligal nga pagpalagpot sa ilang 60 ka mga myembro.


Nagpaulan og pabor

Lakip si Manny Villar sa mga labing gipaborang oligarko human niya gipondohan ang pagkandidato isip presidente ni Rodrigo Duterte niadtong 2016. Gawas sa yaweng mga pusisyon sa gubyerno alang sa mga Villar, lakip ang mga JVA sa PrimeWater sa madugang kontrata nga pangbayad- utang ni Duterte sa iyahang padrino.

Sukad niadtong 2016, agresibo nang gisulod sa PrimeWater ang mga water district. Gikan sa kapin 70 lang niadtong katapusan sa 2019, pag-abot sa 2021 kontrolado na ni Manny Villar ang mga yutilidad sa tubig sa anaa sa 124 ka mga munisipyo ug syudad sa tibuok nasud, o halos 1/4 nga bahin sa kapinkun-kulang 500 ka mga water district sa Pilipinas.

Karong nagkakusog pa ang gahum sa pulitika sa pamilya Villar nga peligroso sa nahabilin pang mga water district, gipakita usab sa mga konsyumer sama sa Angeles City, ug mga empleyado sama sa Baciwa ang ilahang pagpanalipud.