Naglupok ang mga protesta sa mayor nga mga syudad sa US halin Hunyo 20 pagkatapos baliskaron sang Korte Suprema diri ang layi nga nagasiguro sa kinamatarung sang kababainhan nga may ara nga opsyon sa aborsyon. Maluwas sa daku nga rali sa gwa sang Korte Suprema sa Washington DC, may ara nga paghulag sa mayor nga mga syudad sa pungsod. Sa gwa sang US, may ara man sang mga rali sa Australia, Germany kag United Kingdom.

Suno sa mga nagprotesta, gindingut sang Korte Suprema sa sektor sang kababainhan, labi na sang mga kababainhan nga minorya sa US, ang ila nga kinamatarung sa aborsyon nga ginakabig nga krusyal nga serbisyo sa ikaayong lawas. Panawagan nila ang our bodies, our choice (lawas namon, desisyon namon) kag we won’t go back (indi kami magbalik) nga nagatumod sa 50 tuig nga sige-sige nga paghimakas sang kababainhan para diri.

Sa boto nga 5-4, ginbaliskad sang Korte Suprema ang makasaysayan nga desisyon nga Roe vs Wade, ang desisyon nga nagasakup sa kinamatarung sa aborsyon, sa rason nga wala sang direkta nga ginahambal ang konstitusyon kaangut diri kag sa sini indi ini garantisado nga kinamatarung. Dulot sini, mangin iligal ang aborsyon sa halos katunga sang mga estado sa US.

Ano ang Roe vs Wade?

Ang Roe versus (batuk) Wade isa ka makasaysayan nga desisyon sang Korte Suprema sa US nga ginpagwa sang 1973 nga nagsiling sakup sang 14th Amendment sang konstitusyon nga Amerikano o sang pundamental nga kinamatarung sa pribasiya, ang kinamatarung sang babaye nga tapuson ang iya pagbusong. Ginbunga ini sang kaso ni Norma MacCorvey, nga gintago sa ngalan nga Jane Roe, batuk sa sadto abugado sang estado sang Texas nga si Henry Wade.

Sa nagtaliwan nga 50 tuig, gin-uyatan sang minilyon nga kababainhan ang desisyon nga ini. Nagahalin ang kinamatarung nga ini sa pagkilala nga ang isa ka embryo kabahin sang lawas sang babaye, kag sa sini siya kag siya lamang ang may kinamatarung magdesisyon kaangut diri. Indi siya mahimo nga pwersahon sang estado nga padayunon ang isa ka pagbusong.

Halin nga ginpagwa ang desisyon, kag sa pihak sang mga sige-sige nga mga atake diri, wala ginhimo nga pangkabilugan nga layi ang Roe vs Wade, nga nagpabilin nga target sang pagbaliskad.

Pag-amlig sa ikaayong lawas

Ang aborsyon isa ka simple kag komun nga operasyon medikal nga ginabilang sang World Health Organization nga esensyal nga bahin sang serbisyo medikal. Ini luwas kon ginahimo sa husto nga pamaagi santo sa lebel sang pagbusong, kag sang tawo nga may nagakaigo nga kahanasan.

Madamo nga rason kon ngaa nagapa-abort ang isa ka babaye. Lakip diri ang palpak kag /o kawad-on sang akses sa kontrasepsyon, pagpanglugos, incest (relasyon sekswal sa tunga sang malapit nga kadugo), kalakasan sa kamot sang kaparehas, mga anomalya o malformation sa embryo, pagbalatian sa tion sang pagbusong kag iban pa. Ginahimo man ini kon ara sa peligro ang kabuhi sang isa ka babaye dulot sang mga kumplikasyon sa pagbusong kag pagpanganak.

Tuig-tuig, ara sa 13% sang maternal death (pagkapatay dulot sang pagpanganak) bangud sa indi luwas nga aborsyon, suno sa WHO. Pinakabulnerable diri ang kababainhan sa mga atrasado nga pungsod kon sa diin 220 sa kada 100,000 nagapaidalom sa amo nga operasyon ang nagakapatay.

Sa Pilipinas, indi lamang istrikto nga ginadumili ang aborsyon sa tanan nga kaso (lakip sa mga kaso sang pagpanglugos, incest, pagbusong sang mga bata o sitwasyon nga pang-emerhensya kon sa diin nagakapeligro ang kabuhi sang iloy), mahimo pa nga pasakaan sang kaso kriminal ang babaye o bata nga nagapaabort, ang nagahimo sang operasyon medikal o nagbaligya o naghatag sang “abortives” o nagbulig diri.

Suno sa pagpanalawsaw sang 2013 sang Guttmacher Institute, nagalab-ot sa 1,000 kababainhan sa Pilipinas ang nagakalamatay tuig-tuig dulot sang indi luwas nga aborsyon. Bangud sa limitado, kon may ara man, nga akses sa kontrasepsyon, halos katunga sang pagbusong sa Pilipinas “wala ginahungod”. Nagabun-ag ang mga nanay diri sang lampas sa numero sang gusto nila nga anak. Pinakaapektado ang mga iloy sang pinakaimol nga pamilya nga nagapanganak sang abereyds nga lima ka anak, kumparar sa abereyds nga tatlo sa pangkabilugan.

Sa tantya sang pagpanalawsaw, ara sa tunga sang 22 kag 31 aborsyon kada 1,000 kababainhan ang natabo sang 2020. Buot hambalon, mahimo nga maglab-ot sa 610,000 aborsyon ang natabo sa Pilipinas sang 2012.

Pinakadaku nga rason sang mga nagapa-abort ang wala sang ikasarang o panggastos para magpadaku sang anak o dugang nga anak. Sangkatlo ang nagasiling nga indi suportado sang ila kapareha ang pagbusong o indi gani masyado pa sila ka bata para mangin iloy. May 13% nagsiling magpa-abort bangud resulta ang ila pagbusong sang pwersahan nga pagpanghilawas. Duha sa tatlo (2/3) sang kababainhan nagpa-abort halin sa mga imol nga pamilya.