Mokabat sa 20 ka ektaryang yuta sa Sitio Kalipay, Brgy. Silòo, Malitbog, Bukidnon ang gustong ilugon ni Lorigene Ragandang Lopez sa 19 ka mag-uuma aron tamnan og mga balanghoy.

30 ektarya nga forestal land

Nahimutang sa Sityo Kalipay ang 30 ektaryang yuta nga gideklara sa gobyerno isip forestal land. Giposisyunan kini ug girehistro sa mga adunahang mag-uuma isip pastohan. Gilangkuban sa mga pamilyang Ragandang ang maong adunang mag-uuma kung asa nagbahinay sila og tag-lima ka ektarya.

Pagka-2003, kung asa wala nay baka sa maong yuta, gisugdan na sa mga Ragandang ang pagtikad sa maong yuta ug gipatrabaho nila kini sa ilang mga saop.

Kaniadtong 2021, giilog ni Loregine Ragandang ang 20 ektarya nga yuta sa maong sityo tungod sa iyang kontrata sa San Miguel Foods, Inc. (SMFI). Halos tag-usa na lang ka ektarya ang nabilin sa mga nailugan.

Unsa ang balanghoy alang sa SMFI?

Kaniadtong 2021 nagsugod ang kontrata ni Loregine Ragandang isip assembler sa balanghoy sa SMFI kung asa gikatakda niyang magtanom og balanghoy sa 20 ka ektaryang yuta.

Aron mahimong assembler sa balanghoy, matud sa SMFI, kinahanglan sa aplikante og minimum nga 20 ka ektaryang yuta nga natamnan og balanghoy kung asa pwedeng gipanag-iyahan kini, gi-abangan o gikontrata ngadto sa mga mag-uuma. Kinahanglan usab ang assembler og minimum tulo ka tuig nga area development plan ug kinahanglang rehistrado ug otorisado siyang tigsuplay sa SMFI.

Kaniadto lamang 2020, naka-harvest ang SMFI og kinatibuk-ang 102,608 metriko tonelada (o halos 103 milyong kilo) nga balanghoy sa Pilipinas.

Target sa SMFI nga langkubon ang 500,000 ektaryang yuta sa tibuok Pilipinas aron tamnan og balanghoy, kamote, mais ug uban pang tanom nga moalagad sa ilang produksyon sa pagkaon ug ilimnon.

Sukad sa nilabay’ng tuig, nagkataas ang panginahanglan sa harina ug susamang produkto sa tibuok kalibutan. Nag-unang nalusno nga produksyon sa kasamtangan ang harina tungod sa gyera sa Rusya ug Ukraine. Naggikan sa Rusya ang 8% o 1/5 nga suplay sa trigo (sangkap sa harina) sa tibuok kalibutan. Tungod sa mga sangsyon nga gipahamtang sa US batok sa Rusya, napugngan kini nga ipamatigayon ang ilang mga produkto. Ang harina ang usa sa nag-unang sangkap sa paghimo og pan, pasta, sabon, pagkaon sa mananap, papel ug uban pa.

Sa kasamtangan, nangapa ang lain-laing nasud ug multinasyunal nga kumpanya, lakip ang SMFI, nga makakita og laing tinubdan aron makamugna og harina. Ang balanghoy ang nakita karon sa SMFI isip maayong alternatibo.

19 ka pamilya ang maabog sa Kalipay

Usa hangtud sa duha ka ektaryang yuta sa mga lumulupyo sa Sityo Kalipay ang anam-anam nga gi-akup-akop ni Lorigene.

Ang mga biktima mao silang Ernesto Dagpong, Lordista Lanta, Julian Rabe, Gladys Lanta, Brix Lanta, Cheryl Guinayao, Cocoy Ambonglay, Maricel Guinayao, Vivian Delijero, Joel Lumingo, Roy Ragahal Delihero, Lizalinda Ching, Roger Kabisay, Mikmik, Joren Sagubo, Kangking Dagpong, Larry Lanta, Jonathan Ignao ug Amer Alibok.

Sa samang higayon, nailugan na usab og yuta ang mga residente sa Sityo Bayawa, sakop sa parehong barangay, tungod sa pagpananom og balanghoy sa SMFI. Gipasiugdahan ni Ambal ang pagpangilog sa 200 ektaryang yuta, kung asa 50 ektarya niini ang natamnan na og balanghoy.

Bangis nga pag-ilog sa yuta

Kaniadtong Nobyembre 3, 2021, gisulod ni Loregine ang maong luna sa Sityo Kalipay. Niatubang ang mga mag-uuma ug nakig-dayalogo nga unta dili kuhaon ang ilang yuta.

Kuyog ni Loregine ang ang iyang mga alipures nga silang Manuel Franz R. Zayas, Dioscoro R. Ragandang III, Edilo R. Guzman Jr. ug Dodoy Romanillos.

Pagkahuman niini, nagpasaka dayon og kasong kriminal si Loregine batok sa 19 ka mag-uuma. Iya kining gipasaka sa husgado sa Manolo Fortich kung asa layo ra kaayo sa nahimutangan sa maong mga mag-uuma. Busa, ubos sa katakus sa maong mga mag-uuma nga moatubang ug moapilar sa gipasakang kaso.

Hangtud sa kasamtangan, padayong ginapundohan sa mga gwardya ug intelligence asset ni Loregine ang Sityo Kalipay. Pugos nilang gitumba ang nagbarug na nga mga pananom ug gipulihan kini sa balanghoy. Samtang ginadaro ug ginatamnan ang yuta, kanunay nagaatong ang armadong mga gwardya. #