Ti Cordillera ti kangrunaan a paggapgapuan ti suplay a danum iti intero nga Amianan a Luzon. Masarakan ditoy dagiti atidog, daddakel ken nauneg a karayan a mangted iti kasapulan ti umili kas iti padanum ti talon, lames, pagdaliasatan a mapan iti kabangibang nga ili ken dadduma pay.

Ti Abulog-Apayao River a masarakan iti probinsya ti Apayao ket maika-siyam kadagiti kadadakkelan a karayan iti intero a pagilian (3,373 square km ti kalawa ti sakopen na ken 175 km kaatiddog). Agayus a rummuar iti probinsya ti Cagayan. Ti kadakkel ken kalawa daytoy a karayan ket nakita dagiti korporasyon ti enerhiya a mabalin a pangipatakderan ti dadaakkel a dam a mangpataud ti kuryente a pagtaudan ti dakkel a ganansya da. Ti plano ti agdama a rehimen a Duterte iti daytoy a karayan ket kapada ti nagbalin a plano ti napadisi a diktadura a rehimen ni Marcos iti karayan Chico (Chico River) idi dekada 70 a linabanan ti umili isu a saan a naipatungpal.

Maysa daytoy a proyekto a nakapauneg iti Build, Build, Build a programa ni Duterte no sadino ket inlukat na ti pagilian para iti libre a panagpuonan dagiti gangganaet a korporasyon ti enerhiya kas kasukat ti pautang da iti rehimen.

Kagagalad ti Proyekto

Ti Pan Pacific Renewable Power Philippine Corporation (PPRPPC) ti nangala ti kontrata ti proyekto idi pay laeng tawen 2011 a panawen ti rehimen ni Noynoy Aquino. Ti panagbisita ni Duterte idiay China idi Oktubre 2016, maysa daytoy kadagiti proyekto a pangtedan ti China ti pautang nga aggatad nga $3 bilyon.

Gened 1 Hydroelectric Power Project

Ti dati a disenyo ti plano ket ti pangipatakder ti dam nga agpataud ti 600 megawatts. Binaliwan ti kumpanya ti disenyo idi 2016. Kinissayan da ti target a kapasidad iti 150 megawatts ken 60 metro ti katayag na ken plano a maipatakder iti baet ti Brgy. Balag iti munisipyo ti Pudtol ken Waga iti Kabugao. Sakopen na ti nasurok 887 nga ektarya. Agarup P33 bilyon ti agbalin a badyet daytoy.

Gened-2 HEPP

Iti nangatngato a paset ti karayan met ti pakaipatakderan na daytoy. Apektado dagiti komunidad iti baet ti munisipyo ti Kabugao (Barangay Dibagat, Madatag ken Tuyangan) ken Calanasan (Barangay Poblacion, Eleazar, Kabugawan, Langnao, Lubong, Namaltugan, Tubang ken Tubongan). 155 metro ti katayag na ken adda kapasidad na nga agpataud ti 335 MW. Nasurok 1,976 ektarya ti sakopen na. Dumanon iti P51.304 billion ti badyet daytoy.

Idi 2020, inrugi ti Pan Pacific ti umuna a tukad ti Environmental Impact Assessment para iti Guined-2. Kalpasan na ket nagiruar ti Environmental Management Bureau ti pammalubos nga agisayangkat ti kumpanya ti Public Scoping iti munisipalidad ti Calanasan ken Kabugao idi Nobyembre 2020.

Ti Narugian a Laban ti Umili nga Isnag

Ti Apayao Gened 1 ken 2 ket maikategorya kas mega-dam a proyekto. Gapu iti kadakkel ti dam ken kalawa ti sakopen na, dakkel ti ibunga na a madi nga epekto iti pagbiagan ken sosyo-kultural a biag iti umili. Maysa daytoy a proyekto nga agresulta iti etnosidyo wenno panangpukaw ti puli ti umili nga Isnag iti Apayao. Gapu iti daytoy, nangrugi ti panangkontra dagiti umili iti daytoy a proyekto.

Idi Pebrero 4, 2019, nagpirma dagiti lider ti tribu iti maysa a resolusyon a saan mangpalubos iti maysa a consensus meeting nga insayangkat ti NCIP. Ngem nangisubmitar da ti posisyon iti panangiyuna dagiti kameng ti LGU (local government unit) a nakalukat da latta met a mangisayangkat ti negosasyon iti kumpanya, isu a naituloy ti proseso para iti FPIC.

Ngem idi Enero 15, 2021, pinirmaan ti umili nga Isnag ti maysa resolusyon tapno pasingkedan ti oposisyon iti proyekto ken paritan ti PPRPPC iti panangituloy ti proseso para iti Free Prior Informed Consent (FPIC) kasilpo iti Gened -1 HEPP. Iti resolusyon, binawi da met laeng ti sigud a pusisyon a mapalubusan ti negosasyon ken dinawat da iti National Commission on Indigenous People’s (NCIP) a maisardeng ti narugian proseso ti FPIC.

Dagiti Partikular a Rason nu Apay a Rumbeng a Labanan ti Panangitakder ti Guined Dam

1) Mapukaw ti identidad ti umili nga Isnag gapu iti pangta ti dislokasyon wenno panangpapanaw kadagiti umili kadagiti komunidad a sigurado a lumned. Rumbeng laeng nga agkaykaysa tayo nga Isnag tapno salakniban ti inpatawid ti kaapuan tayo ken para iti sumaruno a henerasyon – saan tayo a pabulubosan a mapunas ti identidad tayo kas Isng. Ti daga ken danum ti Apayao ket nangibuwisan ti biag ti Ka-Isnegan – sinalakniban dagiti appo tayo iti panagsakop dagiti Espanyol ken napinget da a linabanan ti panagsakop ti Amerika. Ditoy a napasamak ti maudi a laban kontra kadagiti Amerikano dagiti umili ti Cordillera idi 1913, ti “Battle of Waga.” Ti panangpalubos iti daytoy a proyekto ket krimen iti puli a nagtaudan. Panaglabsing met lang daytoy iti karbengan tayo iti panagnaed ken panagusar iti ancestral a daga tayo. Krimen met laeng a mangtakaw iti pagbiagan ti Isnag a nakasanggir iti panaguma ken panagtalon. Krimen a mangpukaw iti komunidad ken pagtaengan tayo iti mapa.

Ti kapadasan ti umili iti pannakaitakder ti Ambuklao ken Binga dam ket agserbi koma nga adal kadatayo. Gapu kadagitoy a dam ken napapanaw da iti lugar da. Nasina-sina ti napanan da (Nueva Vizcaya, Palawan ken Mindanao) banag a nangpukaw ti identidad da iti napanan da a lugar. Arig na ket nagbalin da nga squatters kadagiti napanan da a lugar gapu ta saan met gayam a bakante wenno libre ti daga a pagnaedan da ta adda dagiti dati nga agnaed. Karkaro nga nagbunga daytoy ti pannakaburak ti puli da kas Ibaloi.

2) Malayus dagiti ili. Amin a dam a maiklasipika kas mega dam ket mangibunga ti pannakalayus dagiti ili kas iti napasamak iti Magat Dam a no sadino ket nalayus ti intero a Cagayan Valley ken Isabela gapu iti panagibulos da ti ti danum idi panawen ti nagsasaruno a bagyo, manipud bagyo Rolly aginggana iti bagyo a Ulysses. Manon a lawas a nakapanaw dagitoy a bagyo ket malaylayus da pay laeng. Napasamak met laeng ti kastoy idi 2010 idiay probinsya ti Pangasinan iti panangibulos ti San Roque Dam ti danum gapu iti bagyo a Pepeng.

3) Saan nga umili ti agbenepisyo ta daytoy ket negosyo a mangted ganansya kadagiti korporasyon ti enerhiya laeng – super-ganansya ti narimbaw imbes nga interes ti umili. Ilako da met laeng ti kuryente iti National Grid Corporation of the Philippines a maysa kadagiti kadakkelan nga akinkukua ket ti China babaen iti Electric Power Industry Reform Act (EPIRA). Ganansya ken kurakot ti gapu na no apay nga idurduron iti agdama a rehimen ni Duterte ti panangitakder ti adu a dam ditoy Pilipinas. Ganansya ti korporasyon ti amo na nga imperyalista a China ken kurakot para kaniana nga isu ti adda iti likudan ti Build-Build-Build a programa na. Paset met laeng daytoy iti panagsagana ti kuryente a kasapulan dagiti dadakkel a pagminasan a pagganansyaan dagiti dadakkel a kumpanya ti minas.

4) Mangburak iti panagkaykaysa ti umili. Gatangen na ti prinsipyo dagiti lider ken kameng ti LGU iti porma ti pasuksok kas iti kuarta, scholarship para kadagiti anak da, regalo nga armas, lugan ken dadduma pay. Iti bangir na, butbutngen da met dagiti adda iti oposisyon babaen iti harassment ken adu a klase ti panaglabsing iti karbengan tao tapno mapasardeng ti protesta ti umili. Militarisasyon ti maysa a langa na – kas security investment force, usaren da ti armado a tropa tapno malappedan ti panaglaban ti umili.

BUKLEN TI NAIR-IRUT A PANAGKAYKAYSA TI AMIN NGA UMILI NGA ISNAG KEN LUMABAN PARA ITI DAGA, BIAG KEN MASAKBAYAN!

Saludoan tayo ti ka-Isnagan iti maysa nga addang iti panangipakita ti panagsupyat. Ngem kasapulan nga itultuloy ken ingatngato ti tukad ti pannakilaban ta namnamaen tayo nga ipilit latta ti rehimen ken ti amo na a China ti pannakaituloy daytoy a proyekto.

Ti nalawlawa ken rebolusyonaryo panagkaykaysa ti umili babaen iti armado a pannakidangadang ti tulbek tapnu labanan amin a gandat dagiti korporasyon ken ken ti reakyonaryo a gobyerno. Amin a porma iti pannakidangadang ket rumbeng nga isayangkat ti umili. Pagadawan tayo ti adal ti pannakidangadang nga inrussuat da Ama Macliing Dulag laban iti panangipatakder ti Chico River Dam idi panawen ti Martial Law. Saan a naguyod ti umili ti Kalinga ken Bontoc iti aniaman a pamuspusan ti Malacanang kas iti panang-allilaw, pammutbuteng agingga a pammapatay. Ad-adda a pinapigsa ti umili iti panangisayangkat ti amin a klase ti laban nangruna ti pannakilaok iti armado a pannakidangadang, banag a nakapilitan ti estado nga ibbatan ti nasao a proyekto. Lagipen tayo ti inbaga na a “sagrado ti daga gapu ta nagibusbusan ti kaapoan tayo ti ling-et, pigsa ken panawen ngem lallalo a sagrado daytoy no maidaton ti dara”.

Saan tayo a palubosan nga agballigi ti gandat ti gamrud a Pan Pacific, dagiti pinansyal nga institusyon ti China,rehimen US-Duterte ken armado a tropa na – kasapulan a nga agkaykaysa a mangsalaknib, mangilaban ken nakasagana ti umili nga agsakripisyo para iti masakbayan ti Ka-Isnagan. Saan nga agpaallilaw kadagiti pangawis nga usaren ti kumpanya kas kadagiti babassit a proyekto, kuarta, kari a trabaho ken dadduma pay.

Kasapulan a papigsaen dagiti rebolusyonaryo nga organisasyon ti umili a mannalon ken umili ti Cordillera (CPDF) kas pagayusan ti panagkaykaysa ti umili laban iti Gened Dam. Iti panangpapigsa met laeng iti New People’s Army kas soldado ti marigrigat a direkta a mangpakapsut ti reaksyonaryo nga armado a tropa ti gubyerno babaen kadagiti epektibo nga opensiba. Ti mismo a panagarmas ti umili a nakaturong iti kabusor ket nainkalintegan ken sagrado a wagas para iti panangsalaknib ti daga, biag ken kinabaknang ti amin a magungundawayan ken maidadannes nga umili.

Ipauneg tayo daytoy a laban iti pangkabuklan a pannakidangadang ti umili a Pilipino kontra iti kontrol ti gangannaet a kapitalista (imperyalista a China ken US), dagiti agtuturay a dasig iti pagilian (appo’t daga ken komprador burgesya) ken dagiti lokal nga agtuturay a burukrata nga iti agdama ket idadauloan ni Duterte. Pannakidangadang daytoy para iti nailian a wayawaya ken demokrasya ken para iti bukod-a-pangngeddeng ti umili ti Cordillera.