Resulta sa dugay ug magun-ubong lockdown ni Rodrigo Duterte ang natahong pinakagrabeng paghagba sa lokal nga produksyon sa unang katunga sa 2020. Nabati kini sa mga prubinsya sa Mindanao ug Visayas nga misabay sa lockdown sa Luzon ug Metro Manila niadtong Marso. Ora-orada ug walay planong gipahunong sa mga lokal nga gubyerno ang produksyon, transportasyon ug komersyo, ug lain-laing panginabuhian sa masang kabus.

Ang mga mamumuo ug semi-proletaryado nga nahinabi sa Ang Bayan sa Visayas ug Mindanao ang mikita lamang og ₱250 hangtud ₱500 kada adlaw. Dakung bahin sa ilang suhol ug kita ang napadulong sa pagkaon ug pangbayad sa kuryente ug tubig. Kulang kaayo ang ilang kita aron mapaeskwela ang ilang mga anak. Wala silay tigum nga magamit kung adunay magsakit. Lubong sila sa utang. Ang mga walay nadawat nga ayuda nagsalig lang sa gamay ug dili pirmanenteng remitans gikan sa mga paryente nga nagtrabaho sa ubang nasud.

Dihang gipahamtang ang mga lockdown, kadaghanan kanila ang wala nakadawat og kumpensasyon gikan sa ilang mga ginatrabahuan. Bugtong ang mga kanhing rehistrado sa 4Ps ang nakadawat og ayuda gikan sa estado. Sa desperasyong mokita, natukmod sila nga mosulod sa mga trabahong walay kasiguruhan sa ilang panglawas ug kaluwasan. Napugos sila nga modawat og mas ubos pang suhol ug magtrabaho sa mas grabe nga kundisyon sa pamuo. Aron abton ang katunga sa kita, ginapalabian nila ang ilang mga kalawasan bisan pa mabutang sa peligro ang panglawas nila ug sa ilang pamilya.

Kulang nga kita

Nagatrabaho sa asukarera sa Visayas si Victor, 47 anyos, may asawa ug anak. Nagakita siya og ₱10,000 kada bulan para sa 8-oras nga trabaho, 6 ka adlaw kada semana. Bisan kanhi nga wala pay pandemya, dili na sarang ang kita niya alang sa pagpaeskwela sa tulo niyang anak. Dihang mag-lockdown, aduna pa gihapoy trabaho si Victor apan nakulangan na ang iyang oportunidad alang sa dugang kita tungod kay giminusan ang produksyon ug gipaubsan sa kumpanya ang hazard pay.

Pagpangisda ang nag-unang panginabuhian nilang Jerome ug Bitao. Ayha ang pandemya, mikita si Bitao og ₱300 kada adlaw sa pagpangisda sa Visayas. Pana-panahon usab si Jerome nga nagatrabaho sa dakung pangisdaanan ug gapanguha og tulya, alimango ug tuway sa kabakhawan sa Mindanao. Gikan ₱400 hangtud ₱600 ang ginakita niya kada adlaw.

Wala nakalista isip benepisyaryo sa 4Ps busa walay nadawat nga ayuda si Jerome. Nagsalig ang iyang pamilya sa panagsa nga padala sa paryente niya gikan sa laing nasud. Aron mokita, alas-5 pa lang sa buntag nangalap na siya og yamang-dagat sa kabakhawan. Alas-3 sa hapon na siya mokaon pag-uli sa balay.

Tungod kay kanhi nang benepisyaryo, nakadawat sa ayudang ₱11,900 si Bitao ug iyang asawa sa milabayng unom ka bulan (sa abereyds nga ₱1,600 kada bulan.) Bisan itapo ang iyang kita, kulang kini sa pagkaon pa lang. Wala siyay dugang nga pondo aron gastuhan ang online, modular o blended nga pagtuon sa iyang mga anak. Tungod niini, wala niya gienrol ang duha niyang anak sa hayskul ug duha pa sa elementarya

Desperadong makatrabaho

Mibalik sa trabaho sa konstruksyon silang Arnel, Genero ug Berns dihang miluag ang mga restriksyon sa lockdown niadtong Mayo.

Si Arnel, nga kanhing walay trabaho, nakuha sa usa ka lokal nga kumpanya kung asa nagtrabaho siya sa Lunes hangtud Sabado, walo ka oras kada adlaw, para sa suhol nga ₱2,500 kada semana. Nangutang siya para makapalit og motorsiklo aron adunay masakyan. Gidawat niya ang trabaho bisan wala siyay gipirmahang kontrata. Wala siyay unsamang gamit pangkalawasan kontra Covid-19 o bisan sa peligroso nga mga trabaho sama sa pagwelding.

Si Genero, sa pikas bahin, ang kanhi na nga adunay trabaho sa konstruksyon isip opereytor sa heavy equipment. Giablihan pag-usab ang konstruksyon sa prubinsya isip pabor sa usa ka multinasyunal nga plantasyon sa pinya ug misulod siya bisan walay pagpangandam panglawas ug walay kasigurohang tubagon sa kumpanya ang gasto kung matakdan siya sa Covid-19. Kung giubo o gihilantan, nagainum lamang siya og paracetamol o di kaha antibiotic ug naglaum nga maulian siya.

Sa tulo, pinakanaglisud si Berns tungod kay sa pagsugod pa lang sa lockdown, nagsira na ang kumpanya nga gitrabahuan niya. Hangtud karon, wala pa siyay trabaho. Nakadawat siya og gamay nga ayuda isip benepisyaryo sa 4Ps. Aron pun-an kini, namaligya siya og isda aron makakaon ang iyang pamilya. Nagdesisyon siya ug iyang asawa nga dili usa paeskwelahon ang ilang mga anak tungod kay maglisud silang magsilbing magtutudlo kanila.

Sagad sa trabaho

Drayber sa motorela sa usa ka sentrong lungsod sa Mindanao si Manuelito. Sa wala pa ang pandemya, mikita siya sa abereyds nga ₱500/adlaw o ₱12,000/bulan. Kulang kini sa gibanabanang minimum nga ₱24,000 nga kinahanglan sa iyang pamilya nga adunay walo ka myembro.

Tungod kay kulang, nangutang si Manuelito ug nagabayad og hangtud ₱600/semana.

Usa ka beses lamang siya nakadawat sa ayudang pinansyal (₱1,700) ug pagkaon sukad nga mag-lockdown. Dihang subling gitugutan nga mobyahe ang mga motorela, nangutang siya para mabutngan og mga plastik nga harang ang iyang motorela. Wala pa sa katunga sa kita niya kanhi ang ginakita niya karon kada adlaw tungod kay limitado ang ginatugutang mosakay sa kada byahe.

Parehong anaa sa pagtinda ang magtiayong Gladys ug Jack. Kung usahon, mikita silang duha og kapin ₱15,000 kada bulan bugti sa pagtrabaho sa walo ka oras, unom ka adlaw kada semana. Pareho silang nawad-an og trabaho tungod sa lockdown, ug napugos nga magbalhin-balhin sa mga paryente aron matubag ang panginahanglan sa pagkaon. Bisan og aduna silay nadawat nga kumpensasyong bugas gikan sa gitrabahuang kumpanya ug ayuda. Problema nila ang transportasyon ug kaluwasan padulong sa trabaho. Adunay ginapagamit kang Gladys nga face shield sa trabaho apan kinahanglang ibilin kini sa tindahan kung mouli siya. Gikinahanglan niyang mopalit og kaugalingong face mask ug face shield alang sa byahe. No work, no pay/hazard pay ang palisiya sa ginatrabahuan niya.

Si Luz, 50 anyos, ang pipila ka dekada nang labandera. Mikita siya sa abereyds nga ₱6,000 kada bulan sa halos tibuok adlaw nga paglaba. Anaa sa ₱8,400 ang kita kung iusa ang suhol sa iyang asawa nga nagatrabaho isip caretaker sa usa ka manukan. Kulang pa kini sa gasto sa pagkaon nila ug sa ilang duha ka anak.