Gin­ha­yag sang pan­dem­ya nga Covid-19 ang ka­wad-on sang ika­sa­rang sang Pi­li­pi­nas pa­ra sa pag­pa­na­law­saw kag pag­ma­nuk­pak­tu­ra sang im­por­tan­te nga bu­long kag ba­ku­na. Sa pa­ha­yag mis­mo sang De­partment of Science and Techno­logy sang Agos­to, wa­la sang pa­si­li­dad ang Pi­li­pi­nas pa­ra sa pag­pa­na­law­saw sang ba­ku­na ba­tuk sa Covid-19. Antes ang pan­dem­ya, wa­la man sang kum­pan­ya, lo­kal o du­mu­lu­ong, ang na­ka­ma­nu­pak­tu­ra sang anu­man nga ba­ku­na sa su­lod sang pung­sod. Sa su­bong, tub­tob sa pag­pa­ke­te lang sang mga ba­ku­na sa mga vial pa­ra sa in­di­bid­wal nga ga­mit (“fill and fi­nish”) ang ka­han­da­an sang mga lo­kal nga kum­pan­ya.

Pa­re­ho sang iban nga sek­tor sang in­dustri­ya sang Pi­li­pi­nas, do­mi­na­do sang du­mu­lu­ong nga mga kum­pan­ya ang sek­tor sang par­ma­syu­ti­ka sa Pi­li­pi­nas. Sa isa ka re­port sang 2014, 75% sang lo­kal nga mer­ka­do pa­ra sa mga bu­long kag ga­mit me­di­kal uyat sang Pfizer (US), Glaxo­SmithKli­ne o GSK (UK), Boeh­ri­nger (Ger­many), Sa­nofi (France), Abbot (US), Novar­tis (Switzer­land), John­son&Johnson (US), Roche (Switzer­land), Merck (US) kag Ba­yer (Ger­many).

Ma­lu­was sa GSK, wa­la sang lo­kal nga pro­duk­syon ang mga ini sa pung­sod. Ang iban nga du­mu­lu­ong nga kum­pan­ya, pa­re­ho sang Pfizer kag Wyeth, may ara nga kontra­ta sa pag­ma­nu­pak­tu­ra sa Interphil La­bo­ra­to­ri­es, isa ka sub­sid­yar­yo sang Manches­ter Hol­ding­s (US) kag ka­ba­hin sang Zuel­lig Gro­up of Com­pa­ni­es (Switzer­land). Uyat sang kum­pan­ya nga ini ang pagpro­se­so, pag­mar­ka kag pag­pa­ke­te (gi­na­ta­wag nga toll ma­nufactu­ring) sang mga bu­long kag in­di-bu­long nga pro­duk­to sang pi­na­ka­da­ku nga 16 nga du­mu­lu­ong nga kum­pan­ya pa­ra sa lo­kal nga mer­ka­do kag iban nga pung­sod sa Asia. Sang­kat­lo sang lo­kal nga sup­lay sang mga du­mu­lu­ong nga bu­long gi­nap­ro­se­so sang plan­ta si­ni sa Can­lu­bang, La­gu­na.

Apat lang sa pi­na­ka­da­ku nga kum­pan­ya sa par­ma­syu­ti­ka ang ma­ta­wag nga lo­kal o may lo­kal nga pro­duk­syo­n. Isa si­ni lo­kal nga sub­sid­yar­yo sang isa ka kum­pan­ya nga US kag ang tat­lo pa gi­na­pa­nag-i­ya­han sang lo­kal nga bur­ge­sya­-kumpra­dor.

San­dig sa mga da­tos sang 2014, gi­na­tantya nga may ara nga 65 lo­kal nga kum­pan­ya nga par­ma­syu­ti­kal ang may an­gut sa toll ma­nufactu­ring. Ha­los ta­nan nga ma­ter­yal nga gi­na­ga­mit sang mga ini (95%) gi­na-im­port sa pi­la ka pung­sod nga na­gap­rod­yus sang ba­se­han nga sang­kap kag ke­mi­kal. Ma­sa­mi, ang mga kum­pan­ya nga ini ka­sa­ra­ngan ang ka­da­ku­on kag gi­na­pa­nag-i­ya­han sang lo­kal nga mga pa­mil­ya. Mga ha­lim­ba­wa si­ni ang AM-Eu­rop­har­ma, AD Drugstel, Eu­ro-med, Lloyd La­bo­ra­to­ri­es, Hizon La­bo­ra­to­ri­es, Swiss Phar­ma, Ace Phar­maceu­ticals kag Alli­ed.

Sang 2014 man, du­ha lang sa mga lo­kal nga kum­pan­ya sa par­ma­syu­ti­ka, ang Uni­lab kag Pascual La­bo­ra­to­ri­es, ang nag­ma­nu­pak­tu­ra sang kau­ga­li­ngon nga bu­long. Na­ka­tu­on ang Uni­lab sa pag­miksla kag pag­pa­ke­te sang mga bu­long nga ka­dam-an ge­ne­ric (mga bu­long nga ma­du­gay na sa mer­ka­do o ang in­di na sa­kop sang pa­tent o eksklu­si­bo nga pag­pa­nag-i­ya sang isa ka kum­pan­ya ang por­mu­la) ga­mit ang gin-im­port nga hi­law nga mga ma­ter­ya­les. Ha­lim­ba­wa sa mga ma­ter­ya­les nga ini ang pa­race­ta­mol, ang ba­se­han nga sang­kap (gi­na­ta­wag nga active phar­maceu­tical ingre­di­ent o API) sang Bioflu, Tu­se­ran kag Ske­lan, nga pa­ngu­na­hon gi­na­sup­lay sang India kag Chi­na. Ang Pascual La­bo­ra­to­ri­es na­man na­ga­ma­nu­pak­tu­ra pa­ra sa mga bi­ta­mi­na kag bu­long nga her­bal ha­lin sa kau­ga­li­ngon nga ulum­han sa Nueva Ecija.

Bi­san pa man, mas da­ku gi­ha­pon ang pro­duk­syon sang mga ini ang na­ka­tu­on sa pag­ma­nu­pak­tu­ra pa­ra sa may mar­ka nga mga bu­long, par­ti­ku­lar sang bag-o nga mga an­ti­bio­tic kag ste­ro­ids. May ara 6,000 ma­mu­mu­gon nga na­gat­ra­ba­ho sa li­ma ka da­ku nga pab­ri­ka sang Uni­lab, du­ha si­ni na­ka­po­kus sa toll ma­nufactu­ring. Gi­na­pa­nag-i­ya­han ang kum­pan­ya sang lo­kal nga bur­ge­sya­-kumpra­dor nga pa­mil­ya Cam­pos. Li­mi­ta­do sa pi­la ka pung­sod kag kum­pan­ya ang pag­ma­nu­pak­tu­ra kag pagpro­se­so sang mga API nga gi­na­ga­mit sa nag­ka­la­in­la­in nga kla­se sang bu­long. La­kip sa pi­na­ka­da­ku ang mga mul­ti­na­syu­nal nga kum­pan­ya sang US kag Eu­ro­pe, kag mga kum­pan­ya sa India kag Chi­na.

Ang iban nga lo­kal nga kum­pan­ya sa par­ma­syu­ti­ka li­mi­ta­do sa pag­pa­ke­te, distri­bu­syon kag pag­ba­lig­ya. Ha­lim­ba­wa si­ni ang Nat­rap­harm, Med­ha­us Phar­ma, GX Inter­na­tio­nal, Pro­he­alth Phar­ma kag Cat­hay Drug.

Na­gaa­gi sa Zuel­lig Phar­ma (ka­so­syo sang Interphil La­bo­ra­to­ri­es) ang distri­bu­syon sa ma­yor­ya (85%) sang mga bu­long kag in­di bu­long nga pro­duk­to sang mga du­mu­lu­ong nga kum­pan­ya nga par­ma­syu­ti­kal. Na­ku­ri­pon na­man sang Mercury Drugsto­re sang pa­mil­ya Que ang 60% sang pag-re­ta­il sang mga ini, ma­su­nod ang mas ga­may nga bo­ti­ka pa­re­ho sang The Ge­ne­rics Drugsto­re sang mga Aya­la, mga Bo­ti­ka ng Ba­yan sang gub­yer­no kag mga os­pi­tal.

Sang 2014, may re­histra­do nga 500 na­ga­ne­go­syo sang bu­long, 700 na­ga-im­port kag 5,000 distrib­yu­tor sang bu­long sa Pi­li­pi­nas. Sang wa­la pa nag­ka­pan­dem­ya, gin­tantya nga ma­ga­da­ku ang ba­lig­ya sang mga kum­pan­ya sa par­ma­syu­ti­ka pa­kad­to sa $4.1 bil­yon (₱205 bil­yon) sa 2020, ha­lin sa $3.6 bil­yon (₱180 bil­yon) sang 2016. Wa­la pa di­ri ang gi­na­tantya nga ba­lor sa pag­pa­ba­ku­na sang po­pu­la­syon sang Pi­li­pi­nas kontra sa Covid-19 nga ma­hi­mo ma­ga­lab-ot sa ₱110 bil­yon.