Ika­du­ha nga ba­hin sang ser­ye an­gut sa si­ge-si­ge nga pag­pa­ngu­tang sang re­hi­meng Du­ter­te. Ba­sa­hon ang una nga ba­hin, “Na­ga­pa­da­ku nga utang sa nga­lan sang pan­dem­ya,” sa Ang Ba­yan, Agos­to 21, 2020.

Gin­tantya sang mga upi­syal sa eko­nom­ya sang re­hi­meng Du­ter­te sang Agos­to 26 nga ma­ga­re­histro na sa ₱10.16 tril­yon ang ka­bi­lu­gan nga utang sang gub­yer­no sa ka­ta­pu­san sang 2020. Mas ma­ta­as ini sang 31% sa na­lis­ta sang nag­li­gad nga tuig. Ma­ngin ka­ba­hin si­ni ang du­gang nga ₱160 bil­yon na nga na­ka­ta­la­na nga uta­ngon sang re­hi­men su­bong nga bu­lan.

Pa­ra ha­ta­gan-ra­son ang wa­la-tuo nga pag­pa­ngu­tang, pa­li­wat-li­wat nga gi­na­pa­gu­wa sang re­hi­men sa pub­li­ko nga li­wat nga pa­si­ka­ron ang eko­nom­ya sang ma­ku­ha si­ni nga utang kag pon­do. Bi­san pa man, pa­re­ho sa nag­ta­li­wan, maat­hag nga wa­la sang iban nga iga­du­lot ang pag­pa­ngu­tang kun­di la­bi nga pag­ka­bang­ka­ro­te nga pa­ngu­na­hon pa­ga­pas-a­non sang pu­mu­lu­yo.

Sa ma­su­nod nga tuig, pla­no nga mag­ti­ga­na ang re­hi­men sang ₱531.5 bil­yon pa­ra sa pag­ba­yad sang in­te­res sang mga utang si­ni. Ang na­sam­bit nga kan­ti­dad ka­tum­bas sang 12% sang ₱4.51 tril­yon nga pro­po­sal nga bad­yet sa pa­re­ho nga tuig. Buot ham­ba­lon, sa ka­da na­pu­lo ka pi­so nga pa­ga­gas­tu­hon sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no, ma­sob­ra pi­so ang pang­ba­yad sa utang. Gi­na­tantya nga ma­ga­ta­as ang abe­reyds nga in­te­res sa pau­tang sa ma­su­nod nga tuig pa­kad­to 3-4.5% ha­lin 2.5-3.5%.

Na­ka­sa­ad sa gi­nap­ro­po­ner nga bad­yet nga ka­tum­bas si­ni ang li­wat nga pa­gau­ta­ngon sa pa­re­ho nga tuig pa­ra di­rek­ta nga pon­do­han ang mga ya­bi nga prog­ra­ma nga impras­truk­­tu­ra sang re­hi­men. Ini sam­tang ku­lang ang gin­ta­la­na si­ni nga pon­do pa­ra sa ayu­da, pau­tang kag iban pa nga ser­bi­syo nga di­rek­ta nga ma­pa­ngin­pus­lan sang pu­mu­lu­yo agud ma­ka­haw-as sa kri­sis sa pa­nga­bu­hi­an du­lot sang lockdown kag pan­dem­ya.

Wala pa sa gi­nap­ro­po­ner nga bad­yet ang ita­la­na bi­lang pang­ba­yad sa prin­si­pal sang mga utang. Su­bong nga tuig, nag­ti­ga­na ang re­hi­men sang ₱582.1 bil­yon pa­ra di­ri. Ha­lin 2017, nag­lab-ot na sa ₱3.25 tril­yon ang gin­ta­la­na sang re­hi­meng Du­ter­te pa­ra ba­ya­ran ang utang sang reak­syu­nar­yong gub­yer­no, 47% si­ni ba­yad sa in­te­res.

Awto­ma­ti­ko nga pag­ba­yad

Obli­ga­do ang reak­syu­nar­yong gub­yer­no nga mag­ti­ga­na sang da­ku nga ba­hin sang pung­sod­non nga bad­yet pa­ra sa pag­ba­yad-u­tang. Gin­ta­la­na sa Au­to­ma­tic Approp­ria­ti­ons Law ang aw­to­ma­ti­ko nga pag­ti­ga­na sang pon­do pa­ra sa pag­ba­yad-u­tang an­tes mag­ta­la­na pa­ra sa iban pa nga mga esen­syal nga ope­ra­syo­n, gas­tos kag prog­ra­ma. Sa bi­log nga ka­li­bu­tan, Pi­li­pi­nas lang ang may amo nga kla­se sang la­yi. Gin­pa­sar nga la­yi ini sang una nga re­hi­meng US-Aqui­no nga na­nga­ko nga pa­ga­ba­ya­ran “sa ka­ta­pu­san nga sen­ti­mo” ang mga gin-u­tang kag gin­ku­ra­kot sang dik­ta­dur­yang Marcos.

Sa ida­lom ni Du­ter­te, gi­na­tantya nga ka­tum­bas sang 22% sang pung­sod­non nga bad­yet ka­da tuig ang gi­na­ti­ga­na pa­ra sa pag­ba­yad-u­tang.

Per­mi gid lang nga ku­lang ang pon­do ga­ni ma­sa­mi nga in­di bas­tan­te ang gin­ta­la­na nga bad­yet pa­ra sa mga ser­bi­syo so­sya­l. Ba­ngud sa sob­ra nga pag­sa­lig sa du­gang nga pag­pa­ngu­tang pa­ra ta­bu­nan ang na­ga­pa­da­ku nga de­pi­si­to si­ni sa bad­yet, na­ga­ka­la­das­ma ang re­hi­men nga sun­don ang mga neo­li­be­ral nga po­li­si­ya nga gi­na­dik­ta sang mga im­per­ya­lis­tang bang­ko kag insti­tu­syon pang­pi­nan­sya. La­kip sa mga gi­na­du­so sang re­hi­men su­bong ang pag­pa­pa­na­og sang du­gang nga bu­his sa mga ba­se­han nga pro­duk­to nga pag­ka­on pa­re­ho sang uga kag nood­les, kag sa ser­bi­syo sang mga pla­ta­por­ma nga di­gi­tal (Netflix, Face­bo­ok, Twit­ter, kag iban pa). Obli­ga­do man nga mag­ba­yad sang bu­his ang mga ga­may nga ne­go­sya­nte sa (Ba­sa­hin ang kaug­nay na ar­ti­ku­lo sa Ang Ba­yan, Hul­yo 21.)
Indi na bag-o kay Du­ter­te ang mga re­ko­men­da­syon nga ini. Antes pa man mang­ha­lit ang pan­dem­ya, mau­kod na ni­ya nga gi­na­pa­tu­man ang pi­la sa mga re­por­ma nga neo­li­be­ral nga ini agud ma­ka­ku­ha ang Pi­li­pi­nas sang “ma­ta­as nga gra­do” sa mga na­ga­pau­tang. Pi­la lang sa mga paan­tus nga po­li­si­ya nga gi­na­pa­tu­man sang iya re­hi­men ang TRAIN kag Rice Li­be­ra­liza­ti­on Law, re­por­ma nga K-12, pri­ba­ti­sa­syon sang mga prop­ye­dad sang es­ta­do pa­re­ho sang air­port sa Clark, ma­nu­bo nga bad­yet kag pang­gas­to pa­ra sa ikaa­yong la­was, edu­ka­syon kag ma­da­mo nga iban pa.