Ubos-ku­sog nga mag­hu­lag agud ta­pu­son ang ka­du­lom sang bag-o nga la­yi mi­li­tar

,

Sa su­lod sang pi­la ka ad­law, pa­ga­dum­du­mon sang pu­mu­lu­yong Pi­li­pi­no ang ika-48 tuig nga pag­pa­pa­na­og sang la­yi mi­li­tar sang dik­ta­dur­yang Marcos. May du­gang nga im­por­tan­sya ang pag­dum­dom sa ad­law nga ini ba­ngud ma­da­mo ang pag­ka­pa­re­ho sang sit­wa­syon sad­to sa su­bong nga ka­him­ta­ngan. Ma­da­lom ang im­por­tan­sya sang mga lek­syon sa 14-tu­ig nga pag­hi­ma­kas ba­tuk sa dik­ta­dur­ya nga da­pat ga­mi­ton nga ubay sa pag-a­tu­bang kag pag­ba­to sa pa­sis­tang ti­ra­no ni Du­ter­te.

Daw gin­bu­tong ni Du­ter­te ang pung­sod paat­ras sa ma­du­lom nga pa­na­hon sang la­yi mi­li­tar ni Marcos sa por­ma sang pa­ta­ra­sak nga pag­pang-a­ta­ke sa de­mok­ra­sya kag ka­hil­wa­yan. Pa­re­ho sad­to, sis­te­ma­ti­ko nga gi­na­di­ngut ang mga ki­na­ma­ta­rung sang pu­mu­lu­yo kag gi­na­tap­na ang ila mga pag­hi­ma­kas agud pa­da­yon nga ma­kaa­lag­wa si Du­ter­te kag iya mga kro­ni kag su­lu­gu­on.

Pa­re­ho sa anay dik­ta­dor, in­di ma­hub­san ang kau­haw sa ga­hum kag mang­gad ni Du­ter­te. Ga­mit ang ar­ma­dong pwer­sa sang es­ta­do pa­ra pa­ba­ha­on ang du­go kag kug­ma­ton ang ta­nan, gin­tu­kod ni­ya ang iya in­di pwe­de mak­westyon nga aw­to­ri­dad. Ta­nan da­pat mag­lu­hod kag mag-am­po. Si Du­ter­te isa ka wa­lay ka­bu­lus­gan nga sa­pat nga in­di ma­ku­ri­tan ang ka­ba­ngis sa pag­pa­tay sa mga ma­ga­hang­kat sa iya pag­ha­ri-ha­ri­an.

Na­ga­pung­ko si­ya sa aba­ga sang mga pu­lis kag sul­da­do. Ha­ri si­ya sang ka­pin­tas kag bru­ta­li­dad. Gin­dup­la­an kag gin­la­pa­kan ni­ya ang mga ki­na­ma­ta­rung sang pu­mu­lu­yo. Pa­ta­ra­tas ang mga pag­pa­tay kag iban pa nga por­ma sang te­ro­ris­mo kag ka­la­ka­san ba­tuk sa imol nga pu­mu­lu­yo kag sa sin-o man nga na­ga­pa­nin­du­gan kag na­ga­ba­to pa­ra sa ban­wa. Sa apat ka tuig lang, gin­la­ba­wan na ni Du­ter­te ang anay dik­ta­dor sa ka­da­mu­on sang gin­pa­ma­tay sang mga ar­ma­dong ahen­te sang es­ta­do.

Wa­la sang iban nga tu­yo ang tub­tob-bu­hi ni­ya nga mga ge­ra kun­di tap­na­on kag pa­hi­pu­son ang pu­mu­lu­yo kag pa­ra bus­gon sa ge­ra ang iya mga sul­da­do kag pu­lis. La­baw nga gi­na­ka­ngil-a­ran ang ma­la­pad nga ka­pal­pa­kan, kai­nu­ti­lan kag kri­sis sa pa­nga­bu­hi­an nga gin­tu­ga sang iya pa­sis­ta nga sa­bat sa pan­dem­ya nga Covid-19.

Si Du­ter­te su­bong ang ha­ri sang bu­ruk­ra­ta ka­pi­ta­lis­mo. Si­ya ang pu­no nga aga­lon sang dro­ga sa Pi­li­pi­nas. Si­ya ang pi­na­ka­da­ku nga trai­dor sa ka­hil­wa­yan kag so­be­ran­ya sang Pi­li­pi­nas, kag ka­him­bon sang Chi­na sa pag­pan­dam­bong sa mang­gad sang pung­sod. Pal­tik ang iya pag­ka an­ti-Ame­ri­ka­no nga wa­la sang na­hi­mo kun­di mag­du­ko sa im­per­ya­lis­tang amo.

Sa pag­dum­dom sa la­yi mi­li­tar ni Marcos sa atu­bang sang to­do-to­do nga pa­sis­mo ni Du­ter­te, dum­du­mon kag ku­ha­an na­ton sang inspi­ra­syon kag kai­sog ang pag­ka­ba­ga­ni­han sang pu­mu­lu­yong Pi­li­pi­no, sang pu­lu-pu­lo ka li­bo nga anak sang ban­wa nga wa­lay du­ha-du­ha nga nag­la­tas sa ma­bud­lay kag pe­lig­ro­so nga da­lan sang pag­hi­ma­kas, nag­sak­ri­pi­syo kag nag­ha­lad sang ka­bu­hi agud ta­pu­son ang dik­ta­dur­ya. La­kip sa ila ang ma­da­mo nga nag­kad­to sa kaum­han agud isab­wag kag pa­lam­bu­on ang ar­ma­dong re­bo­lu­syo­n.

Sa ma­du­lom nga ti­nu­ig sang la­yi mi­li­tar nag-al­sa ang mga ma­mu­mu­gon pa­ra ipa­kig­ba­to ang mga ki­na­ma­ta­rung kag kaa­yu­han, amo man ang han­dum sang bi­log nga ban­wa pa­ra sa ka­hil­wa­yan. Nag­martsa sang gi­na­tos ka ki­lo­met­ro ang mga ma­ngu­ngu­ma kag imol. Ang mga pla­sa kag kar­sa­da na­ngin da­ku nga eskwe­la­han pa­ra sa mga es­tud­yan­te kon sa diin na­ha­nas ang ila ki­naa­lam kag nag­tu­on sa mga lek­syon sang ka­say­sa­yan kag pag­hi­ma­kas. Ang kaum­han kag mga ka­bu­ki­ran nag­da­ba­da­ba sa ma­la­pad nga ar­ma­dong pag­ba­to kag nag­ser­bi nga bal­war­te sang de­mok­ra­ti­ko nga ga­hum sang pu­mu­lu­yo. Ang ta­nan nga sa­pa sang pag­ba­to nag­ti­pon sa ma­ka­ga­ga­hum nga su­ba sang pag­hi­ma­kas kag nag­lab-ot sa da­ku nga pag­ba­ngon.

Ang han­dum sang pu­mu­lu­yo sad­to nga ma­hil­way ha­lin sa la­yi mi­li­tar ni Marcos amo man su­bong ang han­dum sang pu­mu­lu­yo nga ma­hil­way ha­lin sa pag­pa­mi­gos kag pag­pang-u­li­pon sang ti­ra­no nga si Du­ter­te. Sa ida­lom sang ma­la­ut nga re­hi­meng Du­ter­te, na­ka­sub­sob su­bong ang ma­yor­ya sang pu­mu­lu­yong Pi­li­pi­no sa wa­lay tu­pong nga kri­sis sa pa­nga­bu­hi­an, kai­mu­lon kag ikaa­yong la­was, sam­tang na­gaa­lag­wa ang mga kro­ni kag du­mu­lu­ong nga ka­him­bon ni Du­ter­te sa ko­rap­syo­n, pa­sis­mo kag pag­pan­dam­bong.

Ga­mit ang kug­mat sang bag-o nga Anti-Ter­ro­rism Law, mga pag­pa­ma­tay, pag­du­kot kag pag­pang-a­res­to, gi­na­pa­hi­pos kag gi­na­pi­ang sang re­hi­meng Du­ter­te ang de­mok­ra­ti­ko nga pag­ba­to sang pu­mu­lu­yo. Ta­nan nga tak­ti­ka gi­na­ga­mit agud una­han ang anu­man nga pag­ti­ngu­ha sang pu­mu­lu­yo nga ma­tu­kod sa isa ka ma­la­pad nga pren­te ang ta­nan nga de­mok­ra­ti­kong pwer­sa kag du­lu­lu­ngan nga mag­hu­lag sa isa ma­ka­ga­ga­hum nga pag­ba­ngon.

Gi­na­gan­yat sang Par­ti­do ang pu­mu­lu­yong Pi­li­pi­no kag ila de­mok­ra­ti­ko nga ka­hub­la­gang ma­sa nga lu­bos nga mag­hu­lag kag pas­la­won ang pag­ti­ngu­ha sang re­hi­meng Du­ter­te nga da­la­yon si­la nga pi­gu­son. Da­pat ga­mi­ton ang ta­nan nga po­sib­le nga paa­gi nga ma­la­pa­ran nga pa­hu­la­gon ang pu­mu­lu­yo.

Da­pat pa­ngi­ba­ba­wan ang mga restrik­syon sa ki­na­ma­ta­rung nga gi­na­pa­tu­man ni Du­ter­te sa ta­bon sang pag­sa­bat sa pan­dem­ya nga Covid-19. Ang pag­li­mi­tar sa pang­pub­li­ko nga transpor­ta­syo­n, ang pag­du­mi­li sa mga pa­ma­tan-on nga maggwa sa ba­lay kag mga restrik­syon sa pang­ma­sa nga pag­ti­li­pon na­ga­ser­bi nga prak­ti­kal nga sab­lag sa ma­la­pa­ran nga pag­pu­kaw, pag-or­ga­ni­sa kag pag­pa­hu­lag sa ma­sa.

Da­pat tan­da­an nga wa­la sang restrik­syon nga lu­bos nga makau­pang sa pag­hu­lag sang pu­mu­lu­yo nga muk­lat kag de­ter­mi­na­do nga mag­ba­to pa­ra ta­pu­son ang pag­gi­na­hum sang ka­lai­nan ni Du­ter­te. Ang ya­bi amo ang pag­pu­kaw sa pu­mu­lu­yo kag pag­pa­ta­as sang ila ka­muk­la­tan kag ka­han­da­an nga mag­hu­lag.

Da­pat si­ge-si­ge nga pa­bas­ku­gon ang hi­li­ku­ton pro­pa­gan­da kag edu­ka­syon sa ma­sa nga gi­na­hi­nga­li­tan lun­say ang pag­pai­lig sang im­por­ma­syo­n, mga pa­ha­yag kag pa­na­wa­gan paa­gi sa in­ter­net kon sa diin may ara, ka­du­ngan sang pag­pa­bas­kog kag pag­pa­la­pad sang pag­pag­wa sang re­gu­lar nga mga pa­ha­ya­gan kag mga pol­ye­to bi­lang so­li­do nga alag­yan sang pro­pa­gan­da.

Ti­ngu­ha­on nga it­ranspor­ma ang mga pab­ri­ka kag ko­mu­ni­dad pa­du­long sa mga sentro sang pang­pu­li­ti­ka nga ak­ti­bi­dad paa­gi sa pag­lun­sar sang mga pang­ma­sa nga ta­la­ka­yan ba­hin sa mga ma­tag-ad­law nga ha­lam­ba­la­non nga gi­naa­tu­bang sang ma­sa, kon paa­no na­kaa­ngut ang ila mga prob­le­ma sa su­bong nga da­la­gan sang pung­sod kag kon ngaa ki­na­hang­lan nga mag­hu­lag. Sa mga lu­gar nga mi­li­ta­ri­sa­do, da­pat ga­mi­ton ang mga ma­ti­nu­ga­hon nga paa­gi pa­ra ma­li­ka­wan ang pag­pa­ni­lag kag pag-istrik­to sang mga ahen­te sang es­ta­do.

Da­pat ubos-ku­sog nga isu­long ang de­mok­ra­ti­ko nga pang­ma­sang pag­hi­ma­kas sang ba­se­han nga mga sa­hi kag sek­tor. Ang ku­sog kag kai­sog sang ma­sang anak­bal­has ang ma­ga­gan­yat sa iban pa nga sa­hi kag pwer­sa nga ma­nin­du­gan kag mag­ba­to, la­kip ang mga ara sa kon­ser­ba­ti­bo nga opo­si­syon kag mga al­ya­do si­ni sa su­lod sang mi­li­tar kag pu­lis nga na­tak-an na kay Du­ter­te. Da­pat pa­bas­ku­gon kag la­bi nga pa­la­pa­ron ang na­ga­hi­li­ug­yon nga pren­te sang ta­nan nga pwer­sang de­mok­ra­ti­ko sa pa­na­wa­gan pa­ra sa pag­bi­ya sa po­der ni Du­ter­te o pag­pa­tal­sik sa iya sa po­der.

Da­pat si­ge-si­ge nga paig­ti­ngon kag pa­la­pa­ron sang Ba­gong Huk­bong Ba­yan ang pag­pa­kig-a­way ge­ril­ya sa bi­log nga pung­sod. Ka­tu­wang ang mi­li­syang ba­yan kag mga yu­nit sa pag­de­pen­sa­-sa-ka­u­­­ga­li­ngon, da­pat pa­du­gu­on sa li­ni­bo nga pi­las ang pa­sis­tang re­hi­men agud ma­ka­bu­lig lun­say sa pagbwe­lo sang mga pang­ma­sang pag­hi­ma­kas kag du­gang nga pag­pa­bas­kog sa ha­nga­way kag sang mga or­ga­no sang de­mok­ra­ti­kong ga­hum sang ban­wa.

Indi da­pat pag­pa­bay-an nga ma­ka­ha­ri nga wa­la sang sab­lag ang pa­sis­ta nga re­hi­meng Du­ter­te. Sam­tang na­ga­du­gay kag la­bi nga na­ngin ma­ba­ngis, la­bi si­ni nga gi­na­pay­pa­yan ang kaa­kig kag de­ter­mi­na­syon sang ban­wa nga mag­ba­to, kag la­bing na­ga­pa­la­pit ang ad­law sang pag­ta­pos sa bag-o nga pag­gi­na­hum mi­li­tar ni Du­ter­te.

Ubos-ku­sog nga mag­hu­lag agud ta­pu­son ang ka­du­lom sang bag-o nga la­yi mi­li­tar